به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) طبق وقف‌نامه مرحوم حاج حسين آقاملک، واقف و بنيانگذار مجموعه کتابخانه و موزه ملی ملک، هر سال به مناسبت سالروز ولادت امام حسين(ع) جشني در اين موسسه برپا مي‌شود.

در مراسم امسال که امروز شنبه مصادف با 3 تیرماه بود، از نسخه خطي «تذكره لطايف الخيال» متعلق به كتابخانه ملك رونمايي شد. اين نسخه با همكاري كتابخانه مجلس شوراي اسلامي و نشر مجمع ذخاير اسلامي در دو جلد بازنشر شده است.

این کتاب طی نشستی در این مراسم با حضور فرزانه اعظم لطفی، حجت‌الاسلام ‌و‌المسلمین صادق حسینی اشکوری، علی حیدری یساولی، یوسف بیگ باباپور و محمدرضا فرزانه معرفی شد.

اعظم لطفی در ابتدای این نشست با ارایه تعاریفی از واژه «تذکره» گفت: تذکره واژه عربی است و در قرآن به معنای نصیحت و عبرت است اما دهخدا در تعریف این کلمه آن را کتابی می‌داند که در آن شرح حال بزرگان بیان شده است.

وی ادامه داد: تذکره‌نویسان در کتاب خود معمولاً شرح حال شاعرانی را بیان می‌کنند که دارای شعرهای خاصی هستند. این تذکره‌ها به محققان و استادان کمک می‌کنند تا شعرهای بسیاری را در فرصت کم بررسی کنند.

لطفي با بیان این که تذکره‌نویسان در آثار خود به شرایط سیاسی و اجتماعی محل زندگی خود می‌پردازند، افزود: ممکن است شرایط اجتماعی و سیاسی در دیوان شاعران بیان نشده باشد اما تذکره‌ها به روشن شدن این موضوع کمک می‌کنند.

اين پژوهشگر، هندیان را در تذکره‌نویسی از ایرانیان برتر دانست و گفت: در هندوستان بیش از 800 سال سابقه تذکره‌نویسی فارسی وجود دارد؛ تذکره‌های فارسی از قرن 10 تا 14 در این زمینه موجود است که از آن جمله می‌توان به روضه‌السلاطین و جواهر العجایب اشاره کرد.

وی اضافه کرد: تذکره جواهر العجایب نخستین تذکره فارسی زنان شاعر است که می‌تواند به عنوان یک منبع عظیم برای شعر ایران باشد.

این استاد دانشگاه با اشاره به اشتراکات ادبی و فرهنگی ایران و هندوستان افزود: اگر ما به هندوستان بپردازیم گویی به ایران پرداخته‌ایم و هیچ دو کشوری به اندازه ایران و هندوستان اشتراکات ادبی و فرهنگی ندارند.

وی تاکید کرد: در کشور هندوستان نسخه‌های خطی بسیاری وجود دارد و ما اگر به هندوستان بپردازیم می‌توانیم نکات زیادی را درباره ادبیات خود بدانیم.

در ادامه این نشست حیدری یساولی نیز سخنانی را ارایه کرد و گفت: ممکن است این طور تصور شود که تذکره تنها به شرح حال شاعران اختصاص دارد در حالی که این گونه نیست و برخی از تذکره‌ها با موضوع تاریخ و جغرافیا نوشته شده اما بخشی از آن به شرح حال شاعران دارد.

وی با اشاره به نگارش تذکره «لطایف الخیال» در قرن یازدهم گفت: این قرن یکی از مهم‌ترین قرون تذکره‌نویسی در ایران بوده است به همین دليل این کتاب از دو وجه دارای اهمیت است؛ بعد اول آن پرداختن به زندگی شاعرانی است که در جغرافیاهای مختلف در این دوره حیات داشته‌اند. با استفاده از این کتاب می‌توان شعرهای بسیاری از شاعران معاصر اصطهباناتی نویسنده تذکره لطایف‌الخیال را مقابله کرد.

يساولي اضافه کرد: در بعد دوم نیز می‌توان توسط این کتاب شعر شاعران را نقد کرد؛ آنچه که از تراجم و احوال شاعران به ویژه شاعران متقدم در این تذکره آمده قابل توجه است.

وی با اشاره به این که فردوسی غایب بزرگ این تذکره است، افزود: البته نبود فردوسی در این کتاب به دلیل عدم شناخت اصطهباناتی از او نبوده است بلکه نویسنده این کتاب را بر اساس چارچوب‌های روانی و علمی خود نوشته است.

این استاد دانشگاه تهران شعرهایی را که در این کتاب آورده شده، مهم عنوان کرد و گفت: بسیاری از شعرهایی که در این تذکره آمده است در کتاب‌های مقارن با این شاعر، نشانی از آن در دیوان‌های دیگر یافت نمی‌شوند. بسیاری از شاعران صاحب سبک این تذکره را مطالعه و شعرهای خود را را تصحیح کردند. صائب تبریزی یکی از این شاعران است.

وی اضافه کرد: اگر داد و ستدی بین تذکره لطایف الخیال و تذکره‌های مقارن با قرن آن مانند تذکره انس  صورت گیرد و بین آن‌ها مقابله شود نواقص هر دو تذکره‌ها برطرف می‌شود و درخشش تذکره لطایف الخیال نیز بیشتر می‌شود.

باباپور دیگر سخنران حاضر در این نشست که تصحیح این کتاب را نیز بر عهده داشته است، در سخنانی با اشاره به برخی از تذکره‌های شبه‌قاره‌ای منتشر شده گفت: نتایج‌الافکار از جمله این آثار است که در سال 87 چاپ شده است. همچنین تذکره‌ای دیگری درباره علمای معروف هند توسط کتابخانه مجلس منتشر می‌شود. تذکره «آفتاب عالم تاب» نیز یکی از نسخ خطی است که از هند به دست آمده و اکنون در حال حروفچینی است.

وی از ترجمه «مشاهیر عثمانیه» در 4 جلد خبر داد و افزود: ترجمه اين اثر نيز به زودی آغاز می‌شود.

باباپور در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به تک‌نسخه بودن تذکره لطایف‌الخیال و دشواری‌های تصحیح آن گفت: تک‌نسخه بودن این کتاب موجب شده بود تا اگر کلمه‌ای از مصرعی جا افتاده یا از بین رفته بود ما از روش قیاسی و تطبیق اشعار با سایر دیوان‌های شاعران استفاده می‌کردیم و یا به جای آن نقطه چین می‌گذاشتیم.

وی ادامه داد: برخی از شاعرانی که در این کتاب آورده شده‌اند شرح حال نداشته‌اند اما سعی شده تا شرح حال آن‌ها در پاورقی آورده شود.

این تصحیح‌کننده نسخ خطي، همچنین برخی از مشکلاتی را که برای استخراج اعلام این کتاب وجود داشت عنوان کرد و افزود: با توجه به زمان کم نتوانستیم اعلام خوبی را برای کتاب بنویسیم و به همین دلیل به فهرست نمایه شاعران اکتفا کردیم.

فرزانه دیگر سخنران حاضر در این نشست بود که توضیحاتی را درباره تذکره لطایف الخیال ارایه کرد و گفت: شاه محمد اصطهاباناتی عالم، حکیم، فقیه و شاعر قرن 11 و بوده و بیش از 130 سال در قید حیات بوده است. «حزین لاهیجی» در کتاب «تذکره المعاصرین» خود او را با القاب استاد العلما و اسوه العرفا بسیار ستوده است.

وی آثار دیگری از اصطهباناتی را نام برد و افزود: ریاض العارفین، لطیفه غیبی، شرح اصول کافی و ... از ایشان به چاپ رسیده است. وی موسیقی‌دان هم بوده و کتاب مقامات السالکین را نگاشته است.

فرزانه در پایان سخنانش اظهار امیدواری کرد کتاب‌های این عالم بزرگ دوباره احیا شود.

نسخه خطي «لطايف الخيال» متعلق به قرن 11 هجري قمري و نوشته «حكيم مولي شاه محمدبن محمد دارابي اصطهباناتي» متخلص به «عارف» است. اين كتاب به تصحيح «يوسف بيگ باباپور» و با مقدمه «سيدصادق حسيني اشكوري» به طبع رسيده است.