به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اثر حاضر، پنج رساله از رساله‌هاي ملاصدرا را با عناوين؛ «حشر‌الأشياء»، «الحشريه»، «خلق‌‌الأعمال»، «القضاء و القدر» و «المعاد جسماني»، همراه با ترجمه آنها به زبان فارسي، تصحيح و چاپ كرده است.

اين مجموعه در چهار جلد منتشر خواهد شد كه جلد حاضر، دومين مجلد از اين آثار است.

گنجينه‌اي از آثار و كتاب‌هايي كه اينك در دسترس ماست، گواه آن است كه ايرانيان از ديرباز و حتي پيش از آن كه آثار حكماي يونان باستان به خامه قلم انديشمندان مسلمان ترجمه شود، به مباحث فلسفي ـ عقلي توجه بسيار داشته‌اند. از اين‌رو، كمتر شهر و روستايي در اين سرزمين پهناور وجود دارد كه در خود فيلسوف يا متكلم يا عارفي را نپرورانده باشد. از شرق تا غرب و از شمال تا جنوب ايران بزرگ، نام‌آوراني متولد و به بالندگي رسيده‌اند كه هر يك به تنهايي براي افتخار و مباهات كافي هستند.

در اين ميان، شهر شيراز به واسطه در امان ماندن از تاخت و تاز مغولان، به سرزمين امني تبديل شده بود كه در خلال چند قرن، به مهد پرورش حكيمان، اديبان و دانشمندان ناموري تبديل شد.

صدرالمتالهين شيرازي معروف به ملاصدرا در چنين دوراني (و در روز نهم جمادي‌الاولي سال 980 هـ) در خانواده‌اي برجسته پا به عرصه هستي گذاشت. دست تقدير بر اين قرار گرفت كه هم‌سو با تحولات سياسي آن روزگار ايران زمين، اين كودك با گذشت زمان، زادگاه خود را ترك كرده و براي تحصيل علم به قزوين و اصفهان سفر كند و سرانجام به واسطه تنگ‌نظري‌هاي معاصرانش از يك‌سو و بلندپروازي‌هاي خود از سوي ديگر، راهي شهر قم شود و در روستاي كهك گوشه عزلت گزيند؛ اما پس از چند سالي به دعوت امامقلي‌خان، حاكم شيراز، به زادگاه خود بازگردد.

مكتب فلسفي صدرالمتالهين شيرازي در عصر صفوي و در حوزه علمي اصفهان، بي‌شك از جمله مكاتب فلسفي است كه تاثيري ژرف در توسعه فلسفه ايراني ـ شيعي گذاشته است. 

مهمترين ويژگي فلسفه صدرالمتالهين، تلفيقي است كه او بين اصول فلسفه مشاء و اشراق از يك‌سو و مباني عرفاني ابن‌عربي و پيروان او از سوي ديگر انجام داده است. 

رسالة‌ في حشر‌الأشياء:
از صدرالمتالهين حدود چهل كتاب و رساله در موضوعات مختلف به ما رسيده كه از جمله آنها رساله‌ كوتاه «حشرالأشياء» است. او در مقدمه اين رساله توضيح مي‌دهد كه آن را به درخواست يكي از دوستانش به رشته تحرير درآورده است.

از سوي ديگر، وي در فصل نخست اين رساله، خوانندگان را در دو مساله «عقول وجود محض هستند» و «اتحاد عقل و معقول» به كتاب «اسفار» خود ارجاع مي‌دهد؛ بنابراين، مي‌بايست اين رساله پس از اسفار نوشته شده باشد، اما دقت در مطالب اين رساله نشان مي‌دهد كه صدرالمتالهين مطالب فصل سيزدهم از باب يازدهم جلد نهم اسفار را با همان عبارات و با كمي تغيير در اين رساله تكرار كرده است. به عنوان مثال، صدرالمتالهين اين رساله را در شش فصل تدوين كرده، اما در اسفار، بجاي فصل، آن را در شش «دعوي» مطرح مي‌كند. بدين جهت، اين كه رساله «الحشر» را اثري مستقل از صدرالمتالهين به حساب بياوريم، كمي مسامحه به نظر مي‌رسد.

بهرحال، موضوع اين رساله، حشر موجودات است. صدرالمتالهين اين مساله را در قالب يك مقدمه و هشت فصل مورد بررسي قرار مي‌دهد و از مجموع آنها چنين نتيجه مي‌گيرد كه همه مراتب هستي از عقل تا ماده نخست، همگي بسوي مبدا خود بازگشت مي‌كنند.

رسالة‌الحشرية:
رساله حكمي مختصري به زبان عربي، در بيان قيامت و احوال بعد از مرگ تا قيامت كبري و نيز مواقف و احوال آن بطور موجز در فصولي بدون خطبه و مقدمه است. مسائل مربوط به عذاب قبر، زندگي مجدد، ميزان، صحيفه عمل، اقسام خلائق در روز بازپسين، بهشت و دوزخ و عرصات در 9 فصل مورد بحث واقع شده است. مضامين اين رساله كه بنحوي در ديگر آثار آخوند آمده، حتي‌المقدور بدان ارجاع داده شده است.

برخي اين رساله را از نوشته‌هاي مسلم صدرالمتالهين مي‌دانند و معتقدند كه در صحت انتساب آن به صدرا، جاي هيچ‌گونه ترديدي نيست و در توجيه نظر خود هماهنگي محتواي اين رساله با آراء ملاصدرا در ديگر آثار او و سبك آن را ذكر مي‌كنند. به علاوه يكي از نسخه‌هاي اين رساله داراي حواشي يكي از اساتيد فن حكمت و تصوف و مدرس اسفار ـ‌يعني ملامحراب گيلاني‌ـ است كه يك سده پس از ملاصدرا در اصفهان مي‌زيسته است، و اين خود مي‌تواند دليلي باشد بر اين كه از خامه ملاصدرا است.

برخي ديگر عقيده دارند كه چون مضامين اين رساله ـ‌عينا يا به نحو نقل به مضمون‌ـ در كتب ديگر صدرا موجود است، نمي‌توان اين اثر را يك رساله مستقل از ملاصدرا دانست.

درباره نام اين اثر نيز اختلاف نظر وجود دارد: عده‌اي با نام فارسي «گفتاري در باب رستاخيز» از آن ياد كرده و برخي نام «رسالة في‌المعاد» بر آن نهاده‌اند و برخي ديگر نيز آن را «رسالة حشرية» مي‌خوانند. همچنين كاتب يكي از نسخه‌ها، از اين رساله با عنوان «اعتقادات» ياد كرده است.

رسالة في خلق‌الأعمال:
حكيم علي‌الاطلاق، صدرالمتالهين(ره) (متوفي 1050هـ .ق)، بنيانگذار مكتب فلسفي اصفهان، كه با روش جديد خود در فلسفه اسلامي، بسياري از مشكلات و غوامض مسائل عقلي نحله‌ها و مكاتب فلسفي و كلامي پيشين را با درايت بي‌نظير خود حل كرد و بحق، فلسفه و حكمت الهي را با نبوغ خويش در مسيري جديد قرار داد و آن را به اوج كمال خود رسانيد، آثار بسيار نفيس و كتب و رسائل گرانبهايي را در مسائل عقلي و كشفي از خود بيادگار نهاد كه هريك مي‌تواند مشكل‌گشاي معضلات حكمي و كلامي عالم اسلام باشد. از جمله اين آثار و رسائل مي‌توان، رساله خلق‌الاعمال را نام برد كه گاهي از آن به رساله جبر و اختيار نيز تعبير شده است.

او در اين رساله با ايجاز غير مخل به بحث درباره كيفيت اعمال اختياري انسان و مقايسه آن اعمال با افعال الهي و مسائل مربوط به آن مي‌پردازد.

رسالة في‌القضاء والقدر:
حكيم متاله، ملاصدراي شيرازي در اين رساله، به بيان مطالبي درباره مساله قضا و قدر پرداخته است. اين رساله، از يك مقدمه، شش فصل و يك خاتمه تشكيل شده و به بررسي مطالب ذيل مي‌پردازد:
فصل اول اين اثر به معناي «عنايت و قضا و قدر» مي‌پردازد.
«محل قضا و قدر»، عنوان فصل دوم رساله را تشكيل مي‌دهد.
بررسي «خلق عالم براساس نظام احسن»، سومين فصل رساله حاضر است.
فصل چهارم به «چگونگي دخول شر در قضاء الهي» پرداخته است.
«چگونگي افعال اختياري انسان» مطلب فصل پنجم اثر حاضر را تشكيل مي‌دهد.
فصل ششم «فايده طاعات و تاثير دعا» را مورد بررسي قرار داده است.
سريان ذكر و تسبيح در تمام موجودات، حتي جمادات و نباتات براساس حكمت نظري و حكمت متعاليه، مطلبي است كه در خاتمه كار شده است.

رسالة ‌في ‌المعاد ‌الجسماني:
يكي از مسائل مهم فلسفي و كلامي، مساله معاد است، كه به‌طور اجمال مورد پذيرش فلاسفه و اهل ملل و گروندگان به اديان است.

معاد در اصطلاح، بازگشت انسان بعد از مردن، و طي حيات اخروي است كه از ماده «عود» به معني برگشتن گرفته شده است.

درباره معاد سه عقيده مختلف مطرح است:
1ـ نفي مطلق معاد، كه عقيده دهريان و ملاحده، و منكرين خداست.
2ـ عقيده [عده‌اي از] فلاسفه كه معاد را فقط روحاني مي‌دانند.
3ـ عقيده متشرعه يا اهل اديان، كه به معاد روحاني و جسماني (يعني زنده شدن آدمي پس از مرگ با بدني مشابه همان بدني كه در دنيا داشته است) و به تعبير ديگر برگشت روح به جسم عنصري دنيوي براي پاداش اعمالي كه در دنيا بجا آورده است.

نظريه صدرالمتالهين
آخوند ملاصدرا كه خواسته است بين سخن متشرعه ـ‌‌كه به معاد جسماني قائلند‌ـ و نظريه فلاسفه ‌ ـ‌‌كه فقط معاد را روحاني مي‌دانند‌ـ جمع كند، و در اين‌باره ضمن بيان مقدماتي در كتاب «مبدا و معاد» و «اسفار» به‌طور مستوفي نظريه خود را بيان كرده و معتقد است كه مساله معاد بدين‌گونه كه او آورده، از مبدعات اوست. لذا بدانچه در دو كتاب مزبور به نحو مفصل ذكر كرده اكتفا نكرده و دو رساله، ويژه اين مبحث مرقوم داشته است: اول «رسالة‌ في‌الحشر» و دوم رساله حاضر «زاد المسافر يا معاد جسماني».

سخني درباره اصل و نسخ اين كتاب
رساله حاضر يكي از تاليفات صدرالمتالهين شيرازي است كه در بيشتر مآخذ و كتب تراجم، نامي از آن برده نشده است. خوشبختانه نسخه اين رساله، دست‌نويس نواده مولف است كه جزء مجموعه‌اي خطي در تملك مصحح اين اثر مي‌باشد.

مجموعه مزبور، شامل مطالب فلسفي و روائي و رجالي و افادات مختلف است كه در ربع اول قرن دوازدهم نوشته شده و از جمله رسائل فلسفي‌اي كه در آن است، نسخه مشاعر ملاصدرا و همين زادالمسافر اوست كه به خط نستعليق خوش و نسبتا صحيح، كتابت شده است.

چاپ نخست كتاب «مجموعه رسائل فلسفي» (جلد دوم) در شمارگان 2000 نسخه، 582 صفحه و بهاي 127000 ريال راهي بازار نشر شد.