به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا) به نقل از موما، نجيب محفوظ نخستين نويسنده عرب است كه موفق به دريافت جايزه ادبي نوبل شد و اين جايزه را در سال 1988 به نام خود ثبت كرد. اين نويسنده بخش زيادي از نيروي خود را صرف سينما كرد. او كه در سال 1911 در قاهره متولد شد، نخستين رمانش را در سال 1939 با نام «مصر باستان» منتشر كرد و آخرین کتابش با عنوان «رویای دوران بهبودی» در سال 2004 به بازار آمد. رمان‌هاي سه گانه او درباره قاهره از آثار معروف محفوظ است. اين كتاب‌ها به ترتيب با عنوان «بين دو قصر»، «قصر آرزو» و «مستی» نام دارند. 

او در مجموع بيش از 30 عنوان رمان و بيش از 100 داستان كوتاه تا زمان درگذشتش در سال 2006 منتشر كرد. او از اواخر دهه 40 قرن بيستم شروع به نوشتن فيلمنامه كرد و بيش از 25 فيلمنامه غيراقتباسي نوشت و در نوشتن فيلمنامه هاي متعددي كه با اقتباس از داستان هايش شكل مي‌گرفت، همكاري كرد.

محفوظ در اين زمينه از قدرت بصري قوي‌اي برخوردار بود و از امكانات سينمايي مثل فلش بك و مونتاژ‍ موازي در روايت داستان استفاده مي كرد و به شخصيت هايش كه مي توانستند از دوره هاي تاريخي مصر باشند يا به دوره معاصر آن تعلق داشته باشند، جان مي بخشيد. استفاده از چندين راوي در فيلم هاي مختلف او با زمينه هاي سياسي، امروز در سينما بسيار متداول شده است. توانايي او براي حركت آزادنه بين ژانرها و موضع گيري‌هاي واقع گرايانه او موجب موفقيت بيشتر فيلم هايي شد كه بر مبناي فيلمنامه هاي او شكل گرفتند. 

چند نمونه از فيلم هاي موفق محفوظ شامل اين عناوين است :

«آغاز و پايان»
اين فيلم در سال 1960 در مصر به كارگرداني صلاح ابوسيف و با اقتباس از رماني از محفوظ ساخته شده است. فريد شوقي، عمر شريف، امينه ريسك از بازيگران اين فيلم بودند. اين فيلم كه ارايه كننده رآليسم مصري است بيانگر داستان زندگي يك مادر بيوه است كه پس از درگذشت شوهرش، يك تنه براي مقابله با فقر مبارزه مي كند. اين فيلم تجربه افراد بي شماري را در مواجهه با فقر و تنگدستي به صفحه نقره‌اي برده است.

«بين آسمان و زمين»
اين فيلم در سال 1960 در مصر به كارگرداني صلاح ابو سيف ساخته شد و فيلمنامه آن را نجيب محفوظ و ابوسيف با هم نوشته بودند. هند رستم و عبدل سلام النبولسي از بازيگران اين فيلم 90 دقيقه اي بودند. داستان فيلم در يك آسانسور مي‌گذرد و شخصيت هايي كه شامل يك بازيگر سينما، يك دزد، يك مرد ديوانه ، يك آشپز و يك زن باردار است، داستان فيم را جلو مي برند. فيلم بيان كننده زندگي در دهه 50 و روزگار معاصر مصر است.

«خيابان ديوانگان»
اين فيلم در سال 1955 در مصر به كارگرداني توفيق صالح با بازي برلانتي عبدل حميد ، شكري سرحان، حسن البرودي ساخته شد. اين فيلم نيز به دليل رآليسم آن مورد توجه قرار گرفت. داستان فيلم با تمركز بر مرد جواني روايت مي شود كه تلاش مي كند تا پول جمع كند و با دختر رييسش ازدواج كند. اما وقتي بليت او برنده مي شود و پول فراهم مي‌شود، ماجرا برعكس مي شود و چهره واقعي هر فرد روشن مي شود.

«ميان دو كاخ»
در سال 1964 در مصر به كارگرداني حسن الامان با بازي يحيي شاهين، زيزي البدراوي، ماها صبري ساخته شد. اين فيلم كه برداشتي صادقانه از نخستين رمان از سه گانه قاهره محفوظ است، تصويري روشن از زندگي در قاهره را در تاريخ مدرن آن عيان مي كند. احمد عبدالجواد پدري مستبد است كه قوانيني سخت براي كودكان در خانه وضع كرده است و رفتار او بر زندگي همه اطرافيانش تاثير گذاشته است. امینه مادر خانواده که خانه‌دار و مطیع همسر است، استقلال اندیشه ندارد و هیچ گاه نظری نمی دهد. اعضای خانواده نيز برای این که وی را دچار خشم نكنند، همواره به دروغ‌های مصلحت‌آمیز پناه می‌برند. او از خانواده توقع دارد که اخلاق را به صورت جدی اجرا کنند، اما خود مردي هوسباز است. احمد و خانواده‌اش نمايندگان تغييرات دراماتيك قاهره در اوايل قرن بيستم هستند.

«كوچه مدق»
اين فيلم در سال 1995 در مكزيك با بازي ارنستو گومز كروتس، ماريا روجو و سلما هايك به كارگرداني خورخه فانز بر مبناي فيلمنامه اي از وينسنته لنرو ساخته شده است. كارگردان خيابان‌هاي قاهره محفوظ را به خيابان هاي مكزيك بدل كرده و داستان را در مكزيكو سيتي تصوير كرده است. در اين فيلم آبل جايگزين شخصيت عباس محفوظ شده كه در جريان جنگ جهاني دوم به دنبال يافتن آينده‌اي بهتر است. كتاب «كوچه مدق» در سال 1947 نوشته شده است.

«گرسنه»
اين فيلم نيز در سال 1986 در مصر ساخته شده و كارگرداني آن را علي بدراخان برعهده داشت. اين فيلم كه با حضور بازيگراني چون سعود حسني، محمود عبدالعزير و يسرا ساخته شده اقتباسي از اپيزود رمان «فتنه حرافيش» محفوظ در سال 1977 است و داستان مردي را بيان مي‌كند كه به صورت تصادفي يك نفر از گانگسترهاي محلي را مي كشد.

«دزد و سگ ها»
در سال 1962 در مصر ساخته شد و كارگرداني آن را كمال الشيخ با بازي شديا، كمال الشوناوي، شكري سرحان انجام داده است. اين فيلم نوآر نگاهي به جامعه و نقد سياست معاصر مصر است كه به نهايت بازي موش و گربه كشيده مي‌شود. اين فيلم از بازي هاي دوربين براي ساخت فضايي متفاوت بهره برده است.

«شروع و پايان»
اين فيلم در سال 1993 در مكزيك به كارگرداني آرتورو ريپشتاين و برمبناي فيلمنامه پاز آليشيا گارسياديگو ساخته شده است. اين فيلمنامه برمبناي رماني از نجيب محفوظ نوشته شده و جامعه مصر سال 1960 را به مكزيك منتقل كرده است. در اين فيلم خانواده بوترو پس از مرگ بزرگ خاندان، دچار مشكلات مالي مي شوند و موقعيت گذشته خود را از دست مي‌دهند.

گزراشگر: مازيار معتمدي