به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، جلسه نقد و بررسی کتاب «راوی‌ها و روایت‌ها» نوشته گریگوری کوری با ترجمه محمد شهبا، عصر پنجشنبه 27 مهر در تالار امیرخانی خانه هنرمندان ایران با حضور بهمن نامورمطلق، علی عباسی، مرتضی بابک معین و مترجم کتاب، محمد شهبا برگزار شد. 

نامورمطلق معاون پژوهشی خانه هنرمندان، ابتدا ضمن معرفی کتاب و ترتیب سخنرانی منتقدان گفت: «روایت» از عناصر بسیار مهم در ادبیات و هنر است، به نحوی که حتی به وسیله مقوله روایت می‌توان ادبیات و هنر را به «روایی» و «غیر روایی» تقسیم‌بندی کرد. 

وی افزود: شناختن روایت باید برای ما تبدیل به امر مهمی شود؛ در این راستا باید از تجربیات جهانی در ایران استفاده شود. ما در فرهنگ خودمان سنت‌های روایی مخصوص به خود داشته‌ایم اما امروزه باید بیشتر بدانیم و ترجمه این کتاب و این جلسه می‌تواند به ما کمک کند. 

در ادامه جلسه دکتر شهبا درباره چرایی ترجمه کتاب «راوی‌ها و روایت‌ها» گفت: رشته تخصصی من «روایت شناسی» فیلم است. منابع و مطالب این رشته در ایران بسیار اندک و البته این مقدار هم هم به صورت پراکنده و نامنظم است. 

وی افزود: این کتاب ادامه کتاب قبلی کوری با عنوان «تصویر و ذهن؛ فیلم و فلسفه و علوم شناختی» است که چند سال پیش با ترجمه خودم در ایران منتشر شد. کتاب «تصویر و ذهن» هم گسترده شده کتاب دیگری از کوری است با عنوان «ماهیت روایت داستانی» که اکنون مشغول ترجمه آن هستم. 

این مترجم در ادامه با اشاره به مشکلاتی که در ترجمه این کتاب با آن روبه‌رو بود، گفت: آخرین دیدگاه‌ها درباره «روایت شناسی» در حوزه انگلوساکسون «روایت شناسیِ شناختی» است که در این کتاب مطرح شده است. در این کتاب البته نقد دیدگاه‌های پیشین هم وجود دارد. ترجمه این کتاب بسیار سنگین بود، چرا که در قبل متن خاصی در مورد «روایت شناسی» در ایران نداشتیم. این مساله به ویژه در زمینه برابری واژگان در فارسی بسیار نمود پیدا کرده بود. 

شهبا در ادامه با اشاره به این نکته که کلیت بحث روایت‌شناسی در ایران به دلیل کمبود منبع، تاکنون درک نشده، گفت: این کتاب از دیدگاه «شناختی» به موضوع روایت نگاه می‌کند و می‌خواهد مباحثی را پیش بکشد که در سنت‌های پیشین روایت‌شناسی به آن پرداخته نشده، که یک مثال مهم از این مباحث «چگونه راوی شدن انسان‌ها» است. 

شهبا گفت: کوری در این کتاب بیان می‌کند که همه چیز روایت نیست و روایت برای محقق شدن‌اش چند شرط دارد؛ روایت دست‌ساخت است، روایت کارکردی ابزاری دارد و برای ارتباط است و این ارتباط آگاهانه است. بر این اساس تعریف کوری از روایت این چنین است: «روایت نقل مجموعه‌ای از رویدادهاست که پیوستگی علی و زمانی دارند و برای ارتباط آگاهانه به کار می‌روند.» 

شهبا در ادامه گفت که از دیدگاه کوری روایت‌ها مراتب دارند و این مراتب به میزان «روایت‌مندی» بستگی دارد. از دیدگاه کوری راوی هر متن، مولف آن متن است. کسی که نویسنده واقعی کتاب است، راوی بیرونی و اگر در درون کتاب، شخصیتی داستان را نقل می‌کند، آن راوی درونی اثر است. به نظر محمد شهبا ساده کردن راوی‌ها به این شکل، در تحلیل متن بسیار کمک خواهد کرد. 

در ادامه جلسه مرتضی بابک‌معین گفت: کتاب «راوی‌ها و روایت‌ها» در حوزه روایت کتابی بسیار جدی است. سبک نگارشی این نویسنده نیز بسیار جذاب و به نحوی سیال است. در اکثر صفحات این کتاب نظریات مختلفی از عموم اندیشمندان طرح و در ادامه نویسنده ضمن شرح این نظریات به نقادی آن‌ها دست می‌زند. نمونه نظریاتی که در این کتاب طرح و نقد می‌شود، نظریات «ژرار ژنت» است.
 
وی افزود: ترجمه این کتاب بسیار روان است و اگر در قسمت‌هایی ترجمه غامض و پیچیده می‌شود، به دلیل طبیعت بحث اصلی است که بسیار پیچیده است. به نظر من مترجم از عهده ترجمه بسیار خوب برآمده و من از همه مخاطبان و علاقه‌مندان دعوت می‌کنم که این کتاب را تهیه و مطالعه کنند. 

ترجمه چگونه ممکن می‌شود؟ 

علی عباسی، دیگر منتقد این جلسه نیز کلام خود را با روان بودن ترجمه این کتاب شروع کرد و گفت: ترجمه این کتاب بسیار عالی و روان است که به یقین کار توانفرسایی بوده. نخستین سوال من از از دکتر شهبا این است که تعریفش از ترجمه چیست و وفاداری به متن از منظر ایشان به چه صورت است؟ 

وی افزود: به هر حال نویسنده یک کتاب در ذهن خود یک جای ایده‌آلی را مشخص کرده تا مخاطب را به آن‌جا بکشاند و اگر ترجمه بسیار ساده باشد، ممکن است این منظور نویسنده اصلی به بیراهه کشیده شود. 

شهبا در پاسخ به این سوال عباسی گفت: من در زمینه ترجمه صاحب نظریه‌ای خاص هستم. نظریه من با عنوان «مخاطب محوری در ترجمه با حفظ ویژگی‌های اثر» در ژورنال‌های جهانی منتشر شده است. 

وی افزود: متن ترجمه برای مخاطب فارسی است. من در ترجمه، مخاطب در حد دوره کارشناسی در ایران را مدنظر قرار دارم، تا این مخاطب متن را خوانده و مقصود را دریابد و البته بداند که این متن متعلق به جای دیگر با فرهنگی دیگر است. بر همین اساس همیشه ویژگی‌های فرهنگی متن اصلی را در ترجمه منتقل خواهم کرد. 

این مترجم در ادامه هدف‌اش از ترجمه را این گونه شرح داد که، مخاطب کتاب را خوانده و به درکی از مباحث مطرح شده برسد و در نهایت علاقمه‌مند شود تا متن اصلی را بخواند. به نظر دکتر شهبا اگر این فهم و درک اولیه صورت نپذیرد، ترجمه‌ای رخ نداده است. 

این عضو هیات علمی دانشکده سینما و تئاتر در ادامه گفت: کتاب «راوی‌ها و روایت‌ها» چهلمین ترجمه منتشر شده من است. در تمام این ترجمه‌ها من دانشجوی دوره کارشناسی مدنظرم بوده است. همچنین من مدام سعی می‌کنم تا تعادلی بین واژگان عربی و فارسی در ترجمه برقرار باشد، یعنی ترجمه نه «عرب زده» باشد و نه مانند ترجمه کتاب «سنجش خرد ناب» فارسی زده. 

وی افزود: مخاطب فارسی هیچگاه به تمام منابعی که نویسنده اصلی در کتابش معرفی می‌کند، دسترسی ندارد. ژنت، ریکور و دیگران برای مخاطبی می‌نویسند که تمام منابع دیگر را به زبان اصلی دارد و می‌خواند، اما مخاطب فارسی این‌گونه نیست و باید تمام مباحثی را که نویسنده اصلی درکش را توسط مخاطب مثلا فرانسوی زبان بدیهی می‌داند، با زبانی ساده شرح کرد. 

علی عباسی در ادامه جلسه با اشاره به نکات بدیعی که در این کتاب طرح شده، گفت: نویسنده کتاب «گریگوری کوری» نظریات قبلی طرح شده در زمینه راوی و نویسنده را نقادی کرده و به آن‌ها اعتقادی ندارد. 

وی افزود: کوری می‌گوید که اغلب نظریات روایت به راوی پرداخته‌اند و این اشتباه است. کوری رابطه میان مولف و راوی را می‌سنجد و یکی از ویژگی‌های این کتاب در این است که نقش موثر مولف به رخ کشیده شده است. 

انتشارات مینوی خرد کتاب «روای‌ها و روایت‌ها»ی گریگوری کوری را با ترجمه دکتر محمد شهبا، با شمارگان هزار و 500 نسخه، 302 صفحه و به قیمت 11 هزار و 900 تومان در دسترس علاقه‌مندان قرار داده است.