به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، امروز 14 مردادماه، سالروز امضای فرمان مشروطیت از سوی مظفرالدین شاه در سال 1285 هجری قمری است. نهضت مشروطه جایگاه ویژه‌ای در تاریخ سیاسی معاصر ایران دارد و مطبوعات این دوره، نقش اساسی در به ثمر رسیدن این نهضت داشتند. به مناسبت این روز با نویسنده کتاب «تاریخ روزنامه‌نگاری» گفت‌وگویی انجام داده‌ایم.
اسحاقیان درباره کتاب «تاریخ روزنامه‌نگاری» به «ایبنا» گفت: این کتاب در حقیقت ثمره حدود پانزده سال تدریس در این حوزه و حاصل سال‌ها کار دانشگاهی است.
وی ادامه داد: کتاب‌های ارزشمندی در حوزه تاریخ مطبوعات نوشته شده است که از مهمترین آن‌ها می‌توان به کتاب «تاریخ مطبوعات ایران» نوشته سیدفرید قاسمی یا کتاب «تاریخ روزنامه‌نگاری ایرانیان و دیگر پارسی‌نویسان» اثر ناصرالدین پروین اشاره کرد با این حال کتاب‌هایی که قالب دانشگاهی داشته باشند در حوزه تاریخ مطبوعات چندان زیاد نیستند. تفاوت کتاب «تاریخ روزنامه‌نگاری» با دیگر کتاب‌ها آن است که به طور ویژه به تاریخ روزنامه‌نگاری می‌پردازد، نه تاریخ مطبوعات. از سوی دیگر سبک نگارش این کتاب، سبک دانشگاهی است و از حاشیه‌نگاری‌های مرسوم پرهیز کرده است.
اسحاقیان در این باره افزود: کتاب «تاریخ روزنامه‌نگاری» تاریخ مطبوعات جهان و ایران را در دو بخش جداگانه بررسی می‌کند. در بخش نخست، تاریخ مطبوعات جهان، از ابتدا در قرن پانزدهم و با اختراع دستگاه چاپ بررسی می‌شود. در این بخش به تمامی روزنامه‌های مهم تاریخ، از ابتدای شکل‌‌گیری روزنامه پرداخته شده و تاریخچه روزنامه‌نگاری در برخی نقاط جهان که در این زمینه پیشتازند مانند فرانسه، ایتالیا، ژاپن، استرالیا، مصر، هندوستان، چین و آرژانتین بررسی شده‌اند.
این استاد دانشگاه افزود: بخش دوم این کتاب به تاریخ روزنامه‌های فارسی می‌پردازد. همان‌طور که می‌دانیم نخستین روزنامه‌های فارسی، حدود 60 سال پیش از ایران در هند به چاپ رسیدند.
این استاد ارتباطات و روزنامه‌نگاری در پاسخ به این سوال که «آیا در این کتاب به بررسی جریانات مهم روزنامه‌نگاری تاریخ ایران نیز پرداخته‌اید؟» گفت: نوشتن تاریخ مطبوعات و روزنامه‌نگاری بدون پرداختن به اوضاع سیاسی جامعه ناممکن است و در بخش نخست این کتاب، در لابه لای مباحث، اشاره‌هایی به این جریان‌ها شده است. بخش دوم کتاب نیز در این راستا به بررسی زمینه‌های روزنامه‌نگاری در ایران پرداخته و مباحثی از جمله وضعیت ارتباطات و روزنامه‌نگاری سنتی در زمان قاجار مرور می‌شود. همچنین در این بخش بیان می‌شود که ورود روزنامه به ایران با چه انگیزه‌هایی صورت گرفته است. مسایل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی دوره قاجار نیز در این کتاب بررسی می‌شود.
مولف کتاب «تاریخ روزنامه‌نگاری» در پاسخ به این سوال که «چرا دوران مشروطه را دوران اوج روزنامه‌نگاری در ایران می‌دانند؟» اظهار کرد: ایرانیان بیش از 60 سال پیش از دوران مشروطه روزنامه‌های فارسی زبان مهمی در داخل یا خارج از ایران به چاپ می‌رساندند. از جمله می‌توان به روزنامه «وطن» اشاره کرد که «بارون دونرمان» بلژیکی در دوره ناصری به چاپ می‌رساند. همچنین می‌توان به روزنامه‌های «ایران» و «اطلاع» اشاره کرد. بنابراین اگرچه نقطه عطف روزنامه‌نگاری ایران مربوط به دوران ناصری است اما دوره مشروطه را باید نقطه عطف روزنامه‌نگاری غیردولتی (مردمی) ایران نامید. علت این نامگذاری نیز آن است که بر اساس قانون مشروطه، هر ایرانی می‌توانست روزنامه داشته باشد و دولت نیز به جز چند مورد (از جمله درج مطالب مغایر شریعت در روزنامه) بر محتوای مطبوعات دخالت نمی‌کرد و حتی روزنامه‌ها می‌توانستند شاه را مورد سوال قرار دهند.
وی ادامه داد: بنابراین چون در دوره مشروطه، با توجه به ایجاد مجلس شورای ملی، قوانینی مصوب شد که باعث ایجاد فضای باز سیاسی و در نتیجه رشد مطبوعات شد، روزنامه‌نگاری مردمی در این دوره به اوج شکوفایی رسید. البته این فضای باز چندان دوام نیاورد و به خاطر تضادهای موجود بین احزاب نوظهور به دیکتاتوری منجر شد.
اسحاقیان با اشاره به این‌که روزنامه‌نگاری دوران مشروطه، از بخش‌های محوری این کتاب است گفت: به ثمر رسیدن نهضت مشروطه توانست روحیه استقلال‌طلبی، آزادی بیان و آزادی قلم و در نتیجه زمینه گسترش روزنامه‌نگاری مردمی را در ایران فراهم کند. با به ثمر رسیدن مشروطه در ایران، مدارس خاص زنان و همچنین روزنامه‌نگاری زنان ایجاد شدند و برای نخستین بار (توسط روزنامه‌نگاران) احزاب در ایران شکل گرفتند.
وی روزنامه‌نگاران را هسته اصلی ایجاد مشروطه دانست و افزود: تاریخ دوره مشروطه نشان می‌دهد که بسیاری از روزنامه‌نگاران مهم این دوره حزب ایجاد کردند زیرا می‌توانستند از این طریق، منافع خود را در قالب منافع حزبی دنبال کنند. البته یکی از دلایل دیگر رشد احزاب در این دوره را باید رشد و نمو احزاب در اروپا دانست. روزنامه‌نگاری دوره مشروطه اعتبار سیاسی اجتماعی بالایی داشت و در این دوره، روزنامه‌نگاری برای نخستین بار تبدیل به یک نیروی اجتماعی بسیار موثر شد.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی درباره کتاب «تاریخ روزنامه‌نگاری» اظهار کرد: در این کتاب، زمان، محور تبیین مسایل روزنامه‌نگاری ایران بوده است. این کتاب، روزنامه‌نگاری ایران را در دوره مشروطه بررسی کرده و آماری از روزنامه‌ها و انجمن‌های مطبوعاتی آن دوران ارایه می‌دهد. این بررسی تا دوره پهلوی اول و دوم ادامه پیدا می‌کند.
اسحاقیان ادامه داد: شرایط روزنامه‌نگاری ایران در دوره پهلوی اول و پهلوی دوم با یکدیگر متفاوت است. در دوره پهلوی اول، اگرچه کشور از نظر اقتصادی و تا حدی نیز فرهنگی، پیشرفت‌هایی داشت اما استبداد مطلقه حاکم بود و روزنامه‌نگاری این دوره نیز تحت تاثیر شرایط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی قرار داشت، یعنی روزنامه‌نگاری این دوره بیشتر علمی و ادبی و کمتر سیاسی بود. در دوره پهلوی دوم، روزنامه‌نگاری از نظر آشنایی با متون و تکنیک‌های روزنامه‌نگاری پیشرفت داشت و در این دوره دانشکده روزنامه‌نگاری تاسیس شد.
وی افزود: در این دوران از نظر آموزشی و همچنین از نظر مسایل فنی روزنامه‌نگاری، سبک نگارش و شیوه چاپ، روزنامه‌نگاری پیشرفت‌های خوبی داشت. با این وجود در این دوره نیز استبداد و تک حزبی بودن مانع از بالندگی و رشد مطبوعات از نظر سیاسی شد زیرا احزاب برای رونق روزنامه‌نگاری بسیار موثرند.
نویسنده کتاب «مبانی ارتباطات جمعی» در بیان دوره‌های طلایی روزنامه‌نگاری در ایران گفت: روزنامه‌نگاری دوره مشروطه یعنی سال‌های 1324 و 1325 هجری قمری نخستین دوره طلایی مطبوعات ایران است. همچنین دوره بعد از سقوط رضاشاه، یعنی از 1320 تا 1332 شمسی و سقوط دولت مصدق یکی دیگر از دوره‌های طلایی مطبوعات ایران است. سال پیروزی انقلاب یعنی سال 1357 و همچنین سال‌های 58 و 59 دوره مهم دیگری در تاریخ مطبوعات است.
وی در پایان سخنانش گفت: امیدوارم بتوانم در مرحله بعد، تاریخ روزنامه‌نگاری ایران بعد از سال 57 را به رشته تحریر درآورم.
کتاب «تاریخ روزنامه‌نگاری» با شمارگان یک هزار و 100 نسخه، 216 صفحه و بهای 10 هزار تومان از سوی انتشارات اطلاع‌رسانان (وابسته به موسسه فرهنگی هنری دیدار نو) منتشر شده است.
شنبه ۱۴ مرداد ۱۳۹۱ - ۱۱:۰۵
نظر شما