به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد اقتباس سینمایی «نویسنده در سایه» ساخته رومن پولانسکی بر اساس رمانی از رابرت هریس عصر دیروز، سه‌شنبه، 28 آبان در سرای داستان بنیاد ادبیات داستانی برگزار شد. دکتر مجید آقایی، کارشناس برنامه و مزدا مرادعباسی، دبیر نشست در این برنامه حضور داشتند.

این فیلم روایت زندگی نویسنده‌ای گمنام است که برای نوشتن زندگینامه نخست‌وزیر قبلی انگستان استخدام شده است. در نتیجه برای این کار به جزیره‌ محل اقامت او می‌رود و در حین نوشتن اثرش، به اطلاعاتی پی می‌برد که زندگی‌اش را به خطر می‌اندازد.

آقایی، تنها منتقد حاضر در این نشست، «نویسنده در سایه» را اثری سیاسی دانست و صحبت‌هایش را با طرح این سوالی که محور اصلی این فیلم و رمان نیز هست، آغاز کرد که «سیاستمداران در چه چارچوبی خود را نشان می‌دهند و آیا تصویری که از آن‌ها وجود دارد به مخاطبان تحمیل می‌شود یا نه؟»
 
آقایی در پاسخ به این موضوع گفت: فیلم و رمان «نویسنده در سایه» نشان می‌دهند که خوانشی که ما از جامعه داریم به واسطه سیستم موجود به دست می‌آید. رمان، ماهیتا از موضوعی تاریخی و اجتماعی تشکیل شده و شخصیت سیاسی داستان، که نخست‌وزیر قبلی انگستان است، بعد از این‌که از کار کنار می‌رود تصمیم می‌گیرد ناگفته‌هایش را بگوید... اما سوال این‌جاست که این ناگفته‌ها تا چه حد واقعی هستند و چقدر به مخاطبان تحمیل شده‌اند.

این استاد دانشگاه افزود: برخی منتقدان معتقدند این فیلم به کناره‌گیری تونی بلر، که از حزب کارگر بود، اشاره دارد. وی شخصیتی از حزب کارگر بود که برخلاف بسیاری از اعضای این گروه، بیشترین همکاری را با حزب راست در آمریکا داشت. در لایه‌بندی داستان شخصیت‌های مختلف دوره زمامداری نخست وزیر را بازتعریف می‌کنند و تصویری که از این شخصیت سیاسی در داستان ارایه می‌شود برخلاف چیزی است که خودش می‌خواهد بگوید.

به گفته آقایی، ورود شخصیت نویسنده به داستان، که میان مردم و نخست وزیر سابق قرار می‌گیرد، جالب توجه است. وی درباره این موضوع اظهار کرد: شخصیت اصلی داستان، که همان نویسنده در سایه است، میان دو روایت مختلفی که از سوی مردم و شخص سیاسی داستان ارایه شده می‌ماند و به تضادهایی می‌رسد. بیشترین موضوعی که در فیلم‌هایی از این جنس وجود دارد تمرکز بر این نکته است که سیستم‌ها چگونه می‌خواهند مردم آن‌ها را بشناسند. در بخشی از فیلم هم آمده که دولتمردان بر این عقیده‌اند که آن‌چه مردم می‌بینند خیلی زود فراموش می‌شود اما مطالب ثبت شده و مکتوب هستند که بیشترین تاثیرگذاری را بر عوام دارند.

این منتقد صحبت‌هایش را درباره روایت‌، ساختار داستان‌ها و Discourse (گفتمان) پی گرفت و گفت: آن‌چه احمد شاملو هم در «کتاب کوچه» پی گرفته طرح چنین سوالی است که آیا می‌شود به زبانی دست یافت که در آن گفتمان مردم فرودست، حاکم شود یا خیر و با آثاری که منتشر کرده به این سوال پاسخ مثبت می‌دهد.

وی درباره داستان این اثر  توضیح داد: شکل ایجاد پلات و اجزای داستانی در رمان «نویسنده در سایه» مناسب سینما نوشته شده و از همین رو فیلم در مقایسه با رمان تغییر زیادی نکرده است. با این حال بخش زیادی از جذابیت رمان در جذابیت و موشکافانه‌ بودن دیالوگ‌هایش است که این نقطه قوت در فیلم کمتر دیده می‌شود و دیالوگ‌های فیلم موجزتر شده‌اند. نویسنده در سایه در فیلم و رمان مانند روحی است که از رفتارها تاثیر می‌پذیرد و از خودش اختیار ندارد. در نتیجه هر کاری را که دیگران می‌خواهند انجام می‌دهد.

آقایی درباره دیگر تفاوت‌های رمان و فیلم چنین توضیح داد: در رمان شخصیت «کاندولیزا رایس»، وزیر سابق امور خارجه آمریکا، به وضوح نشان داده می‌شود و حضور این شخصیت می‌تواند موقعیت زمانی و مکانی رمان را بهتر به مخاطب بشناساند. رمان به اتفاقاتی که در مناطقی مانند عراق و گوانتانامو اتفاق می‌افتد می‌پردازد و از حوادث 11 سپتامبر می‌گوید و شخصیت‌های حقیقی داستان نشان می‌دهند که موقعیت کجاست. در مجموع می‌توان گفت ارجاعات تاریخی در رمان بیشتر از فیلمنامه هستند.

ساختارگرایی و خوانش ساختار و عملکرد آن از طریق روایت از موضوعات دیگری بود که این منتقد از آن‌ها سخن گفت. وی افزود: در این اثر روایتی از یک ساختار مشخص اتفاق می‌افتد که چون صحیح نیست ما را با ساختار هم دچار مشکل می‌کند.

این استاد دانشگاه در پایان از انتقادهایی سخن گفت که بعد از انتشار رمان از رابرت هریس، نویسنده اثر، شد. آقایی درباره این موضوع اظهار کرد: برخی انتقادها درباره این موضوع بود که هریس با این رمان سعی کرده فضای سیاست خارجه غرب را در موضوعات مختلف تلطیف کند و بعد از ساخته شدن فیلم، همین انتقاد از پولانسکی هم شد. در مجموع فیلم و رمان در تلاش هستند موقعیتی را ایجاد کنند که آن‌چه مخاطب خوانش می‌کند ماحصل آن‌ چیزی است که سیستم به ما ارایه می‌کند و در انتقال این مفهوم به نسبت موفق بوده است.

حسین شیخ‌الاسلامی یکی دیگر از منتقدان دعوت شده به این نشست بود که در برنامه حضور نداشت. این برنامه، آخرین نشست عصر اقتباس بنیاد ادبیات داستانی در سال جاری (1392) بود.