حجت‌الاسلام عليرضا سبحاني‌نسب در گفت‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، عنوان كرد: «کَلیله و دِمنه» نام کتابی است که در دوران ساسانی به فارسی میانه ترجمه شد و نام مولفش همچنان مشخص نيست. انتشارات جمال قم با اين اعتقاد كه اين اثر، نوشتاري سرشار از انديشه و حكمت است، مي‌خواهد با نشر نسخه اصلي به تصحيح و تحقيق بر آن بپردازد.

وي افزود: تصميم داريم در مرحله نخست با تطبيق سه نسخه از نسخه‌هاي موجود اين كتاب، متن اصلي آن را براي بزرگسالان منتشر كنيم و در مراحل بعدي علاوه بر تصحيح و تحقيق، ترجمه برخي از لغات دشوار و غير امروزي آن را به محتواي كتاب بيفزاييم تا مطالعه و درك مفاهيم حِكمي آن براي دانشجويان و جوانان نيز به سادگي امكانپذير شود.

مدير نشر جمال قم كه ويراستاري اين اثر را نيز بر عهده دارد، گفت: اين اثر، متني ارزشمند به شمار مي‌آيد كه حكيمان، فيلسوفان و افرادي مانند «آيت‌الله حسن حسن‌زاده آملي» با تحقيق بر اين اثر، تعليقه‌اي بر آن مي‌نويسند و معتقدند كه دست‌كم هر 50 سال يك‌بار لازم است به چنين آثاري بپردازيم. 

وي در پاسخ به اين كه «چرا هر 50 سال يك‌بار به ارايه تصوير جديدي از چنين مكتوباتي نيازمنديم؟» اظهار كرد: در حوزه ادبيات با تغييرات و تطورات زباني مواجيهم؛ به‌گونه‌اي كه برخي مواقع ساده و رسا نبودن بعضي از واژگان مانع از آن مي‌شوند كه مخاطبان جديد بتوانند با آن متن يا مطلب ارتباط برقرار كنند. از اين رو، لازم است دست‌كم هر 50 سال يك‌بار چنين مكتوباتي بازنويسي و تحقيق شوند. البته اين اتفاق كمتر براي كتاب «کلیله و دمنه» رخداده است.

اين نويسنده ديني و مدرس حوزه درباره اهدافي كه نشر جمال براي اين كتاب دارد، توضيح داد: تصميم داريم اين كتاب را براي سه تا چهار سطح با انجام بازنويسي و تحقيق در چند نوبت ارايه كنيم. اكنون در حال تنقيح متن اصلي اثر بر اساس سه نسخه اين كتاب از آثار «دكتر عبدالعظيم غريب»، نسخه تصحيح شده «علامه حسن‌زاده آملي» و «دكتر مجتبي مينوي‌تهراني» هستيم تا نسخه ويژه بزرگسال اين كتاب را به چاپ رسانيم.

وي درباره انتشار اين متن براي چند سطح از مخاطبان گفت: افرادي كه با ادبيات آشنايي دارند، به خوبي از دشواري متن اين كتاب آگاهند. از اين رو، علاوه بر نسخه‌اي براي بزرگسالان كه پيش‌بيني مي‌كنيم تا نوروز سال 91 آماده نشر شود، تصميم داريم نسخه‌اي از بازنويسي اين كتاب را نيز ويژه دانشجويان و جوانان تا تابستان سال آينده آماده كنيم.

سبحاني‌نسب درباره ضرورت بازنگري بر متون كهن معتقد است: گاهي مواقع متن‌هاي تاريخي باتوجه به گذر زمان بوي كهنگي مي‌گيرند. البته بايد توجه داشت كه تاريخي بودن با كهنه بودن تفاوت دارد، به اين معنا كه مخاطبان نمي‌توانند با متون كهنه ارتباط برقرار كنند يا به راحتي معناي آن را دريابند. در حقيقت، اين آثار نيازمند احيا و بازنويسي‌اند.

ويراستار نسخه جديد كتاب «کلیله و دمنه» ادامه داد: برخي متون تاريخي‌اند اما از آن جهت كه ارتباطشان با ادبيات كنوني قطع شده است، بوي كهنگي مي‌دهند. چنين متوني براي متخصصان حوزه ادبيات حكم گنج، گوهر و طلا را دارند اما براي مخاطبان عام بوي كهنگي مي‌دهند. متاسفانه برخي از محققان در تشخيص متون كهن و متون كهنه دچار اشتباه مي‌شوند و آثار تصحيح شده خود را كاري تاريخي مي‌دانند. از اين رو، لازم است كارشناسان و ناشران اين حوزه ميان آثار ديني و آثار ادبي كه قرار است مخاطبان با مطالعه آن لذت ببرند، تفاوت قايل شوند.

وي ادامه داد: بايد به متون كهن‌مان اهميت دهيم اما متون كهنه را طراوت و زندگي بخشيم. بايد قدر آن‌ها را بدانيم و بكوشيم آنها را به زبان امروزي عرضه كنيم. از اين رو، مركز نشر جمال قم تصميم دارد كتاب «کلیله و دمنه» را با تحقيق، تصحيح و شرح لغات توسط «حجت‌الاسلام ابوالفضل هادي‌منش» از اين غربت خارج كند. مقدمه اين كتاب نيز توسط «دكتر محمدعلي مجاهدي» با تخلص شعري «پروانه» نوشته شده است.

سبحاني‌نسب در پاسخ به اين سوال كه «چگونه نشر جمال قم با اهداف و نگرش‌هاي ديني و معرفتي تصميم به انتشار چنين اثري گرفته است؟» گفت: به دليل آن كه اين كتاب اثري حِكمي و سرشار از نكات پندآموز در حوزه حكمت و انديشه است، تصميم داريم آن را تصحيح كنيم. متاسفانه گاهي مواقع آثار حكمت‌آموز ما زير جامه ادبيات پنهان مي‌شوند و تنها به عنوان يك متن ادبي به آن‌ها نگريسته مي‌شود، همچنان كه مولف «کلیله و دمنه» آن را براي حاكمان و اقشار گوناگون جامعه به رشته تحرير درآورد تا آنان را به خير، نيكي، صلاح و دوستي دعوت كند؛ از اين رو، اين كتاب به اين دليل به زبان حيوانات و بيشتر در قالب داستان است تا حاكمان يا مردم با اين ديدگاه كه نيش اين نوشتار به سوي آن‌هاست، اين اثر را حذف نكنند.

وي يادآور شد: اين كتاب نكات درس‌آموز فراواني درباره نحوه زندگي و تفكر، نوع معاشرت با ديگران، تصميم گيري، نحوه حكومت‌داري، برتري نيروي انديشه بر زور بازو و ... جاي دارد كه براي عامه افراد جامعه حاوي مطالب ارزشمندي است.

ويراستار متون ديني و معرفتي با تاكيد بر اين كه «ادبيات، زبان شيريني براي انتقال حكمت است» گفت: متاسفانه از اين موضوع گاهي غفلت مي‌شود و بهترين آثار حوزه حكمت ما به عنوان متون ادبي دسته‌بندي و بررسي مي‌شوند و ما از اين نكته غافل مي‌شويم كه هدف نگارنده اين متن انتقال قالب ادبي يا شعري به نسل‌هاي بعدي نبوده، بلكه وي با هنرمندي خاصي مضامين والاي عرفاني و معنوي را در اثر خود عنوان كرده و از اين قالب‌ها براي ماندگاري آن و استفاده عموم بهره ‌برده است.

قابل ذكر است كه «کلیله و دمنه» کتابی پندآمیز است که در آن حکایت‌های گوناگون (بیشتر از زبان حیوانات) نقل شده‌‌اند. نام آن از نام دو شغال با عناوين «کلیله» و «دمنه» گرفته شده‌ است. بخش بزرگی از کتاب اختصاص به داستان این دو شغال دارد.

مجتبی مینوی درباره این کتاب گفته است: «کتاب کلیله و دمنه از جمله آن مجموعه‌های دانش و حکمت است که مردمان خردمند قدیم گردآوردند و «بهرگونه زبان» نوشتند و از برای فرزندان خویش به میراث گذاشتند و در اعصار و قرون متمادی گرامی می‌داشتند، می‌خواندند و از آن حکمت عملی و آداب زندگی و زبان می‌آموختند.» 

اصل کتاب «کلیله و دمنه» هندی و به زبان سانسکریت است و «پنچاتنترا» یعنی پنج کتاب یا پنج پند دارد. نام مولف کتاب مشخص نیست، گویا تعدادی قصه عامیانه‌اند که در کنار هم جمع شده‌اند. 

از منظر این کتاب، انسان مطلوب کسی است که سرشار از عشق به زندگی، تحرک و پویایی باشد و با درایت از عهده حل مشکلات برآید، تا می‌تواند در رویارویی با خطرها هوشمندی خود را به کار گیرد و آسان اما سربلند از ماجرا بیرون آید، از هر واقعه تجربه‌ای بیندوزد و در واقعه بعدی، آن تجربه را به کار گیرد. 

پنجاتنترا خیلی زود جای خود را در ادب عالم باز کرد. در زمان ساسانیان به دستور انو شیروان «برزویه‌ طبیب» این کتاب را به زبان پهلوی ترجمه کرد. از ترجمه اخیر در سال 570 میلادی کتابی با نام «کلیلگ و دمنگ» به زبان سریایی برگردانده شد. در قرن هشتم میلادی، ابن مقفع آن را به عربی ترجمه کرد و این ترجمه منشاء تمام ترجمه‌های ایرانی، اروپایی و ... شد.