به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) به نقل از ستاد خبری سراي اهل قلم بیست و پنجمین نمایشگاه بين المللي کتاب تهران، این نشست با حضور گلرخسار صفي‌آرا (شاعر تاجیک)، عبدالجبار كاكايي، فاطمه راكعي، اسماعيل اميني و افشين علاء در سرای اهل قلم برگزار شد.

در ابتداي اين نشست، صفي‌آرا با اشاره به اين‌كه تعريفي براي شعر متصور نیست، گفت: شعر حقیقتا اسرار است. در همه زبان‌ها شعر و شاعر محترم اند و در تاريخ بشريت همه كتاب‌هاي بزرگ در همه زبان‌ها به شعر نوشته شده‌اند، به این دلیل که در شعر همه علوم را می‌توان یافت.

در این نشست اسماعيل اميني در بيان چيستي شعر، سخنان خود را با طرح سوالی آغاز کرد و گفت: آيا توصيفات هنري و شاعرانه از هنر مي‌تواند جايگزين تعريف شعر شود؟ وصف‌هاي شاعرانه فقط زيبا هستند و فاقد روش علمي‌ برای محک زدنند. برخی هنوز به تعریفی از شعر معتقدند که قائل به کلام موزون و متساوی‌المصرع است در حالی‌که با توجه به تحولات ادبی دنیا به نظر می‌رسد باید تعریف شعر پیچیده‌تر از این باشد.

امینی با طرح سوال دیگری افزود: آيا تعريف كردن شعر باعث محدود كردن آن نمي‌شود؟ یعنی ارايه تعريفي براي شعر باعث نمي‌شود كه برای شاعر در آفرینش اثری فراتر از این تعریف مانع ایجاد شود؟ از سوي ديگر اگر تعريفي براي شعر نداشته باشيم آيا اين موضوع باعث نمي‌شود هر كسي هر چيزي را به اسم شعر ارايه دهد، مانند متن‌هاي پريشان و پراكنده‌اي كه هيچ نشاني از خلاقيت و آفرينش در آن‌ها وجود ندارد و امروزه بسیار با آن‌ها مواجه می‌شویم. بنابراين، هم تعريف داشتن و هم تعريف نداشتن براي شعر به آن آسيب مي‌زند.

وي ادامه داد: حال این سوال مطرح می‌شود که با شعر به عنوان یک موجود سيال كه بسيار به آن نياز داريم و از ضرورت‌هاي حیات بشريت است چه بايد كرد؟ شاید یک راه آن باشد که از ميان آنچه تاكنون از شعر در دست داريم، تعريفي برای آن ارايه دهيم و بگوييم اين تعريف شعر تا امروز است و از اين پس نيز راه شعر باز است.

اميني ادامه داد:‌ راهکار دیگر نیز همان چیزی است که تاکنون برخی به آن معتقد بوده‌اند، یعنی ارایه تعریف برای شعر از سوی کساني كه خود را در حوزه استعلا و نظریه‌پردازی برای شعر مي‌بينند. در حالی که اين‌كه ما دلخواه و مطلوب خود را از شعر جايگزين تعريف آن كنيم و بگوييم هرچه غير از آن شعر نيست، كمكي به ما نمي‌كند، زيرا هركس در طول تاريخ اين نوع نگاه تجويزي را داشته، مجبور شده در تعريف خود تجديد نظر كند.

وی افزود: به نظر مي‌رسد با به وجود آمدن هر شعر خوب و هر شاعر خوبي چيزي به تعريف شعر اضافه می‌شود كه پيش از آن نبوده است و راز سحرانگيزي نيز در همين است كه راهِ نپيموده است.

اميني در ادامه با طرح اين سوال كه آيا اساسا نيازمند ارايه تعريفي از شعريم و بدون تعريف مشكلي ايجاد خواهد شد؟ گفت: به نظر من نيازي به ارایه تعريف برای شعر به آن معنا كه كشف یک تعريف نهايي برای شعر و دربرگیرنده همه حقايق درباره شعر باشد نداريم، زيرا شعر حاصل تجربه شاعرانه است. هرچه جلوتر مي‌رويم و تجربه جديد کسب می‌کنیم خواه ناخواه به تعريف نهايي شعر نيز نزديك‌تر مي‌شويم. از سوي ديگر ناچاريم دست كم از زاويه‌اي به شعر نگاه كنيم كه بتوان از آن توضيح اوليه‌اي براي مخاطب ارايه داد. بنابراين به نظر می‌رسد اين جمله ‌كه «شعر كلام موزون و مخيّل است» به تعريف نهايي آن نزديك‌تر است.

عبدالجبار كاكايي نیز در ادامه اين جلسه گفت: دريافت‌هايي كه شاعران از جهان دارند، کاملا شخصي است و شاعران به آن جنبه همگاني مي‌دهند. اين دريافت‌ها تابع نظام رفتارهاي جمعي نيستند كه مباني‌ آن ها علمي باشند. تعريف كردن يك پديده مبتني بر نظريه‌پردازي عقلي است و اساسا تعريف، قدرت به دام انداختن شعر را ندارد. ما به تعريف نهايي شعر نخواهيم رسيد مگر اين‌كه هر وضعيت جديد، تعريف جديدي در مقابل ما قرار مي‌دهد.

در ادامه اين جلسه، فاطمه راكعي با اشاره به اين‌كه هر تعريفی از شعر تعریف مطلق نخواهد بود، گفت: در حد بيان يك تعريف تاكنوني و توصيفي از شاهكارهايي كه به نظر مي‌رسند در طول دوران محك نقد خورده‌اند و همه شعردوستان و شاعران آن را اثر شعري تلقي كرده‌اند، می‌توان تعریفی برای شعر ارایه داد. اين تعريف قطعا موقتي خواهد بود، چون دنيا در حال تحول است و شعر نيز که زاييده احساس، تخيل و انديشه است همگام با دیگر زواياي وجود انساني همراه با تحولات تغيير می‌‌كند.

راکعی گفت: هر شعري كه بتواند به گونه‌ تاثيرگذاري با مخاطب ارتباط برقرار كند يك تعريف بر تعريف فعلي شعر خواهد افزود. ما به یک تعریف در حد امكاناتمان و تا حد توان علمي و البته نسبي نياز داريم، چون به عنوان كساني كه با نهادهاي شعري در ارتباطيم، نوشته‌هايي را در دست افراد مختلف می‌بینیم که معتقدند شعر است و برای این‌که بتوانیم برخی از این آثار را شعر بدانیم و برخی را نه، به تعریفی از شعر نیاز داریم.

راكعي در بیان تعريف پیشنهادی خود براي شعر، گفت: شعر گونه‌اي از ادبيات است كه بتواند با استفاده از موسيقي و صور خيال در كمترين تعداد كلمه، بيشترين معني را به تاثيرگذارترين شكل ممكن به جمع مخاطبان ارايه دهد. شاید بتوان این تعریف را یک تعریف کلی و نسبی و تاکنونی و موقت برای شعر بدانیم.

اميني در ادامه این جلسه گفت: برخي تصور مي‌كنند هر مكتب جديد شيوه قبلي را باطل مي‌كند در حالي كه در عالم ادبيات، آمدن هر شيوه جديد به مثابه اضافه شدن امكانات است و شيوه‌هاي جديد و قديم به موازات هم حركت خواهند كرد. هيچ مباينتي ميان شيوه‌هاي قدیم و جدید شعري نيست و اگر رقابتي هم هست، ميان شاعران و متشاعران (کسانی که تظاهر به شاعری می‌کنند) است.

عبدالجبار كاكايي در ادامه اين جلسه گفت: شعر تعريف جامعي ندارد و در حقيقت يك گونه زباني است. هرچه فلسفه و منطق ما را به سمت شفافيت‌گرايي مي‌برد، شعر ما را به سمت چندگونه‌گرايي سوق مي‌دهد. شاعري يك نظام نشانه‌گذاري در اشتراك با مخاطب است و هر شاعري از دريچه چشم خود به كشف نشانه‌ها مي‌رسد.

وي در پايان گفت: در حال حاضر ما با پلوراليزم ادبي در حوزه قالب‌های شعری مواجهيم، در حالي‌كه امروزه ثابت شده است در اين پلورالیزم همه قالب‌ها وجود دارند.

این جلسه با شعرخوانی شاعران برای حاضران در نشست به پایان رسید.

بيست و پنجمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران تا 23 ارديبهشت ماه در مصلاي امام خميني (ره) برپاست.