به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا) در اين نوشتار تلاش شده كه اهم مباحث مربوط به آفرينش جهان در الهيات اسلامي و مسيحي با تكيه بر آراي ابن‌سينا و توماس آكوئيني مطالعه و مقايسه شوند و ميزان تاثيرگذاري ابن‌سينا بر الهيات مسيحي نشان داده شود.
پيش از بررسي مطالب اين كتاب ضرورت دارد كه گفته شود بحث از رابطه مبدا هستي با اشيا و چگونگي پيدايش موجودات، سابقه طولاني دارد، حتي در اساطير باستاني به اين مطلب نيز پرداخته‌اند. در فلسفه‌هاي كهن به ويژه در فلسفه يونان، هرچند آموزه خلقت به معنايي كه در اديان مطرح شده مورد توجه نبوده، ولي گسترش موجودات از مبدا يا مبادي ازلي مطرح بوده است.
سقراط، افلاطون و ارسطو، تغييرات و پيدايش صورت‌هاي جديد را به صانع يا محرك نخستين منسوب مي‌كردند. متون ديني در اديان الهي مانند يهود، مسيحيت و اسلام، ظهور در خالقيت خداوند و خلق از عدم دارد. متكلمان و حكماي يهودي، مسيحي و مسلمان نيز سعي در تفسير و تبيين اين مفاهيم داشته‌اند. مساله حدوث يا قدم عالم، رابطه خدا با عالم طبيعت و كيفيت پيدايش مخلوقات از خداوند، قرن‌ها محل نزاع و مناقشه ميان متكلمان و فلاسفه بوده است. ابن‌سينا و توماس از كساني‌اند كه در قلمروي الهيات اسلام و مسيحيت به اين مباحث و مناقشات توجه كرده و تلاش كرده‌اند نزاع ميان متكلمان و حكما را كاهش دهند و بين الهيات وحياني و فلسفي سازش ايجاد كنند.
بررسي و مقايسه انديشه‌هاي اين دو متفكر در مساله آفرينش و ابعاد فلسفي آن، موضوع اصلي اين پژوهش است. در اين تحقيق، نقاط اشتراك و اختلاف آن دو و تاثير ابن‌سينا بر فلسفه مسيحي به ويژه بر توماس نشان داده شده و در ضمن مباحث برخي آرا، دلايل و مناقشات متكلمان نيز ارزيابي شده‌اند.
به نظر نويسنده اين اثر، ابن‌سينا را بايد بزرگترين فيلسوف اسلامي در قرون وسطي دانست كه با بهره‌گيري از فلسفه مشاء و نوافلاطوني و معارف اسلامي توانست فلسفه و الهيات عقلي مستقلي را طراحي كند. توماس نيز فلسفه را در خدمت تبيين الهيات مسيحي به كار گرفت و با اتكا به عقل، كلام طبيعي را براي دفاع از الهيات مسيحي پايه‌گذاري كرد.
از آنجا كه مساله آفرينش، ابعاد فلسفي متعددي را دربرمي‌گيرد، براي تسهيل در بحث و بررسي نظريات، مباحث اين اثر در چند فصل قرار داده شده‌اند و با اين كه نحوه ورود و خروج ابن‌سينا و توماس براي طرح مباحث و عناوين بحث يكسان نيست، ولي سعي شده تا حد ممكن عناوين بحث به هم نزديك شوند.
بيان چند نكته تاثير فلسفه ابن‌سينا بر كلام و فلسفه مغرب زمين چيزي نيست كه در حد يك مقدمه بتوان حق مطلب را ادا كرد، بدين جهت به گزارشي كوتاه درباره تاثير ابن‌سينا بر كلام و فلسفه غرب به ويژه توماس آكوئيني بسنده شده و در متن تحقيق، تاثير ابن‌سينا بر توماس نشان داده شده است.
به عقيده نويسنده، مساله آفرينش با هستي‌شناسي اين دو ارتباط وثيقي دارد. در واقع، اين مساله در ساختار هستي‌شناسي آنان قرار دارد و به نظر آنان تنها خداوند، هستي محض و فعل وجود است و ساير موجودات مركب از وجود و ماهيت‌اند. در نتيجه، وجود آنها از سوي خدا افاضه شده است. بدين ترتيب كتاب حاضر، فصلي را به بررسي هستي‌شناسي از منظر اين دو اختصاص مي‌دهد.
هر چند غرض اصلي اين بحث بررسي و ارزيابي نظريات ابن‌سينا و توماس است، ولي براي وضوح و غناي بيشتر مباحث به بيان آرا و مناقشات متكلمان نيز اشاره مي‌شود. خود ابن‌سينا در طرح مباحث به آراي متكلمان توجه دارد و گاه با نقد سخنان آنان به طرح مباحث و ارايه ديدگاه‌هاي خود مي‌پردازد، به نحوي كه بر اساس همه مطالب مي‌توان پاسخ بسياري از شبهات متكلمان دوره بعد، نظير غزالي و فخررازي را داد.
نكته پاياني اين اثر آن است كه گرايش كلامي توماس بيش از ابن‌سيناست. وي در برخي مسائل همانند متكلمان با نظريات ابن‌سينا مخالفت مي‌كند. ابن‌سينا در تمام مباحث تلاش مي‌كند بر اساس تحليل‌هاي عقلي و بدون اتكا به نقل، بحث را دنبال كند، در حالي كه توماس در برخي موارد با طرح عبارتي از كتاب مقدس، بحث خود را آغاز مي‌كند و سپس به تحليل عقلي آن مي‌پردازد. او سعي مي‌كند نشان دهد كه عقايدي مانند حدوث زماني عالم و تثليث هر چند مربوط به ايمان و فراعقلي هستند، ولي از لحاظ عقلي مستلزم محالي نمي‌باشند.
مطالبي مانند برخي مباحث وجودشناسي كه مرتبط با آموزه خلقت است، مفهوم خلقت و ويژگي‌هاي آن، نقش قدرت، اراده و علم در آفرينش، حدوث و قدم عالم و ارزيابي دلايل آن، كيفيت خلقت و نظريه صدور و رابطه خداوند با اشيا، مسائلي‌اند كه در اين تحقيق بررسي شده‌اند.
در انتهاي اين اثر، نمايه‌اي از آيات، روايات، اعلام و اصطلاحات و موضوعات نيز درج شده است.
چاپ نخست كتاب «آفرينش و ابعاد فلسفي آن در الهيات اسلامي و مسيحي» در شمارگان 1200 نسخه، 320 صفحه و بهاي 58000 ريال راهي بازار نشر شد.
پنجشنبه ۱۶ تیر ۱۳۹۰ - ۱۱:۰۰
نظر شما