به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست «نقبی بر اندیشه‌های عطار»، عصر دیروز (26 فروردین) با حضور احمد خاتمی، استاد دانشگاه شهید بهشتی و مدیر حوزه علوم انسانی مرکز نشر دانشگاهی، پرویز عباسی‌‌داکانی پژوهشگر و استاد دانشگاه آزاد و جمعی از علاقه‌مندان این حوزه در تالار اجتماعات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برپا شد. 

عطار نظریه‌پرداز عرفان اسلامی
در آغاز این نشست خاتمی به توضیحاتی درباره اندیشه‌‌های عطار پرداخت. وی در سخنان خود با تاکید بر سه اثر «منطق‌الطیر»، «الهی‌نامه» و «مصیبت‌نامه» گفت: به نظر می‌رسد عطار در منظومه‌هایش که در قالب مثنوی سروده شده‌اند و به ویژه در این سه منظومه، یک طرح ذهنی ثابت را دنبال می‌کند، و هر یک از این منظومه‌ها بخشی از آن طرح کلی به حساب می‌آیند.

وی افزود: اگر بتوانیم به خوبی نشان دهیم که عطار نگاهی عمیق، منطقی و برنامه‌ریزی شده درباره عرفان اسلامی در این سه اثرش دارد، آن‌گاه دیدگاه متفاوتی نسبت به او خواهیم یافت؛ البته عطار در این حوزه بیشتر به نظریه‌پردازی پرداخته است.

این پژوهشگر با تاکید مجدد بر وجود پیوند منطقی میان سه اثر یاد شده عطار ادامه داد: البته هر یک از این آثار استقلال ویژه خود را دارند، اما به‌نظر می‌رسد حتی «منطق‌الطیر» نیز یک کتاب ناتمام است. عطار در «مصیبت‌نامه» به نوعی ادامه حرف‌هایش در «منطق‌الطیر» را بیان کرده است. 

وی توضیح داد: عطار در چارچوب آداب صوفیه یا هیچ فرقه دیگری قرار ندارد و از سوی دیگر به دلیل بی‌نیازی مادی‌اش هرگز به تملق‌گویی و مدح و ثنای هیچ‌ فردی به امید پاداش نپرداخته و سر تسلیم فرود نیاورده است. برهمین اساس جایگاه ویژه‌ای در میان شاعران عارف مسلک دارد.

خاتمی در بخش دیگر از سخنانش به هدف عطار در «الهی‌نامه» اشاره و تصریح کرد: عطار در این اثر سعی می‌کند انسان‌ها را نسبت به دنیا بی‌میل کند. این همان مفهومی است، که در ادبیات عرفانی برای زهد داریم.

وی با ذکر خلاصه‌ای از داستان «الهی‌نامه» افزود: ماجرای این اثر به شاعر فرصتی می‌دهد تا رذایل اخلاقی را در مقابل مسایل انسانی و اسلامی نشان دهد و دنیادوستی را مغایر با اندیشه‌های اسلامی معرفی می‌کند.

این سخنران در ادامه خلاصه داستان «منطق‌الطیر» و «مصیبت‌نامه» را ارایه کرد و گفت: «منطق‌الطیر» به نوعی یک حماسه عرفانی است و مرغان هریک نمادی از یک قشر اجتماع هستند، اما «مصیبت‌نامه» در شرح سیر و سلوک روح در خلوت و بیان مصیبت‌های سالک نوشته شده است.

وی تشریح کرد: با تامل در این سه منظومه متوجه می‌شویم عطار طرحی در سرودن آن‌ها داشته است و پیوستگی عمیقی میان این آثار وجود دارد. به‌نظر می‌رسد عطار اندیشه‌های شریعت‌محورش را در «الهی‌نامه»، اندیشه‌های طریقت‌محورش را در «منطق‌الطیر» و اندیشه‌های حقیقت‌محورش را در «مصیبت‌نامه» بیان کرده است.

خاتمی با اشاره به این موضوع که «منطق‌الطیر» ادامه «الهی‌نامه» است، اظهار کرد: در مثنوی‌های عطار یا حتی در تمامی آثار او به نوعی دردي پنهان یعنی درد عرفانی عطار دیده می‌شود. عطار این دردمندی‌اش را در این سه مثنوی و به‌ویژه «منطق‌الطیر» به صراحت بیان می‌کند.

وی افزود: این دردمندی ناشی از هجر، فراق، غربت و دست‌نیافتن به حقیقت است و به‌نظرم شناخت این دردمندی عرفانی از منظر دانش روانشناسی سودمند است.

این استاد دانشگاه بار دیگر از عطار به عنوان نظریه‌پرداز عرفان اسلامی یاد کرد و گفت: مولانا به جد تحت تاثیر عطار است. این وامداری به عطار نیز از همین جهت است؛ چراکه عطار حرف‌های پیشینیان را در منظومه‌های خویش سامان بخشیده است.

وی در پایان به ارايه توضیحات تکمیلی پیرامون «منطق‌الطیر» پرداخت و گفت: منطق‌الطیر یک اثر کاملا تعلیمی از زبان مرغان است. البته قطعا عطار آن ‌را تحت تاثیر رساله‌‌الطیورهای مشابه‌ پیش از خودش سروده است. برای مثال سنایی یا خاقانی قصیده‌ای از این دست سروده‌ یا ابن سینا و سهروردی نیز رساله طیور داشته‌اند.

بخش بعدی این نشست به پخش نمآهنگي درباره معرفی عطار و آثار او اختصاص داشت. 

عباسی‌داکانی: پرواز منطق، «منطق‌الطیر» است 

در ادامه اين برنامه عباسی‌داکانی طبق گفته خود درباره زیباترین اثر عطار، یعنی «منطق‌الطیر»، بحث و نظرهايي طرح كرد.
 
وی در ادامه و در اهمیت این منظومه گفت: حدود 100 سال پیش طلبه‌ای از نجف سبب می‌شود براساس تنها دو بیت نخست عطار در «منطق‌الطیر» یک سلسله مکاتبات میان علامه طباطبایی و علامه حسینی‌طهرانی شكل بگيرد و بر اين اساس کتاب 500 صفحه‌ای «مکاتبات عرفانی» منتشر شود. این مساله نشان دهنده بالا بودن پتانسل تفکر ایرانی است.

این سخنران با تاکید بر منطق «منطق‌الطیر» ادامه داد: «منطق‌الطیر» تنها سخن گفتن از زبان حیوانات نیست بلکه منطق آن منطق پرواز است و عطار در این اثر جغرافیای مثالی روح را تصویر می‌کند.

وی به دو بخش این اثر اشاره و تصریح کرد: در بخشی از این اثر هدهد، عرفان نظری و در بخش دیگر عرفان عملی را بیان می‌کند.

عباسی‌داکانی در ادامه از چهار چهره سیمرغ یاد کرد و توضیح داد: چهار تصویر از سیمرغ وجود دارد. نخستین تصویر او تصویر اسطوره‌ای است. بر جلد کتاب «ارض ملکوت» هانری کربن تصویر اسطوره‌ای از سیمرغ و مربوط به چهار هزار سال پیش، که بر فرشی نقش بسته است، دیده می‌شود.

وی ادامه داد: فردوسی تصویر اسطوره‌ای سیمرغ را به تصویری حماسه‌ای بدل کرده است. تصویری، که شاهنامه از سیمرغ ارایه می‌کند، یک پیر رازدان است. همچنین یک انتقال از حماسه به فلسفه و تصویر فلسفی از سیمرغ وجود دارد. این تصویر را ابن‌سینا و سهروردی می‌‌سازند.

این استاد دانشگاه درباره نقش سیمرغ در آثار ابن سینا و سهروردی تشریح کرد: ابن سینا رساله‌ای به نام رساله ‌الطیر دارد. سهروردی نیز تفسیرهایی بر شاهنامه داشته است. در ذهن او جبرئیل و سیمرغ یکی می‌شوند. همچنین سهروردی از امکان سیمرغ شدن سخن می‌گوید.

وی تاکید کرد: برای فلاسفه سیمرغ، رمزی از خدا نیست، بلکه رمزی از جبرئیل است. البته در عرفان چنین نیست. عرفا معتقدند بشر هرگز به خدا نمی‌رسد، این خداوند است، که براساس لطفش به سوی بشر می‌آید.

عباسی‌داکانی در بخش دیگر از سخنانش به ارایه توضیحاتی درباره «پر» سیمرغ، که در چین افتاده است، گفت: در جغرافیای عرفانی، رمزی و مثالی عطار، چین نمادی از شرق معنوی است؛ چراکه چین دورترین منطقه جغرافیایی به حساب می‌آمده است و از سوی دیگر با حدیث پیامبر مبنی بر «علم را جستجو و تحصیل کنید حتی اگر در چین باشد» همخوانی دارد.

وی افزود: این مساله نشان می‌دهد شرقی‌ها بیشتر به تهی‌شدن می‌اندیشند و غربی‌ها به پر شدن. همچنین شرق‌گرایی معنوی در ادبیات ما داستان ویژه‌ای دارد.

این نویسنده در بخش دیگر از سخنانش اظهار کرد: عطار با انتخاب و خلق سیمرغ و مرغ در اثرش به‌طور ضمنی می‌گوید خدا با ما بی‌نسبت نیست. او بارها بر این موضوع تاکید می‌کند، که خدا سیمرغ و ما مرغ هستیم. رابطه خدا و انسان براساس محبت تنظیم شده است. عطار نیز بر همین مبنا حبیب و محبوب یا سایه و خورشید را تفسیر می‌کند.

وی در پایان یادآور شد: داستان «منطق‌الطیر» داستان خودیابی است. سخن اصلی عطار نیز مبنی بر همین موضوع است. وی معتقد است تا زمانی‌که وابسته به زمین هستید و به پرواز نمی‌اندیشید، پرنده نیستید.

در ادامه جلسه پس از مطرح شدن چند پرسش از سوی حاضران در نشست و ارایه پاسخ آن‌ها از سوی کارشناسان جلسه، حافظ ایمانی به دف‌زنی و شعرخوانی پرداخت.

نشست «نقبی بر اندیشه‌های عرفانی عطار» شنبه (26 فروردین) از ساعت 17 تا 19 در تالار اجتماعات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.