به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، «سرگذشت نقاشی در ایران» تالیف پرویز براتی، جلد چهارم از مجموعه فرهنگ و تمدن ایرانی است که نشر افق آن‌را برای آشنایی هرچه بیشتر گروه سنی کودک و نوجوان با فرهنگ و هنر ایرانی منتشر کرده است.
کتاب 13 فصل دارد و نویسنده در این مجال به روایت داستان شکل‌گیری مکاتب نقاشی در ایران، از نقاشی‌های غارنشینان «میرملاس» و «همیان» در لرستان تا هنر مفهومی دوران معاصر می‌پردازد. شیوه روایت نویسنده در نقل ماجراها به صورت پیش رفتن به یک روایت داستانی است و در این راه از انواع تکنیک‌ها چون «فلش‌بک» استفاده می‌کند.
اما باید گفت شیوه نویسنده در نقل روایت‌ها، یک ایده «عقیم مانده» است. به عنوان مثال در فصل اول کتاب نقل ماجرای حضور «هنری فیلد» ایران‌شناس آمریکایی و کاشف نقاشی‌های غارهای میرملاس و همیان، هیچ کارکردی ندارد و در همان دو صفحه نخست رها می‌شود و این با در نظر گرفتن طیف مخاطب کتاب یک نکته منفی است، چرا که مخاطب نمی‌داند که سرگذشت حضور فیلد در آن روستا به چه جایی می‌رسد؟
این معضل در عموم فصل‌های کتاب به چشم می‌خورد، مثالی دیگر در این موضوع آغاز فصل چهارم کتاب در صفحه 31، فصل ظهور اسلام، هزار و یک شب نقاشی است. این بخش با این جمله آغاز می‌شود: «هیچ شباهتی میان شن‌زارهای بیابان شام و دیوارهای کاخ خلیفه اموی وجود نداشت.» همانطور که ملاحظه می‌کنید، نویسنده بدون زمینه‌چینی برای ارایه مطلب و توضیح لازم و کافی درباره شرایط جغرافیایی و سیاسی، ناگهان مبحث تفاوت زندگی مردم عادی و امرا و پادشاهان را در سرزمین شام آغاز می کند و این با درنظر گرفتن طیف مخاطب نکته آزار دهنده‌ای است.
به طور کل باید اشاره کرد که نوشتن کتاب برای طیف سنی کودک و نوجوان کاری سخت و طاقت‌فرسا است، چرا که باید به طور کامل کنش‌های ذهنیِ احتمالی آن‌ها و همچنین سوالات بیشماری که با خواندن یک متن را برای‌شان پیش می‌آید در نظر گرفت. با در نظر گرفتن این مسایل، نویسنده می‌تواند تمام سوالات احتمالی مخاطبان را در کتاب پاسخ گوید. این نکته اساسی را هم نباید فراموش کرد که این طیف مخاطب امروزه کمتر سراغ کتاب می‌رود، بنابراین نمی‌توان امیدوار بود که مخاطب اگر پاسخ سوال خود را در کتاب پیدا نکرد سراغ منابع دیگر برود.
«سرگذشت نقاشی در ایران» پرسش‌های بیشماری را برای طیف مخاطبش بدون پاسخ می‌گذارد و نویسنده در بسیاری از بخش‌ها مخاطب خود را با دانش فرض کرده یا این‌که امیدوار بوده مخاطبش در ادامه کتابخوان شده و می‌تواند ابهامات خود را در منابع دیگر جست‌وجو کند. به عنوان مثال در صفحه 13 کتاب صحبت از شهر تاریخی شوش می‌شود، اما نویسنده توضیحی درباره این شهر و تمدن آن به مخاطب ارایه نمی دهد. همچنین در همین صفحه نام «تپه سیلک» نیز بدون توضیح (حتی درباره موقعیت جغرافیایی آن) رها می‌شود. نویسنده این مساله را فراموش کرده که این کتاب از نخستین منابعی است که قرار است با زبانی ساده این حوزه از هنر را برای طیف کودک و نوجوان، تعریف و شرح دهد و دیگر کتابی وجود ندارد که برای پاسخ به ابهامات این گروه سنی مناسب باشد.
در همین راستا در صفحه 34 کتاب نام «هرتسفلد» بدون توضیح، رها شده است. در این صفحه نظری از هرتسفلد درباره نقاشی ایرانی آورده شده و همین مساله الزامی برای توضیح درباره این شخصیت به وجود آورده است. همچنین در صفحه 14 کتاب مبحثی تحت عنوان «هخامنشیان و سبک درباری» آغاز می‌شود، اما در ادامه یا قبل از مبحث معلوم نشده است که آیا سبک نقاشی برای «عوام» هم در آن زمان وجود داشته که عنوان نقاشی رایج در آن زمان توسط نویسنده «سبک درباری» نامگذاری شده است؟
کتاب همچنین اشکالاتی ویرایشی هم دارد، از جمله در صفحه 26 کتاب درباره مرگ «مانی» نویسنده و نقاش و آورنده دین مانویت نوشته شده: «عده‌ای دیگر عقیده دارند که او (یعنی مانی» را در سال 276 میلادی زنده‌زنده کشتند.» این جمله به طنز نزدیک شده است، مگر مرده، مرده هم کسی را می‌کشند؟؟!!
اما یکی از نکات مثبت کتاب در معرفی و شرح برخی از اتفاق‌های تاریخی با زبانی ساده است، به عنوان مثال نویسنده در صفحه 18 تحلیل مناسبی از نقاشی در دوران سلوکیان ارایه می‌دهد. او از این دوره به درستی با عنوان «برخورد نقاشی شرق و غرب» یاد می‌کند و همچنین به طور کامل و بازهم با زبانی ساده و روان «شیوه هلنیستی» را در نقاشی و دیگر هنرها معرفی می‌کند.
نویسنده همچنین در نقل روایت‌های معاصر موفق عمل می‌کند. یکی از ابداعات او در بخش پایانی معرفی و توضیح هنرهای مفهومی در دوران معاصر است. این نکته شاید برای نخستین بار است که در یک کتاب مطرح می‌شود.
کتاب «سرگذشت نقاشی در ایران» تالیف پرویز براتی را نشر افق در 165 صفحه با قیمت پنج هزار و 800 تومان روانه کتابفروشی‌ها کرده است.
سه‌شنبه ۱۰ مرداد ۱۳۹۱ - ۱۶:۲۲
نظر شما