به گزارش خبر‌گزاري كتاب ايران(ايبنا)، بن‌هاي كتاب اكنون به دو شكل بن‌هاي كاغذي و بن‌هاي الكترونيكي در اختيار مردم قرار مي‌گيرند و بن الكترونيكي هم در دو نوع كارت‌هاي تاريخ مصرف‌دار و كارت‌هاي قابل شارژ ارايه مي‌شوند. اين بن‌ها به‌صورت عمده به اقشارفرهنگي، اهل قلم، دانشگاهيان و نهاد‌ها ‌و‌ سازمان‌‌ها تعلق مي‌گيرند تا از سويي، امكان خريد كتاب آسان‌تر شود و از سويي ديگر، افراد را به كتاب‌خواني و مطالعه تشويق ‌كنند.

وزارت فرهنگ ‌و ارشاد اسلامي، ابتدا بن‌هاي كاغذي را به بازار عرضه كرد. اين بن‌ها با آن‌كه از درجه‌اي از امنيت برخوردار بودند اما به خاطر كاغذي بودن، امكان جعل را نيز  همراه داشتند. ضمن اين‌كه ديگر روزگار انتقال پول يا هرنوع اعتباري به صورت كاغذي سرآمده است و همگان از تكنولوژي‌هاي پيشرفته استفاده مي‌كنند. به همين دليل و پس از شناسايي نقاط ضعف، اين وزارت‌خانهبه توزيع بن‌هاي الكترونيكي اقدام كرد، كارت‌هايي كه مانند كارت‌هاي عابر بانك داراي رمزند؛ اما آن‌طور كه ناشران عقيده دارند، اين كارت‌ها هم نتوانسته‌اند آن‌طور كه بايد امنيت بن‌ها را حفظ كنند و بازهم سوء استفاده از بن كتاب به شكل ديگري ادامه دارد.

به گفته يك ناشر كتاب‌هاي درسي و دانشگاهي، گاهي ديده شده كه كارت‌هاي برخي مديران بيش از دانشجويان شارژ مي‌شود! در صورتي كه به اعتقاد اين ناشر، دانشجويان بيشتر از مديران به بن كتاب نياز دارند. ناشر ديگري هم معتقد است كارت‌هاي الكترونيكي تنها نقد كردن پول را براي ناشر آسان‌تر كرده‌اند!

اين در حالي است كه سيد‌مهدي جعفري، مسوول روابط عمومي معاونت فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي معتقد است: با توجه به اين كه بن‌هاي الكترونيكي امكان برداشت پول از طريق عابربانك را براي استفاده كننده ميسر نمي‌كنند و همچنين به دليل اين‌كه تنها از طريق كارتخوان امكان استفاده از كارت‌ها وجود دارد، چگونگي نقد كردن آنها قابل پيگيري است.

وي الكترونيكي كردن كارت‌هاي بن كتاب را اقدامي موثر براي جلوگيري از تخلف در اين حوزه مي‌داند و در عين حال، امكان انجام تخلف فردي را به هر شكل از اين كارتها منتفي نمي‌داند.

در خيابان انقلاب اسلامي كه يكي از بازارهاي اصلي كتاب ايران محسوب مي‌شود، بن‌هاي كتاب اما داستان ديگري دارند. فقط كافي است اندكي سرت را بچرخاني تا چندين تابلوي «بن كتاب خريداريم» را ببيني. بن‌هاي كتابي كه براي كمك هزينه ويژه علاقه‌مندان و نيازمندان به كتاب تهيه شده اند، با كسر 5 تا10 درصد سود به دلالان كتاب فروخته مي‌شوند!

بن‌ كتاب به سه شيوه توزيع مي‌شود. شيوه نخست در ميان دانشگاهيان رايج است، به اين ترتيب كه هر دانشگاهي به فرض براي دريافت بن 400 هزار ريالي، مبلغ 200 هزار ريال به حساب دانشگاه واريز مي‌كند و پس از مدتي، مبلغ 200 هزار ريال كارت بن كتاب او شارژ مي شود و دانشجو حق استفاده 400 هزار ريالي از كارت خود را دارد. اما چه مي‌شود كه دانشجو تصميم مي‌گيرد با كسر 5 تا 10 درصد از مبلغ اعتباري كارتش ، حق خريد كتاب خود را به دلالان كتاب بفروشد؟ شايد نياز است در اين‌باره بيشتر فرهنگسازي انجام شود و دانشجو خود را ملزم به استفاده مطلوب از بن كتاب بداند. در واقع، هم فردي كه بن كتاب خود را مي‌فروشد يا به اصطلاح «نقد مي‌كند» مقصر است و هم كسي كه زمينه اين خريد و فروش غير قانوني را فراهم مي‌آورد. به هر حال، بايد تمهيداتي انديشيده شود تا از اين كار غير قانوني و غير اخلاقي جلوگيري شود.

شيوه دوم توزيع بن كتاب در ميان نهاد ها و سازمان‌‌ها رواج دارد. هر سازمان با توجه به بودجه فرهنگي خود مي‌تواند به معاونت  امور فرهنگي وزارت ارشاد مراجعه و براي كاركنان خود د‌ر‌خواست بن كتاب كند. برخي از ناشران عقيده دارند كه در نهاد‌ها و سازمان‌‌ها بن‌هاي كتاب بي‌حساب و كتاب ميان كارمندان توزيع مي‌شوند و براي آنان به منبع درآمد يا وسيله‌اي براي كسب اعتبار تبديل شده است! آنها پيشنهاد مي‌كنند؛ بهتر است اين بن در‌اختيار كتابخانه يا امور فرهنگي اداره هاقرار بگيرد تا بودجه‌اي كه با عنوان بن كتاب به كاركنان ارايه مي‌شود، بتواند جايگاه درست خود را بيابد. ناشري مي‌گويد كه كارمندي به او مراجعه كرده و كارت اعتباري بن كتابش ده ميليون ريال موجودي داشته است!

شيوه سوم كه به نظر مي‌رسد درست‌ترين شيوه است، در شهرستان‌ها رواج دارد؛ به اين ترتيب كه فرد خواهان استفاده از بن كتاب با كارت ملي خود به استانداري يا شهرداري مراجعه مي‌كند و به ازاي مثلا هر 100 هزار ريال، 5 تا 10 درصد تخفيف دريافت مي‌كند. به اعتقاد ناشران، براي چنين فردي سود‌آور نيست كه حق استفاده از بن كتاب خود را به دلالان بن بفروشد و بازار نشر را با اختلال مواجه كند.

در وضعيت كنوني، به نظر مي‌رسد سه راهكار مي‌تواند براي رفع اين معضل راهگشا باشد. نخست، ارايه بن‌هاي كتاب به علاقه‌مندان و نيازمندان واقعي كتاب، به همان روشي كه در شهرستان‌ها رايج است. دوم، ارايه بن‌هاي كتاب تنها به مسوولان كتابخانه‌هاي نهاد‌ها و سازمان‌ها و سوم، ارايه كارت‌هايي ويژه يك دوره خاص، مثلا به ‌عنوان بن كتاب ويژه نمايشگاه بين‌المللي كتاب.