به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، دومین روز از نخستین کنگره علوم انسانی اسلامی، شامگاه 31 اردیبهشت با سخنرانی آیت الله محمدتقی مصباح یزدی خاتمه یافت. 

رییس موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در ابتدای سخنانش از برگزارکنندگان این کنگره تشکر کرد و گفت: انقلاب اسلامی ایران اگر مهمترین پدیده در تاریخ اسلام و مسلمین نباشد، لااقل یکی از بزرگترین پدیده هایی است که نقطه عطفی در تاریخ اسلام رسم کرد و آثار حاصل از آن هر روز بیشتر می شود.

آیت الله مصباح یزدی افزود: این انقلاب در ابتدا یک تحول سیاسی بود که با از میان بردن رژیم شاهنشاهی، رژیم اسلامی را بر اساس باورها و ارزش های دینی بنیاد نهاد. اما اسلام فقط سیاست نیست و عنصر اصلی انقلاب اسلامی نیز اسلامیت بود، به گونه ای که اگر این عنصر را از آن حذف کنیم، هویت دیگری می یابد. اسلام از یک نظر، مقوله ای فرهنگی است، زیرا مبتنی بر یک سلسله از باورها و ارزش هاست. اساس هر فرهنگ نیز باورها و ارزش های مردم است.

وی ادامه داد: برای ایجاد انقلاب در جامعه به معنای واقعی کلمه، باید همه ابعاد یک انقلاب را محقق کرد. تحول طبعا از فرهنگ آغاز می شود و در میان نهادهای جامعه، دانشگاه ها و حوزه های علمیه، بیش از سایر نهادها فرهنگ سازند. باورها و ارزش های مردم ما نیز باید بر اساس اسلام شکل بگیرند تا انقلاب فرهنگی در جامعه مان محقق شود.

آیت الله مصباح یزدی افزود: به دلیل اهمیت این مساله بود که از همان اوایل پیروزی انقلاب اسلامی، مساله انقلاب فرهنگی مطرح شد و امام خمینی(ره) دستور تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی را صادر کردند، ستادی که بعدها به شورای عالی انقلاب فرهنگی تبدیل شد.

وی يادآور شد: یکی از مسایلی که در این ستاد مطرح و بر آن تاکید شد، اسلامی کردن دانشگاه ها بود. به همین دلیل پس از آغاز به کار دانشگاه ها بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، این موضوع در نظر گرفته شد. اما مساله اسلامی شدن دانشگاها ابهام داشت. عده ای با سادگی متعمدانه یا ناآگاهانه گمان بردند که با ساختن مسجد و برپایی مراسم عزاداری در دانشگاه ها می‌توان این نهاد را اسلامی کرد اما افرادی که نیازهای جامعه را درک می‌کردند، می دانستند که مقصود از اسلامی کردن دانشگاه ها، این است که آموزه ها و تربیت دانشگاهی بر اساس باورها و ارزش های اسلامی باشد.

رییس موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) ادامه داد: بر اساس سیاستگذاری ستاد انقلاب فرهنگی بنا شد تحولاتی در دانشگاه ها پدید آید که متاسفانه این روند، فراز و نشیب هایی داشت و احیانا در برخی برهه ها شتاب منفی نیز پیدا کرد.

وی درباره دلیل این کندی گفت: یکی از این دلایل که منصفانه نیز به نظر می رسد، این است که اسلامی کردن دانشگاه ها کاری بسیار عظیم است. انقلاب فرهنگی از انقلاب سیاسی به مراتب دشوارتر است و اساسا کار فرهنگی کار یک روز و دو روز نیست.

آیت الله مصباح یزدی، 8 سال دفاع مقدس را یکی دیگر از دلایل کندی روند اسلامی شدن دانشگاه ها دانست و گفت: این روند تقریبا در دوران دفاع مقدس رو به افول گذاشت، اما کاش مشكل فقط همین دو مانع بود، موانع دیگری هم هست که نیازی نیست در اینجا به آن‌ها اشاره کنم. وقتی مسایل سیاسی بر مسایل فرهنگی سایه می‌اندازند کار دشوار می‌شود.

وی رهبر معظم انقلاب را فردی دانست که دلسوزانه در این 33 رهنمودهای فرهنگی را ارایه کرده اند و گفت: ایشان از سویی، درباره تهاجم فرهنگی هشدار دادند و از سوی دیگر مکرر درباره نهضت نرم افرای و تولید علم مطالبی را فرموده اند. رهنمودهای ایشان درباره تولید علم تا اندازه زیادی ترتیب اثر داده شد و ما امروز شاهد موفقیت دانشمندان ایرانی هستیم، اما در حوزه علوم انسانی به دلایل مختلفی بسیار به کندی پیش رفتیم.

آیت الله مصباح یزدی ادامه داد: خدا را شکر می کنیم که امروز افرادی با برگزاری این کنگره، احساس مسوولیت کردند دو به ندای رهبری لبیک گفتند.

وی به برداشت های متناقض از مساله اسلامی کردن دانشگاه ها و علوم در ایران اشاره کرد و گفت: عده ای بر این باور بودند که مقصود از اسلامی کردن علوم، جایگزین کردن روش نقلی به جای روش تجربی در علوم است که تصور بسیار خامی بود.

این اندیشمند اسلامی اضافه کرد: عده دیگری تصور کردند که اسلامی شدن علوم یعنی اصلاح یا حذف بخشی از علوم که با مبانی و نظریات اسلامی مغایرت دارد. بر همین اساس، موسسه ای عهده دار بررسی کتاب های دانشگاهی برای تشخیص تضادهای آنها با اسلام شد تا بخش های مغایر را حذف یا اصلاح کند. تا سال ها وقت و بودجه زیادی صرف این کار شد، در حالی که این روش، معقول نبود. تصور نادرست دیگری که ظاهر مقبولی داشت، این بود که تمام علوم رشته های مختلف که طی قرن ها شکل گرفته اند به کناری بگذاریم و علم اسلامی داشته باشیم؛ این تصور نیز نادرست بود.

وی به تداوم برداشت های نادرست از اسلامی کردن علوم در کشورمان اشاره کرد و گفت: هنوز هم بعد از سی و چند سال برای برخی دلسوزان بی غرض دانشگاهی ما هنوز اسلامی شدن علوم انسانی مشخص نیست. آنان این جریان را یک شعار سیاسی می دانند که کماکان راه به جایی نبرده است.

آیت الله مصباح یزدی درباره مفهوم اسلامی کردن علوم گفت: بخشی از علوم انسانی ما به طور صریح بر اصول موضوعه ای مبتنی اند که از فلسفه های غیراسلامی گرفته شده اند. یکی از کارکردهای اسلامی سازی علوم، نقد مبانی علوم است. این علوم مبتنی بر اصولی مغایر با جهان بینی اسلامی هستند که آگاهانه یا آگاهانه آن را پذیرفتیم. در برخی از کتاب های دانشگاهی ما در حال حاضر درباره پیدایش جهان دو نظریه ارایه شده است. این دو نظریه در اساس، ایجاد این جهان را بی علت می دانند، بنابراین کل علوم غربی بر همین اساس شکل گرفته است. ما نیاز داریم که علوم انسانی غرب را به لحاظ روش شناسی نقد کنیم.

وی افزود: افرادی که موضع گیری های تندی نسبت به اسلامی کردن علوم دارند، بر این باورند که حرف‌های ما بر اساس منطق قدیمی است و حساب ایدئولوژی و علم جداست، در حالی که ما به عنوان یک فعالیت آکادمیک و نه از روی تعصب به اسلام می خواهیم بحث کنیم و ببینیم که معرفت چیست. ما تا معرفت شناسی را درست تبیین نکینم، مدعیات ما ریشه دار نخواهد بود. ادعایمان این است که می توانیم منظومه ای از علوم و معارف را ارایه دهیم که منطقی ترین بحث ها در آن مطرح و به اثبات رسیده باشند. 

آیت الله مصباح یزدی، تبیین معرفت شناسی، هستی شناسی و انسان شناسی را مقدمه ای برای پرداختن به علوم انسانی دانست و گفت: اسلامی کردن علوم به این معناست که علوم را به مبانی صحیح خودش برگردانیم که این مبانی خواه ناخواه اسلامی خواهند بود.

وی درباره تدریس کتاب هایی شامل مبانی سکولار غربی در دانشگاه ها گفت: این امر تقصیر من و امثال من است که در طول این سی و سه سال، وظیفه خود را به خوبی ایفا نکرده ایم و این یک بخش ار نقد علوم انسانی رایج است.

رییس موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در پایان تاکید کرد: انقلاب اسلامی ثابت کرد که فوق این نظام اسلامی، نظام دیگری است. خدای جبهه که ما را با دست خالی پیروز کرد با خدای دانشگاه یکی است. اگر ما نیز روحیه رزمنده ها را داشته باشیم، امدادهای الهی را دریافت می کنیم. خدای بازار و اقتصاد نیز با خدای جبهه ها یکی است. آن خدایی که در جبهه ما را با دست خالی پیروز کرد در عرصه های دیگر نیز می تواند ما را پیروز کند.

در پایان این مراسم از تندیس جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی رونمایی شد.