خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، كتاب وكيلي شامل پنج بخش است كه عبارتند از زمينه تاريخي، زندگي كوروش، حكومت كوروش، اسطوره كوروش، پيوست‌ها. 

نويسنده در بخش نخست، ابتدا بافت جمعيتي دنياي باستان را در روزگاري كه خاندان هخامنشي سر برآوردند، بررسي مي‌كند. دنياي آن روزگار شامل قلمروهايي بود كه زندگي كشاورزانه‌اي داشتند و به همين دليل از تراكم جمعيتي بسياري برخوردار بودند. جايي هم كه كوروش سر برآورد، به تعبير نويسنده، «گرانيگاه جمعيت جهان محسوب مي‌شد» و بيش از 60 ميليون نفر در آن منطقه مي‌زيستند. 

گفتار دوم بخش نخست درباره آرايش نيروهاست. مصر، بابل، آشور و ليديه هر كدام دولت‌هاي نيرومندي در جهان باستان به شمار مي‌رفتند. پيدايش دولت ماد نيز دگرگوني و تحولي عمده در آن روزگار محسوب مي‌شد. اين گفتار، زمينه ذهني مناسبي را براي خواننده فراهم مي‌سازد تا پيش از پرداختن به سرگذشت و جنگ‌هاي كوروش، با قدرت‌ها و دولت‌هاي باستان آشنا شود. 

گفتار سوم بخش نخست، درباره «پارس‌ها» است. وكيلي از ورود آريايي‌ها به فلات ايران، پراكندگي آن‌ها و قبايل هفت‌گانه آريايي، كه پارس‌ها يكي از آن‌ها بودند، سخن مي‌گويد و از نخستين اشاره‌هاي تاريخي به پارس‌ها در كتيبه‌ها و لوحه‌هاي آن روزگار، آگاهي‌هايي به دست مي‌دهد. آنگاه از تبار نامه كوروش و معناي نام او (كه خود موضوعي بحث برانگيز است) ياد مي‌كند و به نقد برخي از ديدگاه‌هاي فرضي درباره نام كوروش مي‌پردازد. 

گزارشي از سال‌هاي آغازين زندگي كوروش هخامنشي
بخش دوم درباره «زندگي كوروش» است و با گفتاري درباره زادگاه اين فرمانرواي باستاني آغاز مي‌شود. كوروش در شهر «انشان» زاده شد. اين كه انشان كجاست؟ تا مدت‌ها محل بحث و بررسي‌هاي تاريخي بود. در واقع -آن گونه كه وكيلي مي‌نويسد ـ كشور باستاني ايلام از دو بخش سوزيان و انشان تشكيل مي‌شد. استقرار طوايف پارسي در انشان و برخورد آن‌ها با دولت‌هاي قدرتمند آن زمان، خود موضوع ديگري است كه وكيلي خواننده را به آن توجه مي‌دهد. 

گفتار دوم بخش دوم، درباره «تبار كوروش» است. نويسنده، روايت‌هاي گوناگون درباره تبار كوروش را نقل مي‌كند و به ارزيابي آن‌ها مي‌پردازد و در گفتار سوم همين بخش به «جنگ‌هاي كوروش» اشاره مي‌كند. كوروش در آغاز با دولت ماد ـ در زمان پادشاهي «آستياگ» ـ درگير شد و پايتخت آن (اكباتان) را به دست آورد. سپس به جنگ ليديي‌ها رفت و آنجا را تسخير كرد؛ آنگاه جنگ بزرگ خود را با بابلي‌ها و شاه آن‌ها «نبونيد» پي گرفت و بدين گونه توانست بخش‌هاي بزرگي از جهان شناخته شده آن عصر را به قلمرو خود بيفزايد. 

وكيلي براي شناخت اين دوره از زندگي كوروش، منابع و روايت‌هاي گوناگون را مي‌سنجد و به ويژه به شيوه سازماندهي ارتش هخامنشي در زمان كوروش اهميت مي‌دهد. رو در رويي كوروش با قدرت‌هاي آن زمان و چگونگي چيرگي بر آن‌ها را تحليل مي‌كند و نشان مي‌دهد كه چگونه او توانست بر مادها، كه در اوج نيرومندي و قدرت بودند، غلبه كند. در ماجراي گشودن بابل نيز وكيلي نگاه خود را متوجه سالنامه‌هاي بابلي و گزارش‌هاي شرقي مي‌كند و به موازات آن‌ها روايت هرودوت را مي‌نگرد. 

گفتار چهارم بخش دوم اختصاص به «خانواده كوروش» دارد. ابتدا درباره همسران كوروش آگاهي‌هايي عرضه شده است؛ دختران كوروش، نواده او و «آپامه» دختر برديا كه بعدها با داريوش اول ازدواج كرد، نيز در شمار چهره‌هاي تاريخي پيوسته با كوروش هستند كه اطلاعاتي درباره آن‌ها گردآوري شده است. 

گفتار پنجم اين بخش درباره «مرگ كوروش» است. درباره چگونگي مرگ كوروش روايت‌هاي گوناگوني وجود دارد كه برخي از آن‌ها آميخته با افسانه است. وكيلي همه آن روايت‌ها را به محك نقد مي‌زند و نشان مي‌دهد كه چرا برخي از آن‌ها تخيلي و قصه گونه‌اند. به ويژه روايت هرودوت را نادرست و «ضد ايراني» تلقي مي‌كند. در پايان نيز ديدگاه خود را با خواننده در ميان مي‌گذارد. 

بررسي منابع تاريخي درباره شيوه فرمانروايي و كشورداري كوروش
«حكومت كوروش» در بخش سوم كتاب بررسي شده است. گفتار نخست اين بخش «كوروش و خدايان» عنوان گرفته است. منظور از آن شناخت دين و باورهاي كوروش است. به همين دليل نخست به زمان زرتشت پرداخته شده است. وكيلي تاريخ‌هايي را كه پژوهندگان درباره زمان زرتشت به دست آورده‌اند، بررسي مي‌كند و دلايل پذيرفتن يا رد آن‌ها را برمي‌شمارد. آنگاه مساله آزادي يهوديان بابل و بازتابي كه اين رويداد در تورات داشت، به بحث مي‌گذارد. 

گفتار دوم «كوروش و پادشاهان» نام دارد. وكيلي به شيوه استثنايي كوروش در برخورد با پادشاهاني كه از او شكست مي‌خوردند، گريز مي‌زند و مي‌نويسد كه كوروش نخستين كسي بود كه با مدارا با آن‌ها برخورد مي‌كرد. روش فرماندهي و به كارگيري فنون سپاهيگري و سازماندهي ارتش نيز از ويژگي‌هاي كوروش است كه بحث درباره آن در همين گفتار آورده شده است. 

بهره‌گيري كوروش از نمادهاي مقدس نيز موضوعي است كه نويسنده كتاب پيش مي‌كشد و آن را درخور يادآوري و بررسي مي‌بيند. اين نكته نيز در بحث او اهميت دارد كه كوروش را وارث پادشاهي ايلاميان مي‌داند. مي‌دانيم كه آن‌ها صاحب طولاني‌ترين تاريخ پيوسته و كهن‌ترين و دست نخورده‌ترين پادشاهي در جهان باستان بودند. وكيلي در پايان به پاي‌بندي كوروش به حقوق انساني توجه مي‌دهد. 

يكي ديگر از بحث‌هاي تحليلي كتاب، گفتار سوم بخش سوم است كه درباره «كوروش و مردم ايران زمين» است. كوروش توانست با به دست آوردن سرزمين‌هاي ديگر، براي نخستين‌بار تمام قوم‌ها و تمدن‌هاي ساكن ايران زمين را در يك كشور يگانه گردآورد. 

وكيلي قلمرو جغرافيايي ايران را شبكه‌اي انبوه از قوم‌ها و تمدن‌ها از ابتداي هزاره سوم پيش از ميلاد مي‌داند كه تاريخ درهم پيوسته و يگانه‌اي دارند. آنگاه به 9 سال پاياني زندگي كوروش، كه آگاهي‌هاي تاريخ پژوهان درباره آن پراكنده و اندك است، مي‌پردازد. دستاوردهاي اقتصادي كوروش و قانونگذاري و سازماندهي حقوقي كشور نيز از ديگر جنبه‌هاي زندگي بنيانگذار دولت هخامنشي است كه نويسنده بدان توجه كرده است. 

گفتار چهارم و پاياني كتاب نيز «كوروش و تاريخ قلمرو مياني» عنوان گرفته است. وكيلي زمان كوروش را به دو دوره تقسيم مي‌كند. كوروش در فاصله ميان سال‌هاي 553 تا 539 پيش از ميلاد را به جنگ و كشورگشايي گذراند و سال‌هاي پيش و پس از آن را به سازماندهي كشور و پي ريزي مباني مديريتي قلمرو هخامنشي. آنگاه اين پرسش را پيش مي‌كشد و مي‌كوشد بدان پاسخ دهد كه چرا كوروش چهره‌اي تاثيرگذار بود؟ بحث بيش و كم مفصل او، پاسخي قانع كننده به اين پرسش اصلي است. 

بخش چهارم هم بحث كوتاهي درباره «اسطوره كوروش» است. طبعا آوازه كوروش از او چهره‌اي اسطوره اي نيز ساخته است. رابطه او با هويت ايراني نيز بحث ديگري است كه وكيلي طرح آن را ضروري دانسته است. آنگاه از كوروش، به دليل شخصيت او، به عنوان سرمشقي براي ديگر شاهان هخامنشي ياد مي‌كند. 

بخش پنجم و پاياني كتاب را «پيوست‌ها» تشكيل مي‌دهد كه شامل ترجمه «سالنامه نبونيد»، «منشور حقوق بشر كوروش»، «كتيبه حران» و بخش‌هايي از تورات است. فهرست منابع نيز پس از آن آورده شده است. 

نگاه نقادانه نويسنده به بازخواني تاريخ پُر فراز و نشيب زندگي كوروش مي‌انجامد. همچنين در اين كتاب، ترجمه متون باستاني مربوط به دوران كوروش هخامنشي در دسترس خوانندگان قرار گرفته است. 

چاپ نخست «تاريخ كوروش هخامنشي» نوشته دكتر شروين وكيلي را نشر شور آفرين با همكاري شركت نشر افكار، با شمارگان 2 هزار نسخه و به بهاي 8500 تومان چاپ و در دسترس علاقه‌مندان به تاريخ باستاني ايران قرار داده است.