به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از ستاد خبری بیست و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، نشست «کارستن نیبور و پژوهش‌های ایرانی» (250 سال فعالیت باستانشناسی در ایران)، چهارشنبه (18 اردیبهشت‌ماه) با حضور عسگر بهرامی، پژوهشگر حوزه تاریخ، محمود جعفری‌دهقی، استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران و سیروس نصرالله‌زاده، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی از سوی سرای ایرانشناسی در سرای اهل قلم بین‌الملل بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برپا شد.

محمود جعفری‌دهقی در این نشست بیان کرد: کار سیاحت و سفرنامه‌نویسی در ایران از دوران هخامنشی آغاز شد. در این دوره داریوش برای پیدا کردن راه‌های تجاری و ارتباط با دیگر سرزمین‌ها، گروه‌هایی را به مناطق مختلف می‌فرستاد. در دوره ساسانی به‌ویژه در دوره خسرو اول با فرستادن افرادی به یونان و هند، همچنین ترجمه آثار یونانی به پهلوی نهضت علمی در ایران آغاز شد. 

وی افزود: در این دوره برزویه حکیم (بزرگمهر) به هند سفر کرد و سفرنامه وی در مقدمه کتاب «کلیله و دمنه» آمده است. همچنین شطرنج را به‌عنوان سوغات از هند به ایران آورد ایرانیان نیز تخته‌نرد را در این دوره اختراع کردند و به هندوستان فرستادند. در دوره اسلامی نیز سفرنامه‌های پراهمیتی از سوی ایرانیان نوشته شده که می‌توان به سفرنامه ارزشمند ناصرخسرو و نوشته‌های ابوریحان بیرونی اشاره کرد. در اروپا و اوایل رنسانس غربیان به مطالعات شرق‌شناسی علاقه‌مند شدند و برای به‌دست آوردن ثروت و استعمار به شرق سفرهای بسیاری انجام دادند.

این استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران بیان کرد: سیاحان برای نخستین‌بار به گزارش درباره تخت‌جمشید پرداختند و نسخه‌برداری‌هایی از روی آن‌ها انجام شد. کارستن نیبور علاوه‌بر تهیه رونوشت از این کتیبه‌ها، عکاس نیز بود و رونوشت‌های بسیار دقیقی از کتیبه‌های تخت‌جمشید تهیه کرد که در رمزگشایی خط ایرانی نقش اساسی ایفا کرده است.

سیروس نصرالله‌زاده نیز در این نشست با اشاره به اتفاقات مهم در تاریخ خط ایران گفت: پس از ایجاد ارتباط در دوره صفوی و ورود سیاحان به ایران، بسیاری از آن‌ها به تخت‌جمشید رفتند. این سیاحان درباره آن‌چه در تحول مطالعات ایرانشناسی بین‌النهرین و آشور وجود داشت رونوشت برمی‌داشتند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: نیبور با حمایت و پشتیبانی فردریک پنجم، پادشاه دانمارک، به‌منظور مطالعات عهد عتیق و پیشینه آن در شرق با گروهی به منطقه عربستان سفر کرده است. پس از آن وی در منطقه مرودشت دست به تحقیقاتی زد و دیدگاه‌هایی درباره تخت‌جمشید نوشت که همچنان باارزش‌اند. 38 سال پس از زمانی که نیبور رونوشت‌هایی از کتیبه‌های تخت‌جمشید تهیه کرد، بخشی از الفبای خط میخی خوانده شد.

وی بیان کرد: نیبور به سه نکته مهم پی می‌برد، نخست آن‌که خط میخی از چپ به راست نوشته می‌شود، کتیبه‌ها سه‌زبانه‌اند و یکی از خط‌ها ساده‌تر از دو خط دیگر است. این مسایل باعث رمزگشایی خط میخی و خوانده شدن کتیبه‌های بسیاری پس از آن به زبان آکدی، ایلامی و آشوری شد.

عسگر بهرامی سخنران بعدی نشست بود، وی سفرنامه‌ها را مهم دانست و گفت: سفرنامه‌ها از مهم‌ترین منابع شناخت تاریخ اجتماعی و حاصل مشاهدات افرادی است که معمولا در زمینه‌ای متخصص بوده‌اند و اطلاعات ارزشمندی به‌جا گذاشته‌اند و روز‌به روز به ارزش آن‌ها افزوده می‌شود؛ به‌طور مثال شاردن در سفرنامه‌اش از تولید 140 نوع انگور در ایران نام می‌برد که امروز این تعداد بسیار کاهش یافته و در جای دیگری نیز ثبت نشده است.

این پژوهشگر تاریخ با اشاره به زندگی «کارستن نیبور» بیان کرد: نیبور در سال 1733 در «گوتینگن» آلمان به‌دنیا آمد و در حوزه‌های جغرافیا، ریاضی، ستاره‌شناسی و نقشه‌کشی تحصیل کرد. وی از سوی پادشاه دانمارک به همراه یک گروه تحقیقاتی برای مطالعه به عربستان و یمن سفر کرد. در این سفر پنج همسفر وی می‌میرند و نیبور به‌تنهایی این پژوهش‌ها را ادامه می‌دهد. این گروه وظیفه داشتند در حوزه‌های جغرافیا، آب‌وهوا، زبان، تاریخ و تهیه نقشه منطقه اطلاعاتی را گردآوری کنند.

وی افرود: نیبور پس از عربستان، به عمان و جاسک می‌رود و نقشه‌ای از خلیج فارس تهیه می‌کند که اهمیت بسیاری دارد. مسیر بعدی وی از بوشهر و شیراز به‌سوی تخت‌جمشید است. به‌دلیل شهرتی که از تخت‌جمشید در دیگر سفرنامه‌های خارجیان به‌ویژه شاردن وجود داشت، نیبور نیز به این مکان می‌آید و نقشه‌هایی از آن رسم می‌کند. پس از آن نیز به رونوشت برداشتن از کتیبه‌ها اقدام می‌کند که از دقت بالایی برخوردار بودند و می‌توان نخستین تحقیق و کاوش علمی در تخت‌جمشید را به وی نسبت داد.

بهرامی توضیح داد: نیبور به آداب و رسوم ایرانیان نیز توجه داشت و بخشی از آن‌ها به‌ویژه دوره زندیه را به رشته تحریر در‌آورد. جلد نخست و دوم سفرنامه کارستن نیبور که به «سفرنامه عربستان» شهرت دارد در سال 1774 و 1778 منتشر شد و متن کامل آن نیز در سال 1963 به آلمانی در اتریش به‌چاپ رسید. در ایران بخشی از سفرنامه که درباره ایران است با ترجمه پرویز رجبی در سال 1354 منتشر شد.

بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 21 اردیبهشت‌ماه در مصلای بزرگ امام خمینی(ره) برپاست.