به گزارش خبرگزاری كتاب ايران (ايبنا)، اعلام آغاز رسمی فعاليت‌های مقدماتی برای برگزاری برنامه‌های ويژه در مدينه منوره به عنوان پايتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2013، از دو روز پيش (شنبه 18 تير) بازتاب گسترده‌ای در مطبوعات و رسانه‌های عرب‌زبان داشت. مطبوعات عربستان هم از هفته گذشته زمانبندی آغاز رسمی اين فعاليت‌ها را اعلام كردند.

بر همين اساس شب گذشته با حضور "عبدالعزيز خوجه" وزير فرهنگ عربستان و جمعی از مسوولان فرهنگی و انديشمندان اين كشور و امير مدينه منوره و همچنين اصحاب رسانه، فعاليت‌های اين كشور برای برگزاری مراسم و برنامه‌های ويژه سال 2013 در مدينه منوره به عنوان "پايتخت فرهنگی جهان اسلام" آغاز شد. سازمان تربيت، علوم و فرهنگ اسلامی (آيسيسكو) مدينه منوره را به عنوان پايتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2013 انتخاب كرده است.

مدينه منوره از جايگاه والايی در بين مسلمانان برخوردار است و در ميان شهرهای اسلامی ويژگی قدسيت و معنويت دارد و ساليانه ميليون‌ها زایر مسلمان از نقاط مختلف جهان در موسم حج و ماه‌های ديگر براي زيارت بارگاه پيامبر(ص) و قبور ائمه بقيع (ع) به اين شهر سفر می‌كنند. از اين رو در انتخاب اين شهر به عنوان پايتخت فرهنگی جهان اسلام اين ويژگی‌های خاص مد نظر قرار گرفت.

اما انتخاب اين شهر به عنوان پايتخت فرهنگی جهان اسلام عكس‌العمل‌های متفاوتی را در محافل فرهنگی كشورهای عربی به همراه داشته است. در شرايطی كه مسوولان فرهنگی عربستان سعودی در انتخاب اين شهر به وجود بارگاه پيامبر (ص) و تاريخ طولانی نشر علم و دانش در اين شهر به عنوان محل ملاقات علم‌آموزان و علما در طول تاريخ و وجود كتابخانه‌های غنی با در اختيار داشتن نسخه‌های خطی نفيس و تاريخی اشاره می‌كنند، منتقدانی در ديگر كشورهای عربی و به ويژه مصر با مطرح كردن شرايط تاريخی و معاصر، انتخاب مدينه منوره به عنوان پايتخت فرهنگی جهان اسلام را نادرست می‌شمارند.

از جمله اين منتقدان دكتر صلاح فضل است كه سعی در جدا كردن عناصر معنوی مدينه و شرايط كنونی عربستان دارد. او می‌گويد مدينه منوره ارزشی نمادين در جان هر مسلمان دارد چرا كه نخستين تمدن جامعه اسلامی در آن ‌جا شكل گرفت. مدينه شاهد هجرت پيامبر و برپايی نخستين جامعه متمدن اسلامی بر اساس زندگی مسالمت‌آميز اديان مختلف بود. در اين شهر عقد برادری خوانده شد و انصار و مهاجرين و فقرا و ثروتمندان با محبت و ايثار زندگی تازه‌ای در كنار هم آغاز كردند. ثروتمندان نه تنها مال خود را به برادران نيازمند خود انفاق می‌كردند، حتی بين آن‌ها عقد ازدواج هم صورت می‌گرفت. ولی امروز اين ارزش‌ها در كجای عربستان سعودی ديده می‌شوند؟ عربستان امروز در ثروت غوطه‌ور است در حالی كه جوامع نيازمندی مثل سومالی در فقر دست و پا می‌زنند. 

از سوی ديگر عمار علی حسن كارشناس مركز مطالعات سياسی و استراتژيك الاهرام مصر معتقد است شكی نيست كه مدينه شهری مقدس است و نخستين جامعه اسلامی در آن شكل گرفت و از آن ‌جا جهانيان به اسلام دعوت شدند، ولی اين شهر در سال های اخیر، چنان كه شايسته آن بود تبديل به منبر علم و معرفت اسلامی و دانش نشد. در اين شهر مكاتب جديدی كه بتواند فقه اسلامی را به روز كنند و با واقعيت جهان امروز همراه سازند ايجاد نشد و امروز مدينه منوره مانند ديگر شهرهای عربستان سعودی، فقه و علومی را نشر می‌دهد كه با زمان سازگاری ندارد.

رفعت سلام، شاعر مصری هم معتقد است كه مدينه منوره جايگاهی دينی در جهان اسلام دارد و اگر نقش فرهنگی در جهان اسلام، فعاليت فرهنگی در طول تاريخ و ظهور دانشمندان و انديشمندان علمی و فقهی را در نظر بگيريم شهرهای ديگری در جهان اسلام هستند كه بر اين شهر مقدمند. اين شاعر و مترجم مصری می‌گويد در پس انتخاب اين شهر به عنوان پايتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2013 فشارهای مقامات عربستان سعودی بر مسوولان مربوط را می توان حس کرد.
 
اما با وجود تأييد‌ها و انتقادها، فعاليت‌های عربستان برای ميزبانی جهان اسلام در سال 2013 از امروز رسماً آغاز شده است.
 
گفتنی است مكه مكرمه در سال 2005 به عنوان نخستین پايتخت فرهنگی جهان اسلام انتخاب شد. امسال (2011) شهر تلمسان الجزاير پايتخت فرهنگی جهان اسلام است و سازمان آيسيسكو برای سال 2012 شهر "نجف اشرف" را به عنوان پايتخت فرهنگی جهان اسلام انتخاب كرده است.