به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، نام شريف آن بزرگوار فاطمه و مشهورترين لقب ايشان «معصومه» است. پدر بزرگوارشان امام هفتم شيعيان، حضرت موسى‌بن جعفر(ع) و مادرشان، حضرت نجمه خاتون(س) مادر امام هشتم نيز بودند.

آن حضرت در  اول ذيقعده سال ١٧٣ هجرى قمرى در مدينه منوره به دنيا آمدند و در همان سنين كودكى، با مصيبت شهادت پدر گراميشان(در حبس هارون در شهر بغداد) مواجه شدند. ايشان از آن پس تحت مراقبت و تربيت برادر بزرگوارشان، حضرت على‌بن موسى‌الرضا(ع) قرار گرفتند.

حضرت معصومه(س) در خانداني که سرچشمه علم، تقوا و فضايل اخلاقي بود، پرورش يافتند. در اثر توجهات زياد امام رضا(ع) هر يک از فرزندان امام کاظم(ع) به مقامي والا دست يافتند و زبانزد همگان شدند. ابن صباغ ملکي در اين باره گفته است: «هر يک از فرزندان ابي‌الحسن موسي معروف به کاظم، فضيلتي مشهور دارند. بدون ترديد بعد از حضرت رضا(ع) در ميان فرزندان امام کاظم(ع)، حضرت معصومه(س) از نظر علمي و اخلاقي والامقام ترين آنان است.»

در سال ٢٠٠ هجرى قمرى در پى اصرار و تهديد مأمون عباسى، سفر تبعيدگونه حضرت رضا(ع) به مرو انجام شد و آن حضرت به تنهايي راهى خراسان شدند.

يك سال بعد از هجرت برادر، حضرت معصومه(س) به شوق ديدار برادر، اداي رسالت زينبي و پيام ولايت، همراه عده‌اى از برادران و برادرزادگان به طرف خراسان حركت كردند و چون عمه بزرگوارشان حضرت زينب(س) پيام مظلوميت و غربت برادر گراميشان را به مردم مؤمن و مسلمان رساندند و مخالفت خود و اهل‌بيت(ع) را با حكومت حيله‌گر بنى‌عباس اظهار كردند. به همين دليل به محض آن كه كاروان حضرت به شهر ساوه رسيد، عده‌اى از مخالفان اهل‌بيت(ع) كه از پشتيبانى مأموران حكومت برخوردار بودند، با همراهان حضرت وارد جنگ شدند و تقريبا همه مردان كاروان به شهادت رسيدند، حتى بنابر نقلى، حضرت(س) معصومه را نيز مسموم كردند. 

حضرت فاطمه معصومه(س) بر اثر اندوه و غم زياد از اين ماتم يا بر اثر مسموميت از زهر جفا بيمار شدند و چون ديگر امكان ادامه راه به طرف خراسان نبود، راهي شهر قم شدند. 

در اين زمان ايشان فرمودند: مرا به شهر قم ببريد، زيرا از پدرم شنيدم فرمودند كه «شهر قم مركز شيعيان ماست.» بزرگان شهر قم وقتى از اين خبر مسرت‌بخش مطلع شدند، به استقبال آن حضرت شتافتند.

آن بزرگوار ١٧ روز در اين شهر زندگى كردند و در اين مدت مشغول عبادت و راز و نياز با پروردگار متعال بودند. محل عبادت آن حضرت در مدرسه‌اي به نام «بيت‌النور» هم اكنون محل زيارت ارادتمندان آن حضرت است.

ايشان سرانجام در روز دهم ربيع الثانى و بنا بر قولى دوازدهم ربيع الثانى سال ٢٠١ هجرى پيش از آن كه ديدگان مباركشان به ديدار برادر روشن شود، در ديار غربت و با اندوه فراوان ديده از جهان فروبستند و شيعيان را در ماتم خود به سوگ نشاندند. مردم قم با تجليل فراوان پيكر اين بانوي بزرگوار را در محل فعلى، كه آن زمان بيرون از شهر و به نام «باغ بابلان» معروف بود، تشييع و دفن كردند. 

در ميان اصحاب حديث به تعدادي از بانوان با فضيلت برمي‏خوريم كه نام خود را در زمره‏ محدثان ثبت كرده‏اند. حضرت معصومه(عليها السلام) يكي از بانوان با فضيلت اين خاندان است كه احاديثي را با سلسله‏ اسنادش از حضرت فاطمه‏ زهرا(سلام الله عليها) و ساير معصومين (ع)روايت كرده و به دليل  شخصيت برجسته‏، رواياتشان مورد توجه محدثان شيعه و سني قرار گرفته اند.

احاديث رسيده درباره حضرت معصومه(س) از مقام برجسته‏ آن بزرگوار در دانش و فضيلت حكايت مي‏كند. آن حضرت در منظر اهل‌بيت(ع) از مقام خاص و بالايي برخوردارند. امام هشتم(ع) درباره مقام خاص حضرت معصومه(ع) فرموده‌اند: «هركس معصومه(س) را در قم زيارت كرده باشد، مثل اين‌ است كه مرا زيارت كرده است» و «هر کس معصومه(س) را با شناخت زیارت کند، بهشت پاداش او خواهد بود.» 

از مهمترين كتاب‌هايي كه درباره شخصيت و كرامات اين بانوي بزرگوار در سه دهه اخير منتشر شده‌اند، مي‌توان كتاب‌هاي زير را نام برد: 

ـ زيارة كريمه اهل‌البيت عليه‌السلام (به زبان عربي)/ شيخ محسن آل عصفور بحراني/ قم/ 1363 

ـ معصومه قم/ آيت‌اللّه‏ سيد تقي طباطبايي قمي/ انتشارات مفيد/ 1365

ـ زندگی و کرامات حضرت معصومه(سلام الله علیها)/ احمد بانپور/ نشر الف/ 1374 

ـ فروغي از كوثر؛ حضرت فاطمه معصومه/ الياس محمدبيگي/ امور فرهنگي آستانه مقدسه/ 1375 

ـ نگاهي به زندگاني حضرت معصومه(سلام اللّه‏ عليها)/ غلامرضا حيدري ابهري/ انتشارات زائر/ 1375 

ـ حضرت معصومه (س) و شهر قم/ محمد حكيمي/ سازمان تبليغات اسلامي/ 1376 

ـ آينه عصمت؛ مجموعه اشعاري درباره حضرت معصومه(سلام اللّه عليها)/ محمود شاهرخي و عباس مشفق كاشاني/ انتشارات اسوه/ 1376 

ـ حياة فاطمةالمعصومة(عليهاالسلام) / عبد الهادي شهرستاني/ قم/ 1376

ـ زیارت‌نامه حضرت امام رضا(ع) و حضرت معصومه(ع)/ محمدتقی دیباجی/ ائمه (ع)/ 1381

ـ کرامات و زیارت‌نامه حضرت معصومه(س)/ محسن آشتیانی/ زهیر /1381 

ـ کرامات حضرت فاطمه معصومه(س)/ سیدعلی حسینی قمی / نبوغ/ 1381 

ـ تاریخچه قم و زندگینامه حضرت معصومه(ع)/ محمد محمدی اشتهاردی/ گلستان ادب / 1382

ـ نگاهی به زندگانی حضرت فاطمه معصومه(ع)/ غلامرضا حیدری ابهری، با ترجمه بشیر خزامی‌پور و رسول سیف / زائر/ 1383

ـ حضرت معصومه(س) فاطمه دوم؛ پیشینه قم، حوزه علمیه، زندگی حضرت معصومه(س) جمکران و امام‌زادگان/ محمد محمدی اشتهاردی/ اخلاق / 1384 

ـ زیارت حضرت معصومه(ع)/ دارالحدیث/ 1384

ـ جغرافیای تاریخی هجرت حضرت معصومه(ع)/ سیدعلیرضا سیدکباری/ آستان مقدسه حضرت معصومه(س) / 1384 

ـ زندگانی حضرت معصومه(ع) و تاریخ قم/ سیدمهدی صحفی/ صحفی / 1384

ـ ستایشگران کوثر قم؛ اشعار و مدایح در منقبت حضرت معصومه(ع)
/ با گردآوري منوچهر حقگو / آستان مقدسه حضرت معصومه (س)/ 1384

ـ عنایات معصومیه(از زبان خادمین آستانه مقدسه حضرت معصومه علیهما السلام)/ محمدعلی زینی‌وند، رضا شیخ‌محمدی / آستان مقدسه حضرت معصومه(س) / 1384

ـ مشک فشان؛ اشعار آیات و علمای حوزه علمیه در مدح و منقبت حضرت فاطمه معصومه(ع)/ مهدی محمدبیگی/ آستان مقدسه حضرت معصومه (س) / 1384 

ـ فاطمه معصومه(ع) و تاریخ و فرهنگ قم / علی صدرایی خویی
/ آستان مقدسه حضرت معصومه(س)/ 1384

ـ مروارید کویر؛ حضرت فاطمه معصومه/ مهدی وحیدی صدر، با نقاشي فرشته منعمی/ براق/ 1385

ـ بوستان معصومه(س)/ مرتضی عبدالوهابی/ آستان مقدسه حضرت معصومه (س)/ 1385

ـ چهل حدیث قم و حضرت معصومه(ع)؛ همراه با زیارتنامه / محمود شریفی / معروف / 1385

ـ شفیعه محشر؛ زندگینامه و زیارتنامه حضرت معصومه(ع)/ حبیب الله تقیان/ حسنین/ 1385 

ـ حضرت معصومه(س) چشمه جوشان کوثر/ محمد محمدی اشتهاردی/ مطهر/ 1386 

ـ آئین مستان؛ ویژه ایام فاطمیه و شهادت حضرت معصومه(ع)/ مهدی نوری(شاعر) / مشهور/ 1386 

ـ عمه سادات؛ زندگی حضرت معصومه(ع)/ سید ابوالقاسم حمیدی/ مسجد مقدس جمکران/ 1386 


ـ حضرت معصومه(سلام‌الله علیها)/ رضا علی‌نیا با تصويرگري حکیمه شریفی/ براق/ 1387 

ـ حضرت معصومه(ع) و شهر قم/  سیدمحمد حکیمی/  دفتر نشر فرهنگ اسلامی/ 1387 

ـ مهتاب اهل‌بیت‌(ع) سیری در زندگی حضرت معصومه(س)/ سیدحسین اسحاقی / خادم الرضا(ع) / 1387