به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از ستاد خبری بیست و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، نشست «تاریخچه نشریات فارسی‌زبان خارج از کشور (100 سال انتشار روزنامه کاوه در برلین)، جمعه (13 اردیبهشت‌ماه) با حضور حسین روحانی‌صدر، پژوهشگر تاریخ و محسن جعفری‌مذهب، تاریخ‌شناس و عضو هیات علمی سازمان اسناد و كتابخانه ملی ایران در سالن سرای اهل قلم بین‌الملل بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برپا شد.

 روحانی‌صدر در این نشست گفت: نخستین اطلاعاتی که از ایران در دست است، مربوط به 400 سال پیش، در دوره صفویه، از میان سفرنامه‌ها و نوشته‌های رجال سیاسی خارجی و سفیران دیگر کشورهاست. با اعزام دانشجو از ایران به خارج در دوره قاجار آگاهی از نبود منابع علمی در ایران به‌وجود آمد. 

وی در ادامه افزود: پس از مشروطه و باز شدن فضا برای انتقاد، بسیاری از روشنفکران با استفاده از الفاظ رکیک و توهین رجال را نقد می‌کردند اما پس از به توپ بسته شدن مجلس و رفتن این روشنفکران به دیگر کشورها مانند آلمان، فرانسه و عثمانی، این دسته افراد متوجه شدند که باید با زبان دیگری صحبت کنند و صحبت کردن به روش علمی جایگزین آن شد.

این پژوهشگر تاریخ افزود: این برخورد با اروپاییان تاثیر مهمی بر روشنفکران گذاشت و آن‌ها را با روش تحقیق علمی آشنا کرد. روزنامه کاوه نیز در واقع واکنشی بود که در پاسخ به این روش علمی و پژوهشی میان ایرانیان متولد شد. افرادی چون محمدعلی جمالزاده، دهخدا و تقی‌زاده با استفاده از روش علمی «ادوارد براون» دست به تالیف کتاب‌های باارزش و مرجع زدند.

وی در پایان سخنانش اظهار کرد: آغاز به کار روزنامه کاوه به هر شکل که بود، این مساله را به ایرانیان آموخت که بدون زاویه سیاسی مطالبی را می‌توان منتشر کرد که در آگاه‌سازی مردم نقش موثرتری داشته باشد. از سوی دیگر روزنامه کاوه بنیانی برای انتشار آثار دیگری مانند «مقدمه‌ای بر شناخت اسناد ایرانی» از قائم‌مقامی است.

محسن جعفری‌مذهب در این نشست با اشاره به تاریخچه آغاز به فعالیت روزنامه کاوه در برلین گفت: روزنامه کاوه در 18 ربیع‌الاول سال 1324 قمری برای نخستین‌بار در برلین منتشر شد و امسال یک‌صدمین سال تاسیس آن است. در دوره قاجار اصلاح‌گران پی بردند با دیکتاتوری نمی‌توان مبارزه کرد و برای مبارزه نیاز به آگاهی است و برای آگاه بودن، نیاز به مدرسه، کتاب‌های درسی، کتاب‌های غیردرسی و پس از آن آگاهی از اوضاع و اخبار جهان مهم‌ترین مساله است.

این تاریخ‌شناس افزود: در این دوره کارهای بسیاری انجام شد، افرادی مانند عباس میرزا، قائم مقام فراهانی و امیرکبیر در این مسیر دست به تاسیس دارالفنون، دارالترجمه و انتشار روزنامه زدند. با این‌حال این فعالیت‌ها همگی نگاه اصلاح‌گرایانه دولتی بود. نخستین چاپخانه 200 سال پیش به تبریز آورده و کتاب «رساله جهادیه» منتشر شد که از ایرانیان می‌خواست بر ضد روسیه که وارد آذربایجان  شده بودند، بجنگند.

وی ادامه داد: در دوره ناصری روزنامه خصوصی وجود نداشت اما در همین دوره در دیگر کشورهای اطراف، ایرانیان دست به انتشار روزنامه‌هایی زدند. سیدجمال‌الدین اسدآبادی، روزنامه عروة‌الوثقی و میرزا ملکم‌خان، روزنامه قانون را به چاپ رساندند. روزنامه‌های حبل‌المتین در هند، ثریا در مصر و دیگر روزنامه‌ها در قفقاز و آذربایجان برخی دیگر از این روزنامه‌های غیردولتی به‌شمار می‌رفتند.

عضو هیات علمی سازمان اسناد و كتابخانه ملی بیان کرد: پس از مشروطه و به توپ بسته شدن مجلس، با گریز بسیاری از روشنفکران مشروطه به خارج، اتفاق دیگری افتاد و آن‌ها به‌جای ادامه مبارزه سیاسی به‌صورت گذشته، به انتشار روزنامه دست زدند. روزنامه «کاوه» در برلین با یاری نویسندگان و با استفاده از اسنادی که آلمانی‌ها در اختیار آن‌ها قرار می‌دادند گوشه‌های پنهانی از جنایت‌های انگلیس و روسیه در ایران را نشان می داد اما متاسفانه عمر کاوه بیش از پنج سال نبود و با پایان جنگ جهانی دوم و شکست آلمان، انتشار آن نیز متوقف شد.

جعفری‌مذهب در پایان با اشاره به دیگر کارهای تاثیر گرفته از مهاجرت روشنفکران ایرانی به اروپا گفت: پژوهش‌هایی مانند تالیف کتاب‌های مرجع، تاریخ چاپخانه‌های ایران، تاریخ مدارس ایران و لغتنامه دهخدا رهاورد این دوران است. در دوران پهلوی و دهه 50 شاه تلاش کرد با حمایت صداوسیما، بار دیگر کاوه را در برلین منتشر و با جذب روشنفکران چپ ایران آن‌ها را به‌سوی فعالیت‌های علمی در خارج از ایران سوق دهد که موفق نشد.

نشست «تاریخچه نشریات فارسی‌زبان خارج از کشور (100 سال انتشار روزنامه کاوه در برلین) با پرسش و پاسخ از سوی حاضران در مراسم به‌پایان رسید.

بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 21 اردیبهشت‌ماه در مصلای امام خمینی (ره) برپاست.