خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - به گزارش ستاد خبری سراهای اهل قلم بیست و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، جلسه «بررسی جایگاه رمان در ادبیات افغانستان» از ساعت ۱۰ صبح امروز، یک‌شنبه ۱۸ اردیبهشت در سرای بین‌الملل بازار جهانی کتاب، آغاز و به مدت دو ساعت جریان داشت. فاطمه فاطمی دکترای ادبیات فارسی از دانشگاه تهران و متخصص زبان و ادبیات پشتو، تینا محمدحسینی، نویسنده افغانستانی و محمدسرور رجایی، شاعر افغانستانی در این جلسه سخنرانی کردند.

فاطمه فاطمی در این نشست،‌ با بیان این‌که ادبیات افغانستان ملهم از ادبیات فارسی است، گفت: در افغانستان به طور کلی زبان رسمی به دو گروه پشتو و فارسی تقسیم می‌شود و ادب‌دوستان و متخصصان ادبیات افغان، باید برهردوی این زبان‌ها واقف باشند. ادبیات افغانستان، آن‌چنان از ادبیات ایران جدا نیست و بسیار از این ادبیات الهام گرفته است و این به بدان دلیل است که در خراسان بزرگ که از ایران شروع می‌شد و تا مرز چین پیش می‌رفت، زبان و فرهنگ فارسی ریشه‌ای دیرینه داشت.

این منتقد، زبان پشتو و تاریخ ادبیات خلق شده به این زبان را کاملا متفاوت از زبان فارسی توصیف کرد و تاریخ این زبان را دارای پنج دوره مختلف دانست. وی در این ‌باره توضیح داد: دوره اول زبان پشتو از سال ۱۳۹ هجری قمری آغاز می‌شود. این دوره شعرهای رزمی و حماسی سروده می‌شده و نخستین کسی که شعری ساده ولی حماسی سروده،‌ «امیر کرور» بوده است که در ادبیات پشتو به عنوان پدر شعر پشتو شناخته می‌شود. از دیگر نویسندگان معروف این دوره می‌توان از ابومحمد هاشم نام برد.

این محقق آغاز دوره دوم زبان پشتو را مربوط به سال ۹۳۱ هجری قمری دانست و درباره این دوره تصریح کرد: این دوره با ظهور «بایزید انصاری» آغاز می‌شود و به لحاظ تاریخی در زمان پادشاهی اکبرشاه مغول در هند است؛ چون این دو کشور در آن زمان مراودات فرهنگی فراوانی داشتندو بسیار از هم تاثیر می‌گرفتند. دربار اکبرشاه مغول مملو از شاعرانی بود که شعر می‌سرودند و کتاب می‌نوشتند. در تاریخ آمده است که اکبر شاه فردی فرهنگی بوده است. در همین دوره کتاب‌های زیادی از زبان عربی به پشتو ترجمه شدند. «مقصود المومنین»، «خیرالبیان پشتو»، «حال‌نامه» از جمله کتاب‌های این دوره پنجاه ساله اند.

فاطمی دوره سوم ادبیات و زبان پشتو را دوره «شکوفایی نظم» نامید و درباره آن گفت: از شاعران معروف این دوره «خوش‌حال خان ختک» است. شعرهای این شاعر بیشتر در قالب قصیده و غزل سرود شده‌اند. «احمد‌شاه بابا» هم از دیگر شاعران این دوره است که سروده‌های بسیاری دارد. «گلدسته» هم ترجمه‌ای است از گلستان سعدی به زبان پشتو که در این دوره منتشر شده.

وی ادامه داد: دوره چهارم زبان پشتو مربوط است به شعرهای رزمی و بزمی درباری. شاعرانی چون «امیر محمد انصاری» و «دوست‌محمد ختک» در این دوره زندگی می‌کردند. کتاب «پتنه خزانی» ملامحمد رودکی قندهاری که تذکره شاعران است و کتاب «مثل العجایب» که دستور زبان پشتو ست، در این دوره تالیف شده‌اند. این دوره از سال ۱۱۲۷ هجری قمری آغاز شد.

این محقق، دوره پنجم زبان پشتو را هم‌زمان با استقلال افغانستان و درگیری‌های این کشور با انگلستان دانست و افزود: این دوره بسیار مهم است. زنان شاعر بسیاری در این دوره ظهور کرده‌اند که علت آن، درگیری‌ مردان در مسایل مربوط به جنگ و سیاست است. شعرهای حماسی و جنگی و مرثیه، گونه‌های رایج شعری در این دوره اند.

فاطمی در پایان سخنان خود شعری از «رحمان بابا» شاعر و عارف پشتو زبان را همراه با ترجمه فارسی آن قرائت کرد.

محمدسرور رجایی، شاعر افغانستانی و دبیر جلسه نیز در این نشست، به ذکر تاریخ‌ مختصری از داستان در افغانستان پرداخت و گفت: ۹۲ سال پیش نخستین داستان‌واره‌ افغانی به صورت پاورقی با نام جهاد اکبر در مجله «معرف معارف» منتشر شد. نویسنده‌ این اثر محمد حسین پنجابی بود که در شهر علی‌گر هند تحصیل کرده بود. این نخستین داستان‌واره افغانی است که به چاپ رسید. با وجود اینکه ۹۲ سال از انتشار این داستان می‌گذرد تاکنون به دلیل مشکلات داخلی و فرهنگی، صنعت نشر رشد چندانی درافغانستان نشان نمی‌دهد و به همین ترتیب رمان و ادبیات نیز در این کشور رشد چندانی نداشته است.

وی همچنین با اشاره کوتاهی به شعر و صنعت فیلم در افغانستان، ادامه داد: اوج دوران فیلمسازی افغان را می‌توان در دهه ۶۰ خورشیدی و اوج دهه شعر افغان را می‌توان در دهه ۷۰ دید. اما اوج رمان افغانی و رشد آن در دهه ۸۰ قابل مشاهده است. در این دهه، «بلوا» اثر محمد تقی اختیاری، «سنگ‌ها و کوزه‌ها»، «از یاد رفتن» و کتاب‌هایی از اکرم عثمان و رمان «کوچه‌ها» از جمله کتاب‌ها و نویسندگانی اند که در این دوران ظهور کردند. خالد حسینی هم که نویسنده‌ای افغانی-آمریکایی است بهترین اثر خود «بادبادک باز» را در این دهه نوشته است.

تینا محمدحسینی، نویسنده و محقق ادبیات افغانی دیگر سخنران این نشست بود. وی با بیان این‌که در دهه هشتاد رمان‌نویسان افغانستانی، به سمت حرفه‌ای شدن پیش رفته‌اند، تصریح کرد: قبل از دهه هشتاد نگاه رمان نویسان سیاسی و دولتی بوده است و بیشتر شبه داستان‌هایی نوشته می‌شدند که از فضای رمان‌نویسی دنیا بسیار عقب‌ بودند. در دهه هشتاد و پس از آن، نگاه رمان‌نویسان افغانی به رمان بسیار حرفه‌ای‌تر شده است و  اکنون رمان افغان با آثار بین‌المللی و آثار رمان نویسان جهان برابری می‌کند. 

محمدحسینی علاقه جوانان افغانستان به رمان را از عوامل مهم رشد این گونه ادبی در افغانستان دانشت و گفت: جنبه دیگری که در رمان افغانستان باید به آن پرداخت، تمرکز دقیق جوانان افغان بر رمان است. امروزه دیگر جوان افغان رمان را بسیار حرفه‌ای می‌خواند بنابراین همین جوانان، مکمل نویسندگان رمان در افغانستانند و هم نویسنده می‌داند چه می‌نویسد و هم مخاطب می‌داند که چه می‌خواهد. اکنون صنعت نشر و اینترنت در افغانستان رو به پیشرفت است و افق‌ بازی بر صنعت چاپ رمان افغان مشاهده می‌شود و کتاب‌ها به لحاظ سخت‌افزاری بسیار پیشرفت کرده‌اند، همچنین وجود اینترنت باعث شده که رمان‌نویسی سایبری پیشرفت فراوانی داشته باشد.

تالار بین‌المللی بازار جهانی کتاب در بیست و چهارمین نمایشگاه کتاب تهران، هر روزه شاهد نشست‌های متنوعی است. این سالن در طبقه دوم شبستان مصلی قرار گرفته و شرکت در نشست‌های آن برای عموم آزاد است.

بیست و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا ۲۴ اردیبهشت در مصلای بزرگ امام خمینی (ره) ادامه دارد.