به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از الجزیره، جایزه بوکر عربی با وجود برخی شک‌ و تردید‌ها در رویکردهای آن در انتخاب رمان‌های برگزیده و اعطای این جایزه در فضای فرهنگی عربی که تعارف‌ها و فقدان باورپذیری از ویژگی‌های آن به شمار می‌رود، توانسته است جای خود را به عنوان یکی از برجسته‌ترین جوایز ادبی در جهان عرب باز کند.

جایزه بوکر عربی برای نخستین بار با همکاری جایزه بوکر بریتانیا، موسسه رفاه اجتماعی امارات و مرکز گفت و گوهای استراتژیک وایدنفلد تاسیس شد. شورای فرهنگ و گردشگری امارات از دوره کنونی (دوره ششم) عهده‌دار برگزاری این جایزه شده است. این جایزه آن‌چنان که سازمان‌دهندگان آن مشخص کرده‌اند تلاش می‌‌کند پاداشی برای آثار برتر ادبیات عربی معاصر باشد و خوانندگان را در سطح جهان به مطالعه رمان‌های عربی تشویق کند.

این جایزه هر سال 6 رمان را به عنوان نامزدهای نهایی در قالب فهرست نهایی خود معرفی می‌کند تا نویسندگان هر یک از این آثار به مبلغی معادل 10 هزار دلار برسند و برنده نهایی هم با جایزه‌ای 50 هزار دلاری تجلیل شود.

هیات داوران این جایزه هرسال از پنج داور برگزیده از میان رمان‌نویسان، منتقدان و چهره‌های ادبی دانشگاهی از جهان عرب و دیگر کشورها تشکیل می‌شود. این کمیته وظیفه مطالعه آثار شرکت کننده در این رقابت عربی را دارد و در گام اول، فهرست اولیه متشکل از 16 رمان و در گام دوم فهرست نهایی متشکل از 6 رمان و در نهایت رمان برگزیده آن دوره را انتخاب می‌کند. اسامی اعضای هیات داوران در هرسال تا اعلام نهایی رمان برگزیده، پوشیده می‌ماند.

علاوه بر جایزه نقدی که شامل هریک از نویسندگان راه یافته به فهرست نهایی می‌شود، تعداد خوانندگان این آثار نیز در داخل کشورهای عربی و خارج آن با ترجمه این رمان‌ها افزایش پیدا می‌کند. طبق آمار ارایه شده بسیاری از رمان‌های راه یافته به فهرست نهایی این جایزه در سال‌های گذشته و همچنین رمان‌های برگزیده هر سال، به زبان‌های مختلفی چون انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، بوسنیایی، نروژی و اندونزیایی ترجمه شده‌اند.

انتقادهای وارد شده بر جایزه بوکر عربی
با وجود موفقیت‌ این جایزه در جذب تعداد بسیاری از ادیبان عرب و انتشار تعداد گسترده‌ای از رمان‌های نویسندگان جوان و ترجمه آن‌ها به زبان‌های مختلف، همچنان با انتقادهای متعددی رو به رو است. یکی از این انتقادها آن است که بوکر عربی در اعلام فهرست کوتاه نامزدها، شایستگی‌های ادبی را کنار مي‌گذارد و معیارهای منطقه‌ای را درنظر می‌گیرد تا بتواند توازنی بین کشورهای مختلف عربی ایجاد کند. توجه به ملاحظات سیاسی در انتخاب رمان‌‌ها هم از دیگر انتقادهای وارد شده بر این جایزه است.

از سوی دیگر، اگر چه اصل مخفی بودن نام اعضای کمیته داوران جایزه می‌تواند یک عنصر مثبت و مطلوب برای جلوگیری از ایجاد فشار و لابی از سوی ناشران و محافل مختلف ادبی به حساب آید، برخی معتقدند که این اصل در اساس پیامدهای منفی به همراه دارد. این گروه معتقدند باید اعضای هیات داوران قبل از بررسی آثار معرفی شوند و گزارش هیات داوران در خصوص هر رمان هم منتشر شود.

چنین انتقادهایی باعث شده است که در سال‌‌های اخیر حجم درخواست‌ها برای تحریم این جایزه افزایش یابد؛ به عنوان مثال دور رمان‌نویس مصری ابراهیم عبدالمجید و رضوی عاشور در سال‌های گذشته چنین خواستی را مطرح کردند‌ و ادبایی همچون جمال الغیطانی انتقادهای شدیدی را بر شیوه ارزیابی آثار وارد کرده‌اند. در سوی دیگر هم برخی به انتخاب آثار از سوی ناشران برای شرکت در این رقابت انتقاد دارند.

برخی استعفاها در دوره‌های گذشته هم شدت و دامنه انتقادها را گسترش داده است. استعفای ناشر سوری ریاض الریس از هیات امنای جایزه در سال 2009 در اعتراض به نحوه مدیریت این جایزه و همچنین تقدیم استعفای نویسنده و ادیب مصری شیرین ابوالنجا به هیات داوران جایزه در اعتراض به سیستم داوری و ارزیابی آثار از این اتفاق‌ها بوده‌اند.

در دوره کنونی(دوره ششم) هم با وجود انتخاب دو اثر از نویسندگان الجزایری با عناوین «انگشت‌‌های لولیتا» نوشته واسینی الأعرج و «بزچران» نوشته امین الزاوی در جمع راه یافتگان به فهرست نامزدهای اولیه، برخی محافل ادبی الجزایر از عدم انتخاب رمان «خیال‌باف» نوشته سمیر قسیمی ابراز شگفتی کرده و آن را «ظلم کمیته داوران به این نویسنده» تعبیر کرده‌اند.

بوکر عربی؛ جایز‌ه‌ای زنده 
بر خلاف نظرات منتقدان، برخی ادیبان و فعالان ادبی معتقدند که این جایزه، ضمیمه‌ای جدید و مطلوب به عرصه ادب عربی است و انتقادها و مناقشه‌ها درباره این جایزه نشان از توجه بسیار رمان‌نویسان و منتقدان به آن و زنده بودن این جایزه است؛ به طور مثال نویسنده مصری یوسف زیدان صاحب رمان «عزازیل» که جایزه بوکر عربی در سال 2009 را از آن خود کرد معتقد است این جایزه به اجماع منتقدان و خوانندگان، یکی از مهم‌ترین جوایز ادبی در جهان عرب است. او معتقد است برخی افراد با دلایل واهی از این اجماع خارج می‌شوند.

در هرحال با وجود این دیدگاه‌های متناقض، جایزه جهانی رمان عربی (بوکر عربی) پس از گذشت پنج دوره، امسال ششمین دوره خود را تجربه می‌کند. فهرست اولیه این جایزه با دربرگرفتن 16 رمان حدود سه هفته پیش اعلام شد و نویسندگانی از مصر، لبنان، الجزایر، عراق، فلسطین، اردن و تونس منتظرند تا شاید نام خود را در فهرست نهایی که قرار است 9 ژانویه (20 دی) اعلام شود ببینند.