به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، تولید اثر به‌ویژه تالیف، تدوین یا ترجمه کتاب برای اقشار مختلف جامعه ظرافت‌های فراوانی دارد. در این میان نوشتن و نشر کتاب‌های دینی ـ به‌ویژه برای کودکان و نوجوانان ـ اهمیت بیشتری می‌یابد، چرا که کتابخوانی برای آن‌ها فارغ از بعد آگاهی‌بخشی یا سرگرمی آن، فرهنگساز است.

با بررسی کتاب‌هایی که در سال‌های اخیر برای کودک و نوجوان تالیف و منتشر می‌شوند، به‌ویژه مکتوباتی که در معرفی سیره ائمه‌اطهار(ع) و مفاهیم دینی و مذهبی‌اند، به دسته‌ای از کتاب‌ها برمی‌خوریم که طی جلدها یا صفحاتی متعدد مفاهیم اندکی را به مخاطبان خود انتقال می‌دهند. در این زمینه نویسندگان و ناشران حوزه دین و کودک و نوجوان آرای متفات و شایان توجهی دارند که می‌تواند راه‌گشای بسیاری از مطالب و پاسخگوی پرسش‌هایی در این حوزه باشد.

حجت‌الاسلام علیرضا سبحانی‌نسب، مدیر نشر جمال که در حوزه تدوین و ویراستاری کتاب‌های دینی کودک و نوجوان نیز فعالیت دارد، معتقد است: کتابسازی در تمام عرصه‌های علمی رواج یافته است اما در کشور ما در دو حوزه آثار دینی با موضوعات عام و عرصه کتاب‌های کودک بیش از سایر حوزه‌ها رسوخ پیدا کرده است.

وی درباره کتابسازی در عرصه کتاب‌های دینی موجود در بازار نشر عنوان کرد: در تولید این دسته از آثار با دو دیدگاه متفاوت مواجهیم؛ نخست آن‌که برخی افراد از سر دلسوزی اما به شکل غیرکارشناسانه به گردآوری مطالبی از کتاب‌های دیگر یا کتابسازی می‌پردازند، اما دسته دیگر که به وفور دیده می‌شود، هدفشان کتابسازی با اهداف سودجویانه در عرصه مکتوبات دینی است.

مدیر نشر جمال درباره کتابسازی در عرصه مکتوبات مرتبط با کودکان و آسیب‌های آن گفت: هرچند در عرصه کتابسازی کتاب‌های کودک انگیزه سودآوری و سودجویی بسیار مطرح است، گاهی با افرادی مواجه می‌شویم که به این گمان که کار برای کودکان است، این اقدام را ساده می‌انگارند و می‌پندارند که هر فردی می‌تواند برای کودکان بنویسد! لذا با ساده‌انگاری را جایگزین ساده‌نویسی برای کودکان می‌کنند؛ در حالی که تولید کتاب ـ به‌ویژه مکتوبات دینی برای کودکان ـ نیازمند کارهای تخصصی، کارشناسی و استفاده از زبان کودک است.

این ویراستار کتاب‌های حوزه دین، یکی از بزرگترین چالش‌های کتابسازی برای کودکان را ورود افرادی به این عرصه دانست که ناتوان از تالیف کتاب برای نوجوانان و بزرگسالانند، در نتیجه تصور می‌کنند که می‌توانند برای کودکان بنویسند و گفت: در برخی مواقع افراد برای نپرداختن حق مولف، حق تصویرگر و کاهش سایر هزینه‌ها به سوی کتابسازی روی می‌آورند. در این حوزه تولید آثار ترجمه‌ای با سود بیشتری برای ناشران همراه است. در حالی که اطمینان دارم با کتابسازی می‌توان آثار فراوانی تولید کرد، اما نمی‌توان برای کودکان و نوجوانان فرهنگ ساخت یا زمینه‌های ارتقای فرهنگ را فراهم آورد.

یکی از ویژگی‌های اغلب کتاب‌ها به‌ویژه مجموعه‌هایی که برای کودکان تولید می‌شوند، حجم اندک، تصاویر فراوان و مطالب کوتاه آن‌هاست. در این زمینه برخی معتقدند که می‌توان به جای تولید مجلدات متعدد یا مجموعه‌ای از آثار این چنینی، کتابی واحد را تالیف کرد تا در صفحات کتاب و هزینه‌های آن صرفه‌جویی شود.

سبحانی‌نسب در این باره اظهار کرد: در مواقعی که کتاب حجم محتوایی ندارد، نیازمند کارشناسی است اما در تولید اثر برای کودکان باید بدانیم که گاهی مواقع القای یک جمله درست به کودکان رسالت یک کتاب را انجام می‌دهد، جمله‌ای ارزشمند و اثرگذار که در پس آن فکری عمیق نهفته باشد. از این رو حجم اطلاعات و داده‌های کتاب کودک باید کم باشد اما با کیفیتی مناسب ارایه شود. در این عرصه حجم کتاب ملاک نیست بلکه مهم هدف‌گذاری اثر است.

وی یکی از مشکلات کتاب‌های حوزه کودک، به‌ویژه آثار دینی و مذهبی را حجم بالای مطالب برای این دسته از مخاطبان یاد کرد و گفت: مطالعه این دسته از آثار از حوصله کودکان خارج است؛ لذا مهم است که کودکان بیش از متن کتاب از تصویر آن پیام مولف را دریابند.

ویراستار کتاب‌های مذهبی کودک و نوجوان، انتقال مفاهیم نادرست یا حجیم در کتاب کودک را موجب ایجاد شبهه در ذهن کودکان دانست و اظهار کرد: یکی از مشکلات کتابسازی آن است که میان متن، محتوا و مخاطب اثر ارتباطی وجود ندارد، یکی از دلایل وجود این مشکل، کارهای کارشناسی نشده یا ورود افراد غیرکارشناس به این حوزه محسوب می‌شود.

درباره مجموعه‌های دینی که برای کودکان تولید می‌شوند آرای گوناگونی وجود دارد برخی از نویسندگان مجموعه‌نگاری را مکتبی برای القای مفاهیم به ویژه موضوعات مرتبط با یکدیگر در انگاره‌های ذهنی کودکان می‌دانند و معتقدند نگارش مجموعه‌های چند جلدی برای کودکان تاثیر ماندگارتری در القای آموزه‌ها اخلاقی برای آن‌ها در پی دارد. سعید روح‌افزا، نویسنده حوزه ادبیات مذهبی کودک و نوجوان از جمله معتقدان این تفکر است. او در نگارش اغلب آثار خود خط مشی تولید مجموعه‌ای را در پیش می‌گیرد.

وی با اشاره به این که تالیف مجموعه کتاب برای کودکان دامنه ارتباط مولف با مخاطب را وسعت می‌بخشد، عنوان کرد: این دسته از مکتوبات فضایی نظیر کلاس درس را برای نویسنده فراهم می‌کنند تا بتواند به القای مفاهیم بپردازد و به صورت مرحله به مرحله مطالب مورد نظر خود را به مخاطبان بیاموزد.

نویسنده کتاب «میان ما و خدا» با بیان این که مجموعه کتاب‌ها جذابیت بیشتری برای کودکان دارند، گفت: برخی از تولیدکنندگان از این ویژگی به درستی و برخی دیگر به شکل نادرستی استفاده می‌کنند.

وی با بیان این که نویسندگان از طریق مجموعه‌سازی ارتباط طولانی‌تری با مخاطبان خود برقرار می‌کنند، درباره ویژگی‌ها و آسیب‌های تولید مجموعه آثار عنوان کرد: از فرصتی که تولید مجموعه‌ها در اختیار پدیدآورندگان قرار می‌دهند، برخی به شکل مناسبی در القای مفاهیم عمیق و برخی نیز به صورت نامناسب و در القای مفاهیم سطحی استفاده می‌کنند. با این وجود مجموعه‌ها کلاس درس و مکتبی برای ارتباطی مستمر و اثرگذارند. 

روح‌افزا معتقد است: در حوزه مکتوبات دینی به دلیل آن که مفاهیم دینی و مذهبی سنگینی خاصی دارند، مولفان به ویژه نویسندگان کودک و نوجوان باید این مطالب را تا حدی روان کنند.

کتابسازی از جمله پدیده‌های عصر جدید است که ویژگی‌های خاص خود را دارد و با وجود آن که با شنیدن این ترکیب ـ کتاب‌سازی ـ ابتدا ابعاد منفی آن به اذهان متبادر می‌شود، اما این نوع از مکتوبات طرفدارانی دارند که از شکل‌گیری درست آن در بسترهای تعریف شده‌اش حمایت می‌کنند. بی‌گمان این اقدام چنانچه کاملا ناپسند یا زیان‌آور بود با هریک از ابعاد آن مقابله می‌شد از این رو آگاهی از فواید آن خالی از لطف نیست.

در این زمینه کتایون رجبی، مدیر مسوول انتشارات نسیما با تاکید بر این که کتابسازی باید بسیار هوشمندانه انجام شود، معتقد است: مهم ساخت کتاب نیست بلکه ساخت فکر اهمیت ویژه‌ای دارد. چنانچه بتوانیم در کتابسازی روند فکری[جریانی از اندیشه]‌ را به اجرا در آوریم می‌توانیم کتاب خوبی بسازیم. در این مسیر کتابسازی حرفه‌ای مدنظر است. کتابسازی که برای تولد تفکر به قالب‌سازی می‌پردازد، موفق خواهد بود در غیر این صورت کتابسازی کپی سطحی از یک اثر و بی ارزش محسوب می‌شود.
در کتابسازی می‌توانیم مفاهیمی که قبلا کار شده‌اند را در قالبی جدید با فکری جدید القا کنیم. این موضوع که به سلیقه مخاطبان اهمیت دهیم ارزش دارد.

وی یکی از دلایل روی‌آوردن برخی از ناشران به عرصه‌های کتابسازی را برخی از قوانین و شرایطی یاد کرد که ناظر بر میزان نشر کتاب و فعالیت ناشران در طول سالاند و توصیه کرد: به جای اهمیت به کمیت کارها بهتر است بر کیفیت آثار تولید شده تاکید بیشتری داشته باشیم.

این ناشر درباره کتاب‌های دینی و مجموعه‌هایی که برای کودکان و نوجوانان تولید و منتشر می‌شوند، گفت: در این زمینه با سفیدخوانی موافقم چرا که کتاب ویژه کودکان باید فضای آزاد فراوانی داشته و فاصله کلمات از یکدیگر زیاد باشند تا کودک ار طریق تفکر و فرصت ایجاد شده، به درک برسد.

مدیرمسوول انتشارات نسیما با اشاره به این که افراد بزرگسالی که در اصطلاح در مطالعه دچار تنبلی شده‌اند نیز به مطالعه کتاب‌هایی که متن اندک و تصاویر بیشتری دارند، علاقه‌مندند، گفت: در تولید کتاب برای این افراد و افرادی که مطالعات حرفه‌ای دارند، به این نکات توجه زیادی می‌شود. تولید کتاب‌هایی که متن کم و تصاویر بیشتری دارند برای شروع مطالعه و در حقیقت تمرین دادن افراد به کتابخوانی مناسبند.

رجبی درباره کتاب‌های دینی و آسیب‌شناسی‌های تولید آن‌ها اظهار کرد: متاسفانه در تولید و نشر اغلب آثار دینی به ویژه کتاب‌هایی که برای کودکان و نوجوانان تولید می‌شوند و باید با جذابیت‌های خاصی همراه باشند، با کم‌کاری‌هایی مواجهیم. اغلب فعالان این حوزه می‌پندارند که به واسطه محتوادار بودن متون و مکتوبات دینی، دیگر نیازی به افزودن بر جذابیت‌های اثر به ویژه جذابیت‌های ظاهری کتاب نیست! متاسفانه این تصور یکی از عوامل کاهش اقبال جوانان و نوجوانان به آثار و مکتوبات دینی می‌شود.