دکتر محمود جعفری‌دهقی به خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، درباره تازه‌ترین اثرش  اظهار کرد: «درآمدی بر زبان بلخی» آموزش زبان بلخی و راهی برای شناخت گوشه‌ای از تاریخ و فرهنگ ایران باستان است، این کتاب شاید نخستین گام در معرفی زبان و آثار ادبیات بلخی باشد و به‌منظور آموزش این زبان تدوین شده‌است.

این استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران افزود: کتاب در چهار بخش به بررسی زبان بلخی که از زبان‌های ايرانی ميانه شرقی بود، می‌پردازد و نشان می‌دهد که این زبان برای چندين سده در ميان ساکنان مناطق شمالی افغانستان رواج داشته‌است.

وی به بخش‌بندی کتاب اشاره کرد و گفت: «تاریخ و فرهنگ بلخ باستان»،‌ «منابع و آثار زبان بلخی» و «زبان بلخی» بخش‌های اصلی کتاب را تشکیل می‌دهند. بخش نخست کتاب، فصل‌های «جغرافیای تاریخی»، «بلخ پیش از تاریخ»، «بلخ در عهد هخامنشی»، «دوران یونانی ـ بلخی»، «کوشانیان، ساسانیان و دیگر اقوام» و «انجمن ایزدان در بلخ» را دربردارد.

وی درباره بخش‌های دیگر کتاب افزود: بخش دوم کتاب پنج فصل با عنوان‌های «سکه‌ها»، «مهرها»، «کتیبه‌ها»،‌ «دستنوشته‌ها» و «شواهد زبان بلخی در دیگر زبان‌ها» دارد که دستنوشته‌ها در سه زیرفصل «اسناد اقتصادی»،‌ «اسناد حقوقی» و «نامه‌ها» تدوین شده‌است. بخش سوم نیز شامل «آواشناسی»،‌ «صرف» و «نحو» می‌شود. نمونه متن‌ها، واژه‌نامه، کوته‌نوشت‌ها و منابع پایان‌بخش کتاب را تشکیل می‌دهند.

این عضو شورای عالی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی درباره شهر بلخ و پیشینه آن گفت: سرزمین بلخ در شمال افغانستان قرار دارد و نام آن در اوستا و در کتیبه داریوش در بیستون آمده‌است. این شهر در پی حمله اسکندر مقدونی به مدت 200 سال از مناطق یونانی‌نشین شد و به‌نظر می‌رسد تمدن هلنی و استفاده از زبان و خط یونانی در کنار زبان محلی بلخی در آن رواج داشته‌است. با تصرف این سرزمین از سوی قبایل «یوئه جی» یا تخاریان در اواسط سده دوم پیش از میلاد، نام آن از بلخ به تخارستان تغییر یافت.

جعفری‌دهقی افزود: کوشانیان از قبایلی بودند که از اوایل دوره میلادی امپراتوری کوشانی را برپا کردند. این امپراتوری در حدود یک سده بر بخش قابل توجهی از آسیای مرکزی تا شمال هندوستان حکومت کرد. در این دوران، زبان بلخی به عنوان زبان رسمی جایگزین زبان یونانی شد. اما استفاده از خط یونانی در کنار خطوط دیگر مانند خط بلخی و خروشتی به‌ویژه در اوایل حکومت کوشانیان ادامه یافت. در دوره ساسانی، با تصرف بخش غربی آن از سوی دولت ساسانی، فرمانروایانی با نام «کوشان شاهان» بر آن حکومت کردند.

این پژوهشگر درباره موقعیت کنونی بلخ توضیح داد: سرزمین بلخ امروزه استان کوچکی در شمال افغانستان است که در 22 کیلومتری مزارشریف و 643 کیلومتری کابل واقع شده و رود جیحون از شمال‌شرقی آن می‌گذرد. این منطقه تاریخی دیرینه دارد که آغاز آن بر ما مشخص نیست. بی‌اطلاعی از منابع مربوط به هزاره نخست پیش از میلاد، به‌ویژه دوره پیش از فرمانروایی هخامنشیان، باعث شده‌است تا آگاهی کافی از اوضاع تاریخی و ساختار سیاسی این سرزمین نداشته باشیم. با این‌حال گزارش‌ها و یافته‌های تاریخی و زبانشناسی مربوط به دوره‌های بعدی اطلاعات جدیدی در بازشناسی زبان، تاریخ و فرهنگ سرزمین بلخ برای پژوهشگران ارایه کرده‌است.

جعفری‌دهقی با اشاره به پیشینه اطلاعات به‌دست آمده درباره بلخ بیان کرد: در دهه ۱۹۹۰ میلادی انبوهی از اسناد ارزشمند بلخی کشف شد که بیشتر آن‌ها از طریق بازار پیشاور از بازارهای بین‌المللی سر درآورده و به مجموعه‌های خصوصی در لندن و دیگر مراکز راه پیدا کرده بودند. محتوای بسیاری از این اسناد شامل نامه‌ها و مکاتبات میان افراد است. این اسناد روی چرم، پارچه و حتی بر قطعات چوب نوشته شده‌اند.

وی ادامه داد: افزون‌بر سکه‌ها و مهرها، مهم‌ترین کتیبه‌های به دست آمده از بلخ «کتیبه سرخ کتل»، «کتیبه سه زبانه دشت ناوور»، «کتیبه ایرتم»، «کتیبه تنگ سفیدک»، «کتیبه پله مید»، «کتیبه دلبرچین» و نوشته‌های پراکنده دیگر به‌شمار می‌روند. همچنین، جدیدترین یافته‌ها در این زمینه نامه‌های اقتصادی، حقوقی و بودایی است که در دو مجلد به کوشش «نیکلاس سیمز ـ ویلیامز» بررسی و منتشر شده‌اند.

چاپ نخست «درآمدی بر زبان بلخی» تالیف محمود جعفری‌دهقی در 273 صفحه و قیمت 17 هزار تومان از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده‌است.