به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) نشست تخصصي كتاب ماه تاريخ و جغرافيا به بررسي «كاربرد نظريه در تاريخ» اختصاص داشت كه با حضور دكتر مصطفي مهرآيين، دكتر عليرضا ملايي‌تواني، عضو هيأت علمي گروه تاريخ دانشگاه اروميه، زهير صياميان به عنوان دبير نشست و حبيب‌الله اسماعيلي، سردبير كتاب ماه تاريخ و جغرافيا در سراي اهل قلم موسسه خانه كتاب برگزار شد.

ملايي‌تواني در اين نشست تخصصي كه در ادامه مجموعه نشست‌هاي تخصصي کتاب ماه تاريخ و جغرافيا برگزار شد، با بيان اين مطلب افزود: يكي از مشكلات بنيادي كشور در حوزه كاربرد نظريه‌ها در تاريخ به مشكلات قشر دانشگاهي اين حوزه باز مي‌گردد.

وي ادامه داد: گر چه به روش تحقيق به عنوان يكي از مبادي اصلي نظريه‌ها در رشته‌هاي جامعه‌شناسي و روان‌شناسي توجه ويژه‌اي مي‌شود اما حركت جدي و موثري در اين زمينه انجام نشده است.

ملايي‌تواني گفت: معتقدم بايد براي اصلاح وضعيت موجود اقدام جدي انجام شود و شيوه‌هاي آموزشي بازنگري شوند تا بتوانيم مقاصد كاربردي نظريه در تاريخ را محقق كنيم.

عضو هيأت علمي گروه تاريخ دانشگاه اروميه تصريح كرد: از سوي ديگر بايد استادان را با نقش آنها در پرورش محققان و پژوهشگران زبده تاريخي آشنا كرد.

وي در بخش ديگر سخنان خود درباره نقش نظريه براي مورخان و جامعه‌شناسان، توضيح داد: در تاريخ‌نگاري افراد به سراغ رخدادها، اسناد و مدارك مربوط به يك حوزه مي‌رفتند و از طريق آن فعاليت‌هاي خود را دنبال مي‌كردند در حالي كه جامعه‌شناسان با ادغام تمام منابع موجود نسبت به موضوع نظريه‌پردازي مي‌كردند، در اين ميان تاريخ عرصه‌اي براي آزمون نظريه‌ها به‌شمار مي‌رفت.

ملايي‌تواني خاطرنشان كرد: جامعه‌شناسان با كمك مطالب مورخان تغييرات موجود در يك جامعه را ارزيابي مي‌كردند و درباره آن نظريه مي‌ساختند، در اين ميان تاريخ به آنها امكان مي‌داد كه نظريه‌هاي خود را اثبات و يا ابطال كنند.

وي با اشاره به زمان به هم پيوستگي روان‌شناسي و تاريخ، يادآور شد: به دنبال ايجاد تحولات اجتماعي، سياسي، فرهنگي در جهان كه مهمترين نتيجه آن زايش ايده‌ها بود، اين به هم پيوستگي گسترش بيشتري يافت.

ملايي‌تواني افزود: يكي از بارزترين اين تحولات انقلاب مردم فرانسه بود كه به دنبال آن تاريخ‌نگاري روشنگري آغاز شد، نمونه‌هاي آن را مي‌توان در انقلاب مشروطه ايران نيز مشاهده كرد.

وي با بيان اينكه مورخ مي‌تواند براي نگارش تاريخ از تئوري‌هاي جامعه‌شناسان استفاده كند، گفت: ‌اين موضوع به زايش نظريه‌هاي مختلف منتج مي‌شود كه مي‌تواند دستمايه مطالعه محققان بسياري باشد كه نگاه بي‌واسطه‌اي به تاريخ دارند.

عضو هيأت علمي گروه تاريخ دانشگاه اروميه، در بخش ديگر سخنان خود درباره ايجاد شكاف بين مورخان و جامعه‌شناسان نيز توضيح داد: متاسفانه مورخان به تاريخ نگرش سنتي دارند و هرگز در صدد خلق تئوري‌هاي جديد نيستند، اما در مقابل جامعه‌شناسان ديدگاه كلي‌نگر به موضوع دارند و به نوعي پيشگام توليد نظريه‌اند.

ملايي‌تواني تصريح كرد: اگر بتوان با آموزش‌هاي تئوري در حوزه جامعه‌شناسي و روش‌هاي مطالعه و پژوهش، فعاليت كرد بسياري از خلاءهاي موجود در اين حوزه برطرف مي‌شود.

در ادامه اين نشست، دكتر مصطفي مهرآيين، مدرس پژوهشكده امام و انقلاب اسلامي، محقق و تحليل‌گر نيز در سخناني درباره نسبت علم تاريخ به جامعه‌شناسي گفت: يكي از مباحث كليدي اين حوزه، نسبت واقعيت به زبان است كه به شيوه‌هاي گوناگون به آن پرداخته شده است.

وي ادامه داد: معتقدم كه تاريخ به معناي تاريخ‌پژوهي نيست بلكه همان حيات اجتماعي است كه بايد براي درك آن زبانش را بياموزيم. 

مهرآيين با بيان اينكه بخشي از اين سخن گفتن به عهده يك مورخ است، اظهار كرد: سخن درباره واقعيت‌هاي موجود معمولا از سوي عموم مردم جامعه بيان مي‌شود اما برخي محققان سخنان تخصصي‌تر را در قالب كتاب، سينما، آثار باستان‌شناسي و... ارايه مي‌كنند.

وي افزود: سخنان و فرهنگ هر جامعه، تاريخ آن جامعه در سطح كلان و گسترده است كه شامل وجدان جمعي، ايدئولوژي و نظام‌هاي معنايي مي‌شود، افراد در جوامع سخن مي‌گويند تا به زندگي معنا ببخشند.

مهرآيين همچنين درباره كاربرد نظريه‌ها در حيات اجتماعي، يادآور شد: در برخي نظريه‌ها آمده است كه وظيفه متون تاريخي انسجام‌بخشي به فرهنگ جامعه است، اما اتفاقي كه امروز در مباحث تاريخي و نظام‌هاي فرهنگي وجود دارد اين است كه ساختار نظام‌هاي فرهنگي چگونه شكل‌ مي‌گيرد؟

مدرس پژوهشكده امام و انقلاب اسلامي در بخش ديگر سخنان خود با بيان اينكه يك تاريخ‌نگار، چگونه تاريخ را مي‌بيند، اظهار كرد: زبان ابزاري فاقد قدرت و توانايي است كه مورخ با استفاده از آن به نگارش واقعيت مي‌پردازد.

وي خاطرنشان كرد: اگر بپذيريم كه تاريخ يك واقع‌نگاري است، اين سوال پيش مي‌آيد كه كدام بخش تاريخ در اين تاريخ نگاري‌ها آمده است، در پاسخ به اين پرسش بايد گفت در برخي تاريخ‌نگاري‌ها زندگي پادشاهان نگاشته و به زندگي بطن مردم جامعه اهميتي داده نمي‌شد.

مهرآيين تاكيد كرد: معمولا در تاريخ‌نگاري‌ها زندگي اجتماعي طبقه مردم ديده نمي‌شوند، اين در حالي است كه زندگي توده مردم نيز با ارزش است و بايد به آن توجه كرد زيرا بسياري از نظريات و ايده‌ها از ميان مردم برآمده است.

نشست تخصصي «كاربرد نظريه در تاريخ» صبح امروز (چهارشنبه 12 مرداد) از ساعت 10:30 تا 12:30 در سراي اهل قلم موسسه خانه كتاب و به همت کتاب ماه تاريخ و جغرافيا برگزار شد.