به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی میرباقری،رییس فرهنگستان علوم اسلامی قم و حجت الاسلام والمسلمین علی اکبر صادقی رشاد، رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در دومین روز همایش علم دینی كه عصر امروز (9 خردادماه) برگزار شد با یکدیگر مناظره کردند.

در ابتدای این نشست رشاد با بیان این‌که «معتقدم علم دینی و علم سکولار نداریم» گفت: وجه سومی شاید عملا بین این دو محقق نشود و یا از بعد نظری هم صحیح نباشد، چرا که علم تنها مجموعه قضایا و گزاره‌هایی که در یک مکتوب فراهم آمده،نیست. نه پیشینه و نه پسینه‌ای و نه کارکردی و نه ماهیت و نه مبانی‌اي دارد، بلکه علم در حقیقت قضایا و گزاره‌ها فراهم ‌آمده و زاده یک منطقی است.

وی افزود: قضایا و گزاره‌ها حاکی از حقایق هستند و علم این گونه پدید می‌آید. علم پسینی، پیشینی، مبانی و غایاتی دارد و آن مبانی و غایات نیز دارای هویت و ماهیت هستند. به طور کلی باید گفت علم می‌تواند بر اساس معیارهای کاملا قابل تشخیص و قابل تعریف دینی یا سکولار باشد. دینی و سکولار بودن هم می‌تواند ذومراتب باشند.

رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: علم بسته به این‌که بر مبانی‌اي مانند مباني متافیزیکی، معرفت‌شناختی و مبانی انسان‌شناختی مبتنی باشد مشخص می‌شود که چه هویتی دارد؟ بر جهان‌شناسی و اسلام‌شناسی دینی و اسلامی مبتنی باشد و یا از آنها برخاسته باشد؟ اگر مبتنی بر جهان‌شناسی و انسان‌شناسی الهی باشد طبعا این علم رنگ الهی می‌گیرد و صورت دینی می‌یابد و وصف دینی پیدا می‌کند.

رشاد با بیان این‌که علم، دینی و سکولار دارد، اضافه کرد: معیارهایی برای دینی و سکولار بودن علم می‌توان ارایه کرد و این معیارها متنوع است. آن‌گاه که همه معانی و معیارها در یک مصداق علمی فراهم شده باشند، علم ما تماما و صددرصد دینی خواهد بود در غیر این صورت نسبتش با دین به صورت نسبی و تشکیکی خواهد بود.

حجت‌الاسلام میرباقری نیز در بخش دیگری از این نشست گفت: معتقدم اگر کسی قايل به نظریه تطابق شد علم دینی و غیردینی نخواهيم داشت، بلكه يا علم است یا جهل. بنابراین علم سکولار و علم دینی نداریم، بلکه علم و جهل داریم. اگر داده فلسفه به علم این است که موضوع آن را اثبات کند این کار که نمی‌تواند علم را دینی کند! نظریه معرفت‌شناسی آیت‌الله جوادی آملی واقعا نظریه پیچیده ذو وجوهی است ولی در برخی جاها در آن تناقض وجود دارد. ایشان می‌گوید علم لاشه است، فقط بدنه را می‌بیند، مبدا و منتها ندارد.

وی افزود: اگر ادبیات انضمامی را از مبدا و منتها به علوم مدرن ضمیمه کنید علم دینی می‌شود، اما ادبیات انضمامی بر محتوای علم تاثیر نمی‌گذارد. چگونه می‌شود علم را دینی کرد؟ اگر معتقدید که مفاهیم فلسفی می‌آید و ماهیت درک ما از جهان را عوض می‌کند باید بگویید اگر فلسفه ما تکامل پیدا کرد علم ما هم تکامل پیدا می‌کند.در این صورت آیا علم قبلی باطل بود؟!

میرباقری تاکید کرد: معتقد نیستم فلسفه ما همان فلسفه یونان است بلکه به شدت تحت تاثیر فرهنگ اسلام قرار گرفته است.حکمت متعالیه از حد اولیه فلسفه به اسلام نزدیک شده است یعنی ملاصدرا هستی را از منظر تقرب به حضرت حق مشاهده می‌کند. برهان صدیقین علامه طباطبایی نیز در همین راستاست.

وی با اشاره به این که آن‌چه موضوع فهم است در حکمت متعالیه با بقیه حکمت‌ها فرق دارد،افزود:موضوع بحث در حکمت متعالیه حضرت حق است، اما در عین حال ارتباط منطقی فلسفه اسلامی با دین تعریف شده نیست. هم در فضای ایمانی درست شده و هم به لحاظ اولیه‌اش ایمانی است، اما نظام موضوعاتش تعریف شده نیست.

اين نويسنده و پژوهشگر ادامه داد: نکته دوم این‌که آیا این فلسفه می‌تواند کل‌شناسی را به عهده بگیرد. آیا از دل فلسفه کلی‌شناسی می‌تواند فلسفه مضافی بیرون بیاید که با آن کل را بشناسيم؟ ما از موضوع علم بحث می‌کنیم و مقصودمان چیزی است که جایگزین علم مدرن شود و ما بتوانیم از طريق آن، کنترل عینیت را به دست آوریم.

میرباقری در پایان اظهار کرد: آیا فلسفه کلی‌شناسی می‌تواند به کل‌شناسی ختم شود؟ یا باید اول فلسفه معرفت ما کل‌شناسانه باشد تا از دل آن مدل شناسایی کل بیرون بیاید؟ اگر ما علم را به کشف تعریف کنیم تعریف علم به دینی و غیردینی بی‌معناست چراکه گاهی کارکرد علم در بستر نظام نیازمندی‌های مومنان است یا گاهی در بستر نظام نیازمندی‌های کفار. 

دومین روز از همایش درباره علوم دینی عصر امروز سه شنبه 9 خرداد در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران به کار خود پایان داد. این همایش به همت کانون اندیشه جوان و بسیج دانشجویی دانشکده علوم اجتماعی تهران برگزار شد.