به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، ماه رمضان در فرهنگ و آداب و رسوم هر سرزمین مسلمان‌نشینی به شیوه‌های مختلفی گرامی داشته می‌شود. در ایران نیز مراسمی چون «کلوخ‌اندازان»، «شب‌نشینی‌های ماه رمضان»، «شلیک توپ» و «روشن گذاشتن چراغ‌های نفتی سر در مغازه‌ها و خانه‌ها» که امروزه تنها نامی از آن‌ها در کتاب‌ها باقی‌مانده، به‌صورت سینه‌به‌سینه از نسلی به نسل بعدی منتقل می‌شد تا این‌که با ورود به عصر ارتباطات، چنین فرهنگ‌هایی تنها رنگی از یادگاری‌های گذشته به خود گرفتند و در پستوی ذهن گذشتگان و آلبوم خاطراتشان، کم‌کم به دست فراموشی سپرده ‌شدند. 

کتاب «رمضان در فرهنگ مردم» به‌قلم سید احمد وکیلیان، پژوهشگر فرهنگ مردم و زبان‌های باستانی، تنها کتابی است که به آداب و رسوم، باورها و اعتقادات مردم درباره ماه رمضان پرداخته است. این کتاب از اسناد مرکز تحقیقات صدا و سیما و نتیجه بررسی‌های بسیار در شهرهای مختلف ایران به‌شمار می‌رود و اطلاعاتی درباره آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در استان‌های مركزی، یزد، كرمان، فارس، خراسان، كردستان و بخش‌هایی از استان‌های لرستان و گیلان را دربرمی‌گیرد، همچنین صدا و سیما در سال گذشته بر اساس این کتاب سریالی نیز تهیه کرد.

وکیلیان می‌گوید: ایرانیان باید هر چه بیشتر به فرهنگ‌های سنتی و فولکلور، حفظ و نگهداری، همچنین برگزاری آن‌ها توجه داشته باشند زیرا در کشورهای غربی نیز، امروزه مساله توجه به فرهنگ عامه و فولکلور در راس برنامه‌ها قرار گرفته و آن‌ها به این مساله به‌عنوان عامل پیوند میان مردم در دوره‌ای که صنعتی شدن و رسانه‌ها میان آن‌ها شکاف ایجاد کرده، نگاه می‌کنند. صدا و سیما در این زمینه نقش مهمی بر عهده دارد و با تهیه برنامه‌هایی می‌تواند در حفظ و انتقال چنین مراسمی سهم بزرگی داشته باشد.

نویسنده کتاب «مثل‌ها و افسانه‌های ایرانی» افزود: از زمانی که خداوند به بندگانش بر پایه فرامین اسلامی دستور داد تا ماهی از سال را به نشانه همراهی با نیازمندان روزه بگیرند، هر جامعه‌ای که به دین اسلام درآمد، مردم وابسته به مسایل اقلیمی و فرهنگی برگرفته از آن زیست‌محیط، دست به فعالیت‌هایی زدند. این برنامه‌ها در بخش‌های مختلف زندگی از نوع خوراک گرفته تا شیوه اطلاع‌رسانی از فرهنگ و اقلیم تاثیر گرفته است.

این پژوهشگر فرهنگ مردم با بیان مثال‌هایی گفت: در سرزمین ایران، مناطق مختلفی با شرایط محیطی کاملا متفاوت وجود دارد، مثلا غذایی که در مناطق گرمسیر برای روزهای رمضان در نظر گرفته می‌شود با غذاهای بخش‌های سردسیر کاملا متفاوت است. در هر شهر غذاهایی که برای افطار و سحر تهیه می‌کنند، سازگار با آب و هوای آن منطقه است. انواع خبردار شدن از هنگام سحر و افطار نیز از همین شیوه پیروی می‌کند. نقاره زدن، شلیک توپ، جار زدن، اذان گفتن بر پشت‌بام خانه‌ها، روشن کردن چراغ بر گلدسته‌های مساجد برخی از مراسمی به‌شمار می‌روند که مردم در این ماه به‌کار می‌بردند.  

وکیلیان در پاسخ به چگونگی آغاز گردآوری اطلاعات کتاب‌های فرهنگ مردم به‌ویژه مراسم ماه رمضان توضیح داد: از سال 1340 زنده‌یاد ابوالقاسم انجوی‌شیرازی، تصمیم گرفت آیین‌ها و فرهنگ‌های ایرانیان را گردآوری کند. وی که در رادیو برنامه‌ای با موضوع فرهنگ مردم اجرا می‌کرد از شنوندگانش خواست تا هر آن‌چه درباره فرهنگ مردم منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، می‌دانند برای وی بفرستند. بیش از پنج‌هزار نفر، آیین‌ها و فرهنگ مردم شهر خود را برای این برنامه فرستادند که بزرگترین آرشیو فرهنگ مردم را تشکیل می‌دهد. بر پایه همین اطلاعات حدود 20 جلد کتاب منتشر شد و برآورد شده در حدود 250 کتاب 500 صفحه‌ای دیگر نیز از این آداب و رسوب می‌توان تهیه کرد.

وی درباره تاریخچه و پیشینه چنین فرهنگ‌هایی بیان کرد: از ابتدای آفرینش، مردم در هر عصر و زمانی به شکلی با برپایی مراسمی رخدادهای زندگی را گرامی می‌داشتند و این مراسم تنها به‌صورت شفاهی و سینه‌به‌سینه به ما رسیده‌ است. برخی از این مراسم شکل داستان به خود گرفته‌اند و گروهی دیگر با برگزاری هر ساله، به نسل‌های بعدی انتقال پیدا می‌کردند اما در تمامی آن‌ها هسته اصلی حفظ و با تغییراتی که حذف و اضافه می‌شده به زمان حاضر رسیده است.

وکیلیان در پایان سخنانش گفت: متاسفانه با آمدن تکنولوژی مدرن، بسیاری از این آداب و رسوم فراموش شده و برخی فکر می‌کنند دیگر کارایی ندارند. امروزه مردم آگاهی‌های مورد نیازشان را از ماهواره، تلویزیون، اینترنت و دیگر رسانه‌ها به‌ویژه از خارج از ایران می‌گیرند، در حالی که غربی‌ها امروزه متوجه شدند بی‌توجهی به فرهنگ عامه و فولکلور اشتباه است و سعی در گردآوری آن‌ها دارند تا به زندگی افراد معنا ببخشند. امیدوارم صدا و سیما هرچه بهتر و کامل‌تر آیین‌هایی که در سرزمین ایران از گذشته‌های دور تا به امروز وجود داشته، مکتوب کند و در اختیار مردم قرار دهد تا برای نسل‌های بعدی به یادگار بماند. 

سید احمد وکیلیان، کارشناسی‌ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی، نویسنده و پژوهشگر فرهنگ مردم، فعالیتش را در این حوزه از سال 1348 و با همکاری زنده‌یاد استاد انجوی‌شیرازی در «مرکز فرهنگ مردم» و سازمان رادیو و تلویزیون ملی آغاز کرد. وی مدیر مسوول و سردبیر فصلنامه تخصصی «فرهنگ مردم» و صاحب آثاری چون «چیستان‌های خواندنی»، «مثل‌ها و افسانه‌های ایرانی»، «افسانه‌های ایرانی، به روایت دیروز و امروز»، «تمثیل و مثل» و «رمضان در فرهنگ مردم» است.