به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، 14 تیرماه از 11 سال پیش تاکنون «روز قلم» نام گرفته است. انتخاب چنین روزی برای این مناسبت را برپایه نوشته‌های کتاب «آثارالباقیه عن القرون الخالیه» ابوریحان بیرونی می‌دانند که می‌نویسد، نخست آن‌که هوشنگ، پادشاه پیشدادی ایران در این روز بر مقام نویسندگان و کاتبان صحه گذاشت و گرامی‌شان داشت. همچنین بیرونی در ادامه آورده، سیزدهم تیرماه را روز ستاره تیر یا عطارد نامیده‌اند. این ستاره (سیاره) به کاتب ستارگان شهرت دارد و در تیرروز به‌پاسداشت مقام کاتب ستارگان نیز آیینی برگزار می‌شود.

یازده سال پیش (1381) به پیشنهاد تعدادی از نویسندگان و با تصویب شورای فرهنگ عمومی، 14 تیرماه به نام روز قلم و نویسنده نامگذاری شد تا دست‌کم به پشتوانه نامی در تقویم، هر از چند گاهی مردمانِ به‌قول سهراب سپهری، درگیر سطح سیمانی قرن در اين عصر معراج پولاد، یادی از مفاخر ایران زمین کنند و با خواندن آثار این بزرگان، آن‌ها را در رنگین ماندن جوهر قلم‌هایشان یاری دهند.

«ایبنا» به‌همین مناسبت، یادی از برخی درگذشتگان عرصه قلم از سال گذشته تا به امروز دارد. انسان‌هایی که با نوشته‌هایی برگرفته از سال‌ها رنج در راه دانش و تجربه، سرلوحه زندگی زنان، مردان، جوانان و کودکان بسیاری شده‌اند. قلم به‌دستانی که اسطوره‌های این سرزمین را جان بخشیده و برای نسل‌های پس از خود به میراث گذاشته‌اند.

استاد صحنه، صحنه را ترک کرد
چندی از دهمین سالروز «اهل قلم» در سال 1391 نگذشته بود که عرصه تئاتر، یکی از استادان، کارگردانان و مترجمان بزرگش را از دست داد. حمید سمندریان که بی‌شک از پیشکسوتان هنر نمایش در ایران به‌شمار می‌رفت و بسیاری از کارهای «فردریش دورنمات» مانند «غروب روزهای پاییز»، «فرشته‌ای به بابل می‌آید» و «برتولت برشت» چون «دایره گچی قفقازی» را از آلمانی به فارسی برگردانده بود، پس از 82 سال اجرای زندگی، سحرگاه 22 تیرماه 1391 صحنه را برای همیشه ترک گفت. 

گنجی، پدر جغرافیای ایران
پدر علم جغرافیای ایران، محمدحسن گنجی دومین اهل قلم مشهوری بود که  29 تیرماه دارفانی را وداع گفت. گنجی در یک‌صد سالگی و پس از تلاش‌های بی‌وقفه در حوزه تدریس، تعلیم، نگارش و بنیانگذاری سازمان هواشناسی ایران، همچنین به دست آوردن عنوان دانشمند برتر جهان و دانشمند سال هواشناسی در سال 2001 بار سفر بست. کتاب‌های وی مانند «کتاب‌های جغرافیای دبیرستان از سال اول تا سال ششم(با همکاری گروه‌ مولفان) در دهه‌ 1340»، «آمار بارندگی ایران» و «اطلس اقلیمی ایران» از کارهای شاخص و برجسته این شخصیت به‌شمار می‌روند.

بهروز ثروتیان،‌ نظامی‌شناس بزرگ
بهروز ثروتیان، مصحح 6 اثر سترگ نظامی بود. تصحيح و شرح «ديوان حافظ» در چهار جلد، «فرهنگ اطلاعات نفايس‌الفنون»، «تصحيح جاودان خرد»، «پير طريقت گفت»، «بيان در شعر فارسی»، «روايات گهربار»، «طنز و رمز در الهی‌نامه»، «بازنويسی آثار نظامی برای جوانان» (6 جلد) و «رويای عشق در مثنوی گل و نوروز» از دیگر آثار وی است. ثروتیان که متولد 1316 بود، هفتم مردادماه سر بر آستان معبود نهاد.

ثاقب‌فر و ترجمه‌هایی با تاروپود عشق به ایران‌زمین
مرتضی ثاقب‌فر، مرد بزرگ عرصه ترجمه کتاب‌های تاریخ ایران باستان و هخامنشی‌پژوهی که این حوزه وام‌دار زحمات بی‌قفه وی است. عشق به ایران‌زمین در تاروپود آثار این مترجم نهفته است. این جامعه‌شناس، شاهنامه‌شناس و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران که ترجمه کتاب‌هایی مانند «شاهنشاهی هخامنشی»، «شاهنشاهی اشکانی»، «شاهنشاهی ساسانی» و «یونانیان و بربرها» را در کارنامه خود دارد، 11 دی‌ماه در 70 سالگی رخ در نقاب خاک کشید. 

گلابدره‌ای، راوی مستندنویس انقلاب مردم
سيد محمود گلابدره‌ای، نويسنده، دوست و همراه جلال آل‌احمد با مهم‌ترین اثرش «لحظه‌های انقلاب» تاثیر ویژه‌ای بر ادبیات انقلاب گذاشت به‌طوری‌که سیمین دانشور در یادداشتی کوتاه بر این اثر نوشته بود: «این کتاب، مستندگونه‌ای‌ست از لحظه‌های اسطوره‌ای انقلاب مردم که نویسنده با تمام گوشت و خون و عصب خود شخصا آزموده، یک نوع ادبیات تجربی است. پیش درآمد ادبیات انقلابی‌ست که در انتظارش بودم.» نویسنده «سگ كوره‌پز» و «حكومت نظامی» که سال 1318 دیده به جهان گشوده بود، 15 مردادماه چشم از جهان فروبست.

نراقی، تنها ایرانی در سمت معاونت یونسکو
12 آذرماه 91 احسان نراقی، پژوهشگر حوزه جامعه‌شناسی و فلسفه درگذشت. نراقی متولد 1305، تنها ایرانی به‌شمار می‌رفت که معاونت یونسکو را عهده‌دار شد. «از کاخ شاه تا زندان اوین»، «علوم اجتماعی و سیر تکوینی آن»، «غربت عرب»، «اقبال ناممکن» و «آنچه خود داشت» همچنین «پایان یک رویا: در نقد مارکسیسم» از کتاب‌های نراقی به‌شمار می‌روند.

عمرانی و بی‌شاعر ماندن «بزرگراه سکوت»
خليل عمرانی، متولد 1343 در بوشهر، با «بزرگراه سکوت»، «ترنم حضور»، «مروارید فراموش»، «ساعت به وقت شرعی دریا»، «گزینه ادبیات معاصر» و «دلمویه‌های بم» در ادبیات، شعر آیینی و دفاع مقدس مطرح شد. وی که از چهارم آذرماه در بیمارستان قلب تهران به کما رفته بود، 19 آذرماه جان به جان‌آفرین تسلیم کرد.

جهانشاهی، پلی میان ایران و آلمان
جاهد جهانشاهی، کسی است که فارسی‌زبانان را با ادبیات آلمان به‌ویژه «گونتر گراس»، «هاینریش بُل»، «برتولت برشت»، «گابریل گارسیا مارکز» و «توماس برنهارد» آشنا کرد. «در حال کندن پوست پیاز»، «نان سال‌های جوانی» و «گزارش یک آدم‌ربایی» معروف‌ترین آثار ترجمه وی به‌شمار می‌روند. جهانشاهی که متولد 1325 بود، 23 آذرماه در 66 سالگی به دیار باقی شتافت.

آیت‌الله آقامجتبی تهرانی، استاد اخلاق
آیت‌الله مجتبی شهیدی کَلهُری، مشهور به مجتبی تهرانی از شاگردان امام خمینی(ره) و در سیروسلوک اخلاقی زبانزد بود. وی متولد 1312، علاوه‌بر تدریس در مدرسه‌های علمیه تهران مانند مدرسه مروی، کتاب‌هایی چون مجموعه پنج جلدی سلوک عاشورایی با عنوان «استقامت و پایداری»، «تعاون و همیاری»، «امر به معروف و نهی از منکر»، «هجرت و مجاهدت»، «دین و دین‌داری» و «شرح خطبه فدک» را از خود به یادگار گذاشت. تهرانی 12 دی ماه ۱۳۹۱ دعوت حق را لبیک گفت.

حسن حبیبی، رییس بنیاد ایرانشناسی
حسن حبیبی، چهره ماندگاری که در میان اهل سیاست و ادب همیشه یادش زنده خواهد ماند، رییس بنیاد ایرانشناسی و از حقوقدانان تدوین‌کننده پیش‌نویس متن قانون اساسی پس از انقلاب ایران به شمار می‌رفت، وی که متولد 1315 بود 12 بهمن‌ماه به‌سوی دیار باقی شتافت تا بار دیگر در کنار دوست دیرینه‌اش، کیومرث صابری‌فومنی و «گل‌آقا» جای گیرد. وی در نوشتن طرح، مقدمه، بررسی و تدوین نهایی کتاب‌های بسیاری مانند «سرگذشت بازار بزرگ تهران، بازارها و بازارچه‌های پیرامونی آن در دویست سال اخیر»، چهار جلد كتاب «شهرهای ایران‌شهر»، «وصف خلیج فارس در نقشه‌های تاریخی»، پنج جلد کتاب «سرگذشت تقسیمات كشوری ایران، ۱۳۸۵- ۱۲۵۸ه.ش.»، «وقایع‌نگاری خلیج فارس؛ بخش تاریخ ایران» سهم بزرگی داشت.

گرگین‌زاده، موسیقیدان و نوازنده
محمدرضا گرگین‌زاده، موسیقیدان، نوازنده، نویسنده و مترجم بیش از 20 عنوان کتاب موسیقی است. «اتودهای گام‌نوازی برای ویولن»، کتاب پنج جلدی «ویولن، روش آموزش تئوریک و عملی ویولن»، «روش کامل آموزش گیتار: دفتر اول، دوم و سوم» «دوازده قطعه برای تار و سه تار»، «نکتورن‌ها» و «اتودها»، همچنین بازنویسی «15 قطعه برای تار و سه‌تار استاد جلیل شهناز» برخی از آثار مکتوب وی نام دارند. گرگین‌زاده، 15 بهمن‌ماه آخرین قطعه زندگی را نواخت و قلم بر زمین گذاشت.

عزیزالله جوینی، مصحح «شاهنامه» نسخه فلورانس
عزیزالله جوینی متولد 1304، شاهنامه‌پژوه، مصحح و نسخه‌شناس، 25 بهمن‌ماه درگذشت. شاهنامه نسخه دست‌نویس موزه فلورانس به قلم جوینی تصحیح شده است. تصحیح ترجمه فارسی «نهج‌البلاغه»، «فرهنگ مجموعه الفرس»، «فرهنگ مصادر‌اللغه عربی به فارسی»، گزیده «خمسه حکیم نظامی گنجوی» (همراه با شرح لغات و ترکیبات) از آثار مهم وی در حوزه ادبیات به‌شمار می‌روند.

حسن لاهوتی، مولاناپژوه و همراه جلال‌الدین آشتیانی
حسن لاهوتی که از شاگردان و همراهان زنده‌یاد جلال‌الدین آشتیانی، مترجم و مولاناپژوه به‌شمار می‌رفت، در آخرین روزهای سال 1391 (17 اسفندماه) چشم از جهان فروبست. وی که متولد 1323 بود کتاب‌هایی مانند «جغرافیا در قرن بیست و یکم»، «مولانا، دیروز تا امروز، شرق تا غرب»، «خدمات مسلمانان به جغرافیا»، «جنبش اسلامی و گرایش‌های قومی در مستعمره هند»، «شکوه شمس»، «سیری در افکار و آثار مولانا» و «مسلمانان هند بریتانیا» را به حوزه ادبیات و جغرافیا عرضه کرد. کتاب 6 جلدی «شرح مثنوی معنوی مشهور به شرح نیکلسون بر مثنوی» از لاهوتی در چهاردهمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به عنوان کتاب سال برگزیده شد. 

صفوت موسیقی ایران
داریوش صفوت، موسیقیدان ارزشمند ایرانی، 26 فروردین، در سن 85 سالگی درگذشت. وی در سال ۱۳۸۵ موفق به دریافت نشان «شوالیه هنر و ادب» بالاترین نشان هنری کشور فرانسه شد. از کتاب‌های صفوت می‌توان به «پژوهشی كوتاه درباره استادان موسیقی ایران و الحان موسیقی ایرانی»، «هشت گفتار درباره فلسفه موسیقی»، همچنین چند عنوان كتاب در فرانسه و آمریکا منتشر شده با نام‌های «Les Traditions Musicales» و «كتاب دوزبانه جنبه‌های عرفانی موسیقی اصیل ایرانی» اشاره کرد.

امیرحسین فردی، پدر داستان‌نویسی انقلاب
امیرحسین فردی که می‌توان وی را پدر داستان‌نویسی انقلاب دانست در سال 1328 متولد شد. «آشيانه در مه»، «سياه چمن»، «یک دنيا پروانه»، «كوچک جنگلی» و «اسماعیل» برخی از کتاب‌هایش به‌شمار می‌روند. وی که داوری برای كتاب سال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان، بنياد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، كتاب سال شهيد حبيب غنی‌پور، جشنواره ادبيات داستانی بسيج، جشنواره راهيان نور و انجمن قلم ايران را در پرونده داشت، پنجم اردیبهشت‌ماه به دیدار معبود شتافت.

جامعه علوم اجتماعی داغدار دو فقدان در یک روز شد  
جامعه علوم اجتماعی ایران در یک روز دو شخصیت بزرگ و باارزش را از دست داد. هفتم اردبیهشت‌ماه، عباس حری، استاد ممتاز رشته كتابداری و اطلاع‌رسانی و طراح نظریه «اطلاع‌شناسی» کتابداری و رحمت‌الله صدیق سروستانی استاد پیشکسوت جامعه‌شناسی درگذشتند. 

عباس حری، نظریه‌پرداز «اطلاع‌شناسی»
عباس حری، متولد ۱۳۱۵، مفهوم اطلاع‌شناسی را با رويكرد نوين برای نخستين‌بار در جهان مطرح كرد. از وی بيش از 150 مقاله و 14 كتاب تاليفی و ترجمه‌ای برجای مانده است. کتاب‌های «اطلاع‌رسانی: نگرش‌ها و پژوهش‌ها»، «دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع رسانی» و «درآمدی بر اطلاع‌شناسی کارکردها و کاربردها» برخی از آثار وی هستند. 

صدیق‌سروستانی، آسیب‌شناس اجتماع
رحمت‌الله صدیق‌سروستانی سال ۱۳۲۷ متولد شد و پژوهشگر حوزه‌های آسیب‌شناسی اجتماعی، روش تحقیق، تربیت بدنی، نابرابری اجتماعی و جامعه‌شناسی صنعتی شناخته می‌شد. تالیف و ترجمه کتاب‌هایی چون «آسیب‌شناسی اجتماعی، جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی»، «ما و دختران امروز، رویکردی جامعه شناختی»، «رویکردهای نظری هفتگانه در بررسی مسایل اجتماعی» و «روش تحقیق در تربیت بدنی» از وی به یادگار مانده است.

گلبن، مصحح آثار سفرنامه‌ای به سفر آخر رفت
محمد گلبن، کتابشناس، فهرست‌نگار، تاریخ‌نگار و مصحح متون قدیمی نیز 20 اردیبهشت‌ماه درگذشت. وی که متولد 1314 به‌شمار می‌رفت، 15 هزار جلد کتاب و دو هزار نسخه نشریه را از کتابخانه شخصی خود به کتابخانه مجلس اهدا کرده بود. آثاری مانند «محاكمه محاكمه‌گران» و «مدرس در تاریخ و تصویر»، تصحیح «سفرنامه خسرومیرزا به پطرزبورخ»، «سفرنامه میرزا ابوالحسن ایلچی به روسیه»، «سفرنامه رکن‌الدوله به سرخس»، «سفرنامه ترکستان و ایران»، «سفرنامه سیف‌الملک به روسیه، شرح سفارت ميرزا عباسقلی‌خان نوری سيف‌الملک به روسيه» فهرستی از کتاب‌های پرشمار گلبن است.

پیوستن محمد قهرمان «به خط روشن عشق»
محمد قهرمان از چهره‌های ادبی در حوزه شعر، پژوهش و تصحیح متون، دیوان اشعار بسیاری مانند «تصحیح دیوان صائب تبریزی» در 6 مجلد «تصحیح دیوان صیدی تهرانی»، «تصحیح مجموعه آثار ابوطالب کلیم همدانی»، «تصحیح دیوان حاج محمد جان‌قدسی مشهدی» و «برگزیده اشعار صائب و دیگر شعرای معروف سبک هندی» را تصحیح و منتشر کرده بود. وی که سال 1308 متولد شده بود، 28 اردیبهشت‌ماه رخ در نقاب خاک کشید.

حبیب‌الله معلمی به‌سوی لشکر صاحب زمان روان شد
حبیب‌الله معلمی، متولد ۱۳۰۵ با اشعارش در روزهای جنگ، تقویت‌کننده روحیه رزمندگان جبهه‌های جنگ ایران بود. «خیمه‌گاه نور»، «وادی عشق» و «شفق خونین» و «گلواژه ماتم» اشعار معلمی ماندگار معلمی است. از مشهورترین اشعار وی «ای لشکر صاحب‌زمان آماه باش!آماده باش!» است. وی چهارم خرداد ماه 92 دعوت حق را لبیک گفت و به شهدای دفاع مقدس پیوست. 

فهیمه رحیمی سوار آخرین «اتوبوس» شد
فهیمه رحیمی، نویسنده ‌مردم پسندکه آثارش در چاپ‌های متعددی منتشر می‌شود، 28 خردادماه داستان زندگی‌اش به صفحه پایانی رسید. وی که متولد 1331 بود، کتاب‌هایی چون «ابلیس کوچک »، «اتوبوس»، «آریانا»، «بانوی جنگل»، «تاوان عشق»، «حرم دل»، «خیال تو»، «سال‌هایی که بی‌تو گذشت»، «شیدایی»، «همیشه با تو» و «رز کبود» را در طول 23 سال راهی بازار کتاب کرد، همچنین 23 اثر برای کودکان نوشت که منتشر نشده‌اند.

بهمن سرکاراتی، اسطوره‌شناس تکرارنشدنی شاهنامه
بهمن سرکاراتی، استاد و پژوهشگر فرهنگ و زبان‌های باستانی که کارهای وی را هم‌سنگ با آثار مهرداد بهار می‌دانند، متولد ۱۳۱۶ بود. این عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، کتاب‌های «فرهنگ ریشه‌شناختی افعال زبان فارسی» و «اوستا و هنر نو»، همچنین ترجمه کتاب‌های «دین ایرانی بر پایه متن‌های معتبر یونانی»، «اسطوره بازگشت جاودانه»، «سایه‌های شکارشده»، «بررسی فروردین‌یشت: سرود اوستایی در ستایش فروهرها» را در کارنامه خود دارد. سرکاراتی 29 خردادماه چهره در رخ خاک کشید. 

در این گزارش تنها به نام برخی  مفاخر همیشه جاوید سرزمین ایران اشاره شد. در دنیایی که مردمانش عادت دارند بگویند: «نوشتن نان و آب نمی‌شود!» همواره افرادی یافت می‌شوند که با چشم بستن بر مسایل و منافع مالی دست به‌قلم می‌شوند تا با خلق اثری، ترجمه یا پژوهشی، در راهی گام بنهند که دستاوردش تنها سربلندی ایران باشد. 

مروری بر زندگی اهل قلم در «روز قلم» پیام‌های بسیاری دارد اما مهم‌ترین آن‌ها این است که انسان‌هایی که در راه قلم پا گذاشتند با وجود سختی‌ها، انزوا، نادیده انگاشته شدن‌ها و بی‌مهری‌های بسیار، مردمان سرزمین‌شان را قرین منت خود کرده‌اند و تنها کاری که در مقابل این تلاش‌های شبانه‌روزی می‌توان انجام داد، خواندن و انتقال آگاهی برای جاودانگی هویت و فرهنگ و تمدن ایران زمین است. چنین بزرگانی مصداق بیت سعدی شیرین‌سخن‌اند که می‌گوید:
«نام نیکو گر بماند ز آدمی/ به کزو ماند سرای زرنگار»