به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «بررسی پژوهش‌های مربوط به آداب و آیین‌های ماه رمضان (در حوزه مردم‌شناسی)» با حضور سید احمد وکیلیان، نویسنده کتاب «رمضان در فرهنگ مردم» و پیشکسوت فرهنگ مردم، محمد جعفری‌قنواتی، پژوهشگر، امیرکاووس بالازاده، دبیر نشست شنبه 21 مردادماه در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.

در ابتدای این نشست، بالازاده، محور اصلی این نشست را کتاب «رمضان در فرهنگ مردم» نوشته وکیلیان عنوان کرد و افزود: حدود 20 سال از انتشار این کتاب می‌گذرد و تاکنون بارها بازچاپ شده است و در این نشست به دنبال بیان این مطلب هستیم که چه مطالبی از این کتاب به فراموشی سپرده شده است و چه مطالبی می‌تواند به این کتاب افزوده شود.

وکیلیان، مدیر مسوول و سردبیر فصلنامه «فرهنگ مردم» در این نشست با اشاره به فعالیت‌های صادق هدایت به عنوان نخستین پژوهشگری که به طور علمی و آکادمیک با فرهنگ مردم برخورد کرد، افزود: زنده‌یاد انجوی شیرازی فعالیت‌های هدایت را پی گرفت. وی مرکز فرهنگ مردم را در رادیو راه‌اندازی کرد و آرشیوی پدید آورد که به اعتراف بسیاری از پژوهشگران مطرح جهان، یکی از بزرگترین آرشیوهای فرهنگ مردم جهان است.

وی افزود: انجوی شیرازی برای گردآوری این گنجینه از مردم کمک گرفت نه از پژوهشگران زیرا معتقد بود تربیت پژوهشگر نیازمند صرف وقت و هزینه است. با اعلام او در رادیو برای همکاری مردم، در زمان کوتاهی حدود پنج هزار داوطلب، فرهنگ مردم محل زندگی خود را گردآوری و برای او ارسال کردند. این آرشیو غنی هم اکنون در اختیار صدا و سیماست و متاسفانه آن‌گونه که شایسته است از آن محافظت نمی‌شود.

این پژوهشگر ادامه داد: همه ملت‌های جهان، آداب، رسوم و فرهنگ خود را دارند و هرگز نمی‌توان آداب و فرهنگ یک کشور یا قوم را از دیگری برتر دانست.

وی با اشاره به سنت‌های ویژه ماه رمضان در ایران گفت: ایرانیان از دیرباز در استقبال از ماه رمضان به جنب و جوش می‌افتادند و شروع به ذخیره مایحتاج خود برای این ماه می‌کردند و در این میان روابط قابل توجهی بین انسان‌ها شکل می‌گرفت.

در ادامه نشست، بالازاده با اشاره به آرشیو بزرگ فرهنگ مردم که اکنون در صدا و سیما نگهداری می‌شود، از دشواری‌های دسترسی به این آرشیو، برای پژوهشگران انتقاد کرد و افزود: پژوهشگران نمی‌توانند از این آرشیو غنی استفاده کنند. امیدوارم کسانی که مسوولیتی در رابطه با این اسناد دارند، دست‌کم این اسناد را به نام خود یا به نام گردآورندگان آن‌ها منتشر کنند تا از نابودی این گنجینه جلوگیری شود.

در ادامه وکیلیان گفت: فولکلور و فرهنگ مردم از مهم‌ترین رشته‌های علوم انسانی در دانشگاه‌های آمریکاست و در اغلب دانشگاه‌های اروپایی این رشته وجود دارد اما متاسفانه در کشور ما هنوز رشته‌ای با این عنوان مصوب نشده است.

وی اظهار کرد: پرتیراژترین کتاب در سراسر جهان «قصه‌های برادران گریم» است، کتابی که مجموعه‌ای از 210 قصه گردآوری شده توسط این دو برادر آلمانی است در حالی که زنده‌یاد انجوی شیرازی بیش از پنج هزار قصه از سراسر ایران جمع‌آوری کرد اما اکنون هیچ اطلاعی از سرنوشت این داستان‌ها در دست نیست. تنها چهار جلد کتاب از این داستان‌ها در زمان حیات او منتشر شد. امیدوارم نهادهایی همچون خانه کتاب و دیگر نهادهای دست‌اندرکار فرهنگ، گام‌های موثری در راستای جلوگیری از فراموشی فرهنگ هزاران ساله ما بردارند.

وکیلیان افزود: آداب و رسوم و فرهنگ، سرمایه‌های ماست. بیچاره ملتی که راه و رسم خود را فراموش کند و بخواهد از دیگر فرهنگ‌ها تقلید کند. متاسفانه امروزه در جامعه ما این تقلید وجود دارد اما امیدواریم بتوانیم از فرهنگ مردم، آن‌چه برای پویا نگه داشتن جامعه و برقراری حق و عدالت در آن لازم است را برگیریم.

وی ادامه داد: نباید گمان کنیم که کشورهای پیشرفته تنها در حوزه اقتصاد و تکنولوژی پیشرفت کرده‌اند؛ به عنوان مثال آلمان، دایره‌المعارف قصه‌های خود را تدوین کرده است که جلد چهارم آن، سال گذشته به دانشگاه تهران اهدا شد در حالی که تمامی قصه‌های فولکلور و مردمی ما لحظه به لحظه در حال فراموش شدن است و راویان ما یعنی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در حال خاموش شدن هستند. 

نویسندگان معاصر با فرهنگ مردم ناآشنایند
در ادامه این نشست، محمد جعفری‌قنواتی، فرهنگ مردم در رمضان را یک فرهنگ کامل دانست و گفت: کار، سرگرمی، غذا، نحوه استفاده از زمان و بسیاری دیگر از مولفه‌های فرهنگ مردم ایران از قدیم در این ماه دچار تغییراتی می‌شد. به عنوان مثال در شب‌های قدر، محتوای تعزیه و نقالی در قهوه‌خانه‌ها متفاوت بود. نقالی‌های ماه رمضان در این شب‌ها غالبا از متونی مانند «مختارنامه» و «ابومسلم‌نامه» به اجرا درمی‌‌آمد.

وی با انتقاد از ناآشنایی نویسندگان جوان با فرهنگ مردم کشورمان اظهار کرد: ناآشنایی اغلب نویسندگان معاصر با این عناصر باعث می‌شود نتوانند از این عناصر در داستان‌های خود استفاده کنند در حالی که همین عناصر فرهنگ مردم است که یک داستان را جذاب و خواندنی می‌کند و نشان می‌دهد که یک داستان، ریشه در فرهنگ و خاک یک ملت دارد.

جعفری‌قنواتی در ادامه به بیان برخی آداب و رسوم ویژه ماه رمضان در مناطق مختلف ایران پرداخت.