به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، چهارمين دوره همايش بزرگداشت فردوسي پنج‌شنبه (۵ خرداد) ساعت ۱۶ عصر به ياري شماري از انجمن‌ها و سازمان‌ها در مجموعه فرهنگي تاريخي کاخ نياوران برگزار شد و تا ۸ شب با رونمايي از شاهنامه‌اي ارزشمند به يادگار مانده از روزگار صفوي به پايان رسيد.
دكتر فرح زاهدي مدرس فرهنگ و زبان‌هاي باستاني در این همایش با موضوع «كتيبه‌هاي يافت شده در پنجكند و نگاره‌هاي رستم» سخن گفت.
وي گفت: نام سُغد در كتيبه فارسي باستان داريوش بزرگ آمده است و تصويري از سغدياني كه پيشكش‌هايي براي داريوش مي‌آورند، در آپادانا ديده مي‌شود. سرزمين سغد در حوزه زرافشان است كه امروزه شامل سمرقند و بخارا در دو كشور تاجيكستان و ازبكستان است.
وي افزود: در كتاب‌هاي تاريخي همواره سغد تابع پادشاهان ايران باستان بوده است؛ اما بايد به ياد داشت كه دوره تاريخي سغد از ايران جداست. اين سرزمين در سده‌هاي ۶ تا ۸ ميلادي تابع چند قدرت بود كه عبارتند از هپتاليان، سلسله تانگ چين، خلفاي عرب و همتايان آسياي ميانه‌اي آنها. پس از شماري قيام‌هاي ناموفق در سغد، حكومت آنها در دستگاه خلفا حل شد. با وجود اين تا سال ۷۵۰ ميلادي، دولت شهرهاي سغدي در دره زرافشان، استقلال فرهنگي خود را حفظ كردند.
وي افزود: اگر سرزمين سغد باستان را بخواهيم تقسيم‌بندي كنيم، سه منطقه را بايد نام بُرد، نخست منطقه سمرقند يا شهر افراسياب، كه شهر پنجكند در آن قرار دارد، دوم منطقه بوروخشه و سوم منطقه شهرستان در نزديكي بخارا. در بازمانده‌هاي شهر پنجكند، امكان مقايسه و چگونگي زيستن مردم و چگونگي تجلي هنر و ادبيات آنها را مي‌توان ديد. در بسياري از خانه‌هاي شخصي پنجكند، مهمان‌خانه‌هايي تزيين شده و ديوارنگاره‌هايي ديده مي‌شود كه داراي طرح‌هاي پيچيده‌اي است. اشراف‌زادگان سغدي و ديگر شهرنشينان، بدين گونه تمايل خود را براي نشان دادن تصاوير ديواري به مهمانان نشان داده‌اند.
جهانيان، بيش از ايرانيان، شاهنامه را مي‌شناسند
زاهدي يادآور شد: تلاش‌هاي باستان‌شناسان در پنجكند ما را به اين نكته مي‌رساند كه اين شهر با حفظ اصالت فرهنگ سغدي خود، داراي مناطقي است كه بخش‌هاي مختلفي دارد. در هر كوي، خانه‌هايي در كنار هم ساخته شده است. بين هر ديوار با ديوار خانه بعد فاصله‌اي است. در بعضي از محله‌ها، خانه كوچك و در بعضي ديگر بزرگ‌اند اما خانه‌ها، چه كوچك و چه بزرگ، داراي نقاش‌هايي در تالارها و اتاق‌هاست.
تالار پذيرايي خانه‌هاي شهر پنجكند، سه تا چهار ستوني بوده است و ديوارنگاره‌هاي بسيار زيبايي داشته است. رسم چنين بوده كه در سراسر ديوار تالار، تصويرهاي بزرگي كشيده مي‌شد. در يكي از اين تصويرها، ايزد بانويي ديده مي‌شود كه داراي چهار دست است و بر روي نيمكتي نشسته است. در حاشيه اين تصوير بزرگ، تصاوير كوچكي نيز نقاشي شده است.
وي افزود: قريب به هشتاد خانه مربوط به اوايل سده هشتم ميلادي پيدا شده است. اين قرن با سال سرايش شاهنامه فاصله بسيار دارد. رخدادهايي كه در ديوارنگاره‌ها كشيده مي‌شده، سه دسته بوده است: نقاشي‌هايي كه در ستايش ايزدان و خدايان سغدي است؛ نقاشي‌هايي كه مربوط به حماسه‌هاي پهلواني است؛ تصويرها و نقاشي‌هايي كه مربوط به حوادث معمولي زندگي سغديان بوده است. آنها داستان‌ها و حكايت‌هايي را كه به‌طور روزمره براي هم نقل مي‌كردند، بر روي ديوار به تصوير مي‌كشيدند. اين نقاشي‌ها، آرمان‌ها و آرزوهاي سغديان را نشان مي‌داد.
تصوير رستم دستان بر خانه‌هاي اهالي سغد
وي افزود: يكي از اتاق‌هاي پيدا شده در سغد، «اتاق رستم» نام دارد. اين اتاق در سال ۱۹۵۶ و ۵۷ کشف شده و موضوع اصلي نقاشي آن، مبارزه رستم با ديوان است. در كنار آن، تصويرهايي از ادبيات هندي ديده مي‌شود. در تصويري ديگر رستم و اولاد (در خوان پنجم) با هم مي‌جنگند. اين نقاشي متعلق به قرن ۷ یا ۸ است. به عبارت ديگر، ۴ یا ۵ سده پيش از شاهنامه كشيده شده است.
این مدرس فرهنگ و زبان‌هاي باستاني در ادامه سخنانش گفت: رستم اين نقش‌ها، بسيار رئاليستي است. او در حالي كشيده شده كه سوار بر اسب خود رخش است. در پشت سر رستم، دختري ديده مي‌شود كه گيسوهاي بافته‌اي دارد و احتمالا به شكل نماد فروهر است. پرنده‌اي هم نقاشي كرده‌اند كه گمان مي‌رود سيمرغ باشد.
وي افزود: در تصويري ديگر، رستم با ديو سپيد (در خان هشتم شاهنامه) مي‌جنگد. ديو سپيد به پاهاي رخش چسبيده؛ اما رخش خونسرد است. در يكي ديگر از تصويرها، دختر رستم، بانو گشسب، ديده مي‌شود كه سوار بر اسب به سويي حركت مي‌كند. زمينه نقاشي قرمز رنگ است.
زاهدي در پايان سخنانش گفت: اين تصويرها و نقاشي‌ها نشان مي‌دهد كه سغديان پيش از آن كه فردوسي به سرايش شاهنامه پرداخته باشد با داستان‌هاي حماسي ايران آشنا بوده‌اند و چهره‌هاي شاهنامه در ميان سغديان شناخته شده بوده‌اند. از سويي ديگر بزرگان سغدي با اين كار خود، ميهمانان را سرگرم مي‌كردند و در ضمن حماسه ملي سرزمين خود را هم پاس مي‌داشتند.
شنبه ۷ خرداد ۱۳۹۰ - ۱۲:۳۷
نظر شما