دوشنبه ۲ خرداد ۱۳۹۰ - ۰۸:۰۰
كم‌توجهي به پيوندهاي بين‌رشته‌اي كتابداري زمينه‌ساز پژوهش‌هاي سطحي

دكتر يزدان منصوريان عضو هيات علمي گروه كتابداري و اطلاع‌رساني دانشگاه تربيت معلم با اشاره به چالش‌هاي پژوهش در حوزه كتابداري مي‌گويد: کم‌توجهی به پیوندهای بین‌رشته‌ای می‌تواند از گستره و عمق مطالعات این رشته بکاهد./

منصوريان در گفت و گو با خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، با بيان اين مطلب عنوان كرد: کتابداری و اطلاع‌رسانی ماهیتی بین‌رشته‌ای دارد و باید در مطالعات این حوزه از دانش موجود در رشته‌های نزديك به كتابداري بهره برد؛ به عنوان نمونه پژوهش در حوزه «خدمات مرجع» و «مصاحبه مرجع»، پیوندی عمیق با رشته ‌ارتباطات دارد و نمی‌توان بدون مراجعه به دانش موجود در علم ارتباطات مطالعه‌ مفیدی در زمینه خدمات مرجع انجام داد.

وي افزود: مبانی نظری و کارکردهای عملی کتابداری و اطلاع‌رسانی اساساً در سه محور اصلیِ «پاسداری از دانش مکتوب بشری»، «سازماندهی منابع اطلاعاتی» و «ارايه خدمات اطلاع‌رسانی» ارايه مي‌شود. بنابراین، تلاش کتابداران و متخصصان اطلاع‌رسانی معمولاً معطوف به یکی از این عرصه‌های بنیادی است. 

عضو هيات علمي گروه كتابداري و اطلاع‌رساني دانشگاه تربيت معلم گفت: در هر يك از اين محورها نيز مقوله‌هاي‌ پژوهشی متعددي وجود دارند که تاکنون مورد بررسی محققان این رشته قرار گرفته اند؛ اما نباید فراموش کرد که پژوهش در کتابداری و اطلاع‌رسانی یک هدف نهایی نیست، بلکه ابزاری برای بهبود مبانی یا کارکردهای یکی از سه عرصه پاسداری از دانش مکتوب بشری، سازماندهی منابع اطلاعاتی و ارايه خدمات اطلاع‌رسانی است.
 
وي تصريح كرد: اگر تحقیقی بنیادی به منظور رسيدن به شناخت بيشتر در يكي از اين موضوعات انجام گيرد، راهكار‌هايي براي بهبود فعاليت كتابخانه‌ها ارايه مي‌شوند و در نهايت فعاليت آن‌ها بهبود مي‌يابند.
 
وي توضيح داد: پژوهش زمینه‌ساز تولید دانش جدید است و این دانش جدید باید در خدمت اهداف و رسالت‌های اين حرفه باشد.

منصوريان كتابداري را شامل سه مولفه کلان «کاربران»، «منابع اطلاعاتي» و «تعامل کاربران با منابع اطلاعاتی» دانست و گفت: بررسی نیازهای اطلاعاتی کاربران، رفتارهای اطلاعاتی آنان و چگونگی بهره‌گیری از منابع اطلاعاتی از جمله موضوعاتی اند که با کاربران در ارتباط اند اما رسیدن به شناخت بیشتر در هر یک از این زمینه‌ها کار دشواری است.
 
اين مدرس دانشگاه اضافه كرد: از سویی دیگر، منابع اطلاعاتی هر روز در ابعادی گسترده‌تر و از طریق رسانه‌های گوناگون منتشر می‌شوند و هر یک ساختار متفاوتی دارند. این گستردگی و تنوع چالش دیگری در مطالعات این رشته است. 

وي با بيان اينكه تعامل کاربران با منابع اطلاعاتی همواره در بافت مشخصی رخ می‌دهد که خود جنبه‌های فیزیکی، فرهنگی و اجتماعی متفاوتی دارد، افزود:  شناخت لایه‌های در هم تنیده در این بافت‌ها خود چالشی برای تحقیقات کتابداری است. 

منصوريان افزود: «اطلاعات» عنصر بنیادی در مطالعات کتابداري و اطلاع‌رساني است و هر پژوهشی که در این رشته انجام شود، به نحوی با این مفهوم در ارتباط خواهد بود. اما از یک سو اطلاعات ماهیتی چندوجهی و سیال دارد و ارايه تعریفی جامع از آن بسیار دشوار است و از سویی دیگر، هر روز بر حجم و تنوع منابع اطلاعاتی افزوده می‌شود؛ از این رو، دشواری در تعریف اطلاعات، به عنوان درونمایه‌ این مطالعات، چالشی مفهومی در این حوزه است و رشد فزاینده در گستره و تنوع منابع اطلاعاتی چالشی عملیاتی در این عرصه به شمار می‌آید. 

وي با بيان اينكه سنجش و اندازه‌گیری بسیاری از مفاهیم مطرح در رشته كتابداري کار ساده‌ای نیست، گفت: به عنوان نمونه اين سوال مطرح است كه چگونه می‌توان سودمندی خدمات یک کتابخانه را سنجید، آن هم وقتی اندازه‌گیری دقیق میزان استفاده از این خدمات خود پرسشی چند وجهی است. آیا می‌توان فقط تعداد کتاب‌های به امانت رفته را به عنوان شاخص مطمئنی برای میزان استفاده از خدمات کتابخانه در نظر گرفت؟ آیا می‌توان تعداد اعضاي جدید در یک ماه یا سال را نشانه‌ای از میزان استفاده دانست؟ و ده ها شاخص دیگر که هر یک در عین حال که بخشی از واقعیت را نشان می‌دهند، در عمل ابزار دقیقی برای اندازه‌گیری محسوب نمی‌شوند. 

منصوريان افزود: نگرش کمّی به مطالعات کتابداري و اطلاع‌رساني «چالشی روش‌شناختی» در این زمینه است. هنوز به تحقیقات کیفی در این رشته توجه کافی نشده و بسیاری از یافته‌ها و قضاوت‌های ما درباره مفاهیم مختلف این رشته مبتنی بر مطالعات کمّی اند. 

وي با بيان اينكه معمولاً کتابداران با دغدغه انتخاب بهترين رويکرد و روش پژوهشي مواجه‌اند، گفت:  همواره يکي از پرسش‌هاي اساسي درباره جايگاه پژوهش در اين حرفه، مربوط به گزينه‌هاي موجود در انتخاب «رويکرد و روش پژوهش» است. در تعامل پيچيده و چند وجهي کاربران با منابع اطلاعاتي پرسش‌هاي پژوهشي فراواني براي کتابداران مطرح مي‌شوند که پاسخگويي به هر يک، اتخاذ رويکرد و روش خاص خود را مي‌طلبد.
 
منصوريان افزود: انجام تحقیق در حوزه كتابداري در محیط واقعی کار دشواری است. چون کتابدارانی که در محیط واقعی کتابخانه به ارايه خدمات به کاربران می‌پردازند، به دلیل مشغله فراوان در فرایند مجموعه‌سازی، سازماندهی و ارايه خدمات اطلاع‌رسانی فرصتی برای پژوهش در محیط کار خود ندارند. در نتیجه، بيشتر تحقیقات اين حوزه توسط اعضاي هیات علمی و دانشجویانی انجام می‌شوند که از تجربه کار عملی در کتابخانه برخوردار نیستند. در نهایت محصول چنین مطالعاتی ممکن است مبتنی بر برخی از پیش‌داوری‌ها و قضاوت‌های سطحی باشد. 

عضو هيات علمي دانشگاه تربيت معلم به مشكل مساله‌مدار نبودن بسياري از مطالعات كتابداري اشاره كرد و گفت: موضوع اغلب مطالعات كتابداري مبتنی بر مسايل واقعی جامعه نیست. برخی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی این رشته با چالش انتخاب موضوع پایان‌نامه مواجه اند. چراکه انتخاب یک موضوع مساله‌مدار که بتواند به نتایج کاربردی منجر شود، نیازمند بررسی دقیق و گسترده‌ای است.

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.

برگزیده

پربازدیدترین

تازه‌ها