خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، در ایران نزدیک به 96 هزار مکان مذهبی وجود دارد؛ مسجد، تکیه، امامزاده، حسینیه،  فاطمیه، زینبیه، ،مهدیه، مصلی و نمازخانه و... می‌شود. براساس آمار رسمی از میان این 96 هزار مکان مذهبی، 86 هزار و 171  مسجد وجود دارد  که فراگیرترین پایگاه مردمی در کشور هستند.
 
براساس آمار موجود، 26هزار و 205 کانون فرهنگی هنری در مساجد کل کشور فعال می‌کنند که 12 هزار و 610 کانون در نقاط شهری و 13 هزار و 595 کانون نیز در مناطق روستایی حضور دارند. جواد زاهدی، کارشناس‌مسئول کتابخانه‌های کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور معتقد است: «در سال‌های اخیر به دلیل گرانی کاغذ و قیمت تمام شده کتاب، ورودی کتاب‌ها به کتابخانه‌های مساجد  کمتر شده است.»

وی در این زمینه می‌افزاید: «براساس تفاهم‌نامه کانون فرهنگی هنری مساجد کشور با معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هر سال معادل 10 میلیارد تومان کتاب برای کتابخانه‌های مساجد کشور ارسال می‌شد اما با توجه به گرانی کاغذ و مطالبات انتشاراتی‌ها از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پنج سال اخیر؛ ورودی کتاب به کتابخانه‌های مساجد کمتر شده است.»
 
کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور چند کتابخانه در کل کشور دارد؟ 
براساس آمار موجود؛ 26هزار و 205 کانون فرهنگی هنری در مساجد کل کشور فعال هستند. از این تعداد؛ 12 هزار و 610 کانون در نقاط شهری و 13 هزار و 595 کانون نیز در مناطق روستایی فعالیت می‌کنند. در این میان، 12 هزار و 140 باب از کتابخانه‌های مساجد، تحت پوشش ستاد کانون‌های فرهنگی مساجد کشور هستند که 7 هزار و 116  باب از این کتابخانه‌ها مخزن‌دار و 5 هزار و 24 باب به‌صورت باز فعالیت می‌کنند.

شیوه فعالیت کتابخانه‌های باز و مخزن‌دار چیست؟ 
براساس آیین‌نامه تأسیس کتابخانه مساجد، کتابخانه‌های مخزن‌دار باید فضای بالغ بر 20 متر مربع و به‌صورت مستقل از شبستان مسجد، در اختیار داشته باشند و حداقل یک نفر را به‌عنوان مسئول کتابخانه یا کتابدار تعیین کنند. این نوع کتابخانه باید حداقل 10 ساعت در هفته فعالیت داشته باشد.

کتابخانه‌های مخزن‌دار باید دارای حداقل امکانات 300 جلد کتاب، 4 عدد قفسه، یک عدد میز مطالعه، چهار عدد صندلی و دفتر ثبت کتاب و امانت‌دهی باشند. تأسیس کتابخانه‌های مخزن‌دار  منوط به درخواست ایجاد کتابخانه مخزن‌دار از طریق پورتال بچه‌های مسجد است و بعد از اعلام نظر موافق امام جماعت و هیات امنا این کتابخانه تشکیل می‌شود.

براساس نظر هیات امنا در صورت داشتن فضای کافی، قرائتخانه و مخزن کتابخانه‌های مخزن‌دار فضایی مجزا دارند اما در صورت نداشتن مکان کافی، بحث امانت کتاب در مخزن اصلی انجام می‌شود. این کتابخانه‌ها دارای کتابدار ثابت،نرم افزار ثبت کتاب، قرائتخانه  و مخزن ثبت کتاب است. 
 
البته در شبستان اصلی که محل اقامه نماز است، کتابخانه‌های باز وجود دارند؛ کتابخانه‌هایی که کتاب‌هایش در قالب قفسه‌های چوبی در اختیار نمازگزاران و مراجعان به کتابخانه قرار می‌گیرد. این کتاب‌ها معمولا نفیس و گران قیمت نیستند و اندازه آن‌ها بیشتر جیبی و پالتویی است.

نمازگزاران در طول برگزاری نماز جماعت و همچنین قبل و بعد از نماز می‌‌توانند از کتابخانه‌های مخزن باز استفاده کنند. در این نوع کتابخانه‌ها، کتابدار حضور ندارد و  سیستم امانت‌دهی معنایی ندارد زیرا کتاب‌ها در محل مطالعه می‌شوند. در این نوع کتابخانه‌ها؛ براساس آیین‌نامه تاسیس کتابخانه مسجد، باید حداقل 2 قفسه و 150 جلد کتاب موجود باشد. این کتابخانه بعد از کسب اجازه از امام جماعت و هیئت امناء مسجد تاسیس می‌شود. 

                           

کتابخانه‌های مساجد چند جلد کتاب دارند و چه تعداد کتابدار در این کتابخانه‌ها فعالیت می‌کنند؟ 
کتابخانه‌های کانون فرهنگی مساجد کشور 4542 کتابدار دارند که در کتابخانه‌های مخزن‌دار فعالیت می‌کنند و از این تعداد هزار و 445 کتابدار دوره آموزش کتابداری را طی کردند. براساس آمار سامانه بچه‌های مسجد؛ 2 میلیون نفر عضو کتابخانه‌های کانون فرهنگی هنری مساجد کشور هستند و حدود 21 میلیون جلد کتاب در کتابخانه‌های کانون فرهنگی هنری مساجد کشور وجود دارد.
 
ساعت فعالیت کتابخانه‌های کانون فرهنگی هنری مساجد کشور چگونه است؟
ساعت فعالیت کتابخانه‌های مساجد کشور که تحت پوشش کانون فرهنگی هنری مساجد کشور هستند، شناور است زیرا کتابداران این کتابخانه‌های نیروهای داوطلب هستند و الزامی برای حضور مستمر آن‌ها در ساعات مشخص وجود ندارد بنابراین ساعت کاری کتابخانه‌های مساجد معمولا براساس نیاز مراجعان تنظیم می‌شود اما براساس آیین‌نامه تاسیس کتابخانه‌های مخزن‌دار مساجد باید حداقل 10 ساعت در هفته فعالیت داشته باشد.
 
خرید و به‌روز‌رسانی کتاب برای کتابخانه‌های مساجد کشور چطور انجام می‌شود؟ این کتاب‌ها چند وقت یکبار به‌روز‌رسانی می‌شوند؟
کانون فرهنگی هنری مساجد کشور هرسال تفاهم‌نامه‌ای را با معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منعقد می‌کرد و براساس آن منابع کتابخانه‌های مساجد به‌روز می‌شدند؛ همچنین در طرح پالایش کتاب در کتابخانه‌های مساجد، کتاب‌های فرسوده از کتابخانه‌ها خارج و با فروش آن، کتاب‌های جدید تهیه می‌شود؛ البته در سال‌های گذشته برخی از انتشارات نیز کتاب‌هایی را به کتابخانه‌های مساجد اهدا می‌کردند و همین منابع زمینه‌ساز به‌روز‌رسانی منابع کتابخانه‌های مساجد شده بود؛ البته در سال‌های اخیر به دلیل گرانی کاغذ و قیمت تمام شده کتاب، ورودی کتاب‌ها به کتابخانه‌های مساجد کمتر شده است.

اکنون به‌طور مشخص ورودی کتاب به کتابخانه‌های مساجد از چه راه‌هایی است؟
حجم زیادی از کتاب‌های واردشده به سیستم کتابخانه‌های مساجد کشور از طریق معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اهدایی انتشارات‌های مختلف به کتابخانه‌های مساجد وارد می‌شود؛ البته کتابخانه‌های کانون فرهنگی هنری مساجد کشور در استان‌های مختلف به دلیل ارتباطی که با معاونت‌‌های مختلف وزارت‌ فرهنگ و ارشاد اسلامی و  نهادها و سازمان‌های همسو دارند، از نهادهایی مانند سازمان تبلیغات اسلامی نهاد کتابخانه‌های عمومی نیز کتاب مازاد دریافت می‌کنند.
 
قطعا شأن کتابخانه‌های مساجد کشور به‌عنوان یک پایگاه مردمی و فرهنگی بسیار است و باید برای به‌روز‌رسانی این پایگاه مردمی و کتاب محور چاره‌ای اندیشید.
براساس تفاهم‌نامه کانون فرهنگی هنری مساجد کشور با معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هر سال معادل 10 میلیارد تومان کتاب برای کتابخانه‌های مساجد کشور ارسال می‌شد اما با توجه به گرانی کاغذ در پنج سال اخیر، ورودی  کتاب به کتابخانه‌های مساجد کمتر شده است. پیش از این، کاروان‌های ارسال کتاب به استان‌ها وجود داشت اما اکنون این روند ارسال کتاب متوقف شده است. درحال حاضر استان‌ها و کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور از نبود منابع جدید در کتابخانه‌هایشان گلایه‌مندند، زیرا کتاب‌ها عمر مفیدی دارند و بعد از گردش در کتابخانه‌ها فرسوده می‌شوند؛ بنابراین باید این منابع بعد از یک مدت با کتاب‌های جدید جایگزین شوند. بهتر است وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این زمینه مساعدت بیشتری داشته باشد، هرچند تا‌کنون این توجه وجود داشته است. 
 
درباره کاروان ارسال کتاب به استان‌ها بگویید؟
در سال‌های گذشته، براساس طرح «کاروان کتاب»، کتاب‌های وارد شده به انبار کتاب کانون فرهنگی هنری مساجد بعد از مجموعه‌سازی با کامیون به سمت کتابخانه‌های این کانون در استان‌های مختلف کشور می‌‌رفت؛ به‌عنوان مثال در آن سال‌ها ممکن بود از یک عنوان کتاب، 300 جلد به انبار کتاب ارسال شود، این کتاب‌ها بعد از مجموعه‌سازی و  اهتمام به تکراری نبودن آن‌ها، به استان‌های مختلف ارسال می‌شد اما در سال‌های اخیر روند ارسال کتاب به کتابخانه‌های مساجد با توجه به مشکلات اقتصادی و گرانی کاغذ کاهش پیدا کرده که البته به دلیل مشکل کمبود بودجه طبیعی است. 
 
 آیا کتابخانه‌های کانون فرهنگی هنری مساجد کشور برای خرید کتاب بودجه مشخصی دارد؟
کتابخانه‌های کانون فرهنگی مساجد کشور برای خرید کتاب بودجه خاصی ندارد و اعتبار تامین کتاب برای کتابخانه‌های مساجد همان تفاهم‌نامه با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که هرسال معادل 10 میلیارد تومان به این کتابخانه‌‌ها، کتاب ارسال می‌کرد؛ برای تامین کتاب، تقویت این جریان ضروری است.   

چند کتابخانه مسجد دارای کتابخانه‌های فعال هستند؟ آیا کتابخانه‌های مساجد دارای سطح‌بندی و رتبه‌بندی خاصی هستند؟
 یک زمانی کتابخانه‌های مساجد کشور، دارای سطح‌بندی و رتبه‌بندی درجه یک تا پنج بودند و براساس تعداد  اعضا، کتاب و مساحت، درجه‌بندی می‌شدند اما اکنون کتابخانه‌های مساجد براساس فعالیت، رتبه‌بندی می‌شوند؛ البته تیم مدیریت جدید قرار است معیار سطح‌بندی کتابخانه‌های مساجد را براساس مطالعات جدید در دستور کار قرار دهد. در واقع این 7 هزار و 116 کتابخانه مخزن‌دار کتابخانه‌های کانون فرهنگی هنری مساجد کشور همگی جزو کتابخانه‌های فعال مساجد کشور هستند.
 
به نظر شما مهم‌ترین چالش و مشکل کتابخانه‌های کانون فرهنگی هنری مساجد کشور چیست؟ برای معرفی کتابخانه‌های مساجد چه کاری می‌توان انجام داد؟
به‌روزرسانی منابع کتابخانه‌‌ای مهم‌ترین چالش کتابخانه‌های مساجد کشور است؛ زیرا این کتابخانه‌ها محله‌ور، دارای پایگاه مردمی و گسترده در کشور هستند و در افزایش سرانه مطالعه و ترویج کتابخوانی و  همچنین کاهش آسیب‌های اجتماعی نقش موثری دارند. نکته بعدی، نوسازی تجهیزات در کتابخانه‌های مساجد  است که مساله مهمی است. در‌عین حال سیستم نرم‌افزاری این‌ کتابخانه‌ها نیز باید به‌روزرسانی شود. نرم‌افزاری که اکنون در کتابخانه‌های مساجد استفاده می‌شود نیاز به‌روز‌رسانی دارد اما متاسفانه چند‌سالی است که این نرم‌افزار به‌روز‌رسانی نشده است؛ اکنون از نرم‌افزار «مهر مساجد» و  رده‌بندی دهدهی دیوئی(DDC) در  کتابخانه‌های مساجد کشور استفاده می‌شود.
 
کانون فرهنگی هنری مساجد کشور اکنون 7هزار کتابخانه مخزن‌دار فعال دارد و این تعداد کتابخانه به 7 هزار نیروی کتابدار نیاز دارد درحالی این کتابخانه‌ها اکنون 4542 کتابدار دارد و عمده کتابداران کتابخانه‌های مساجد از اقشار مختلف مردم هستند؛ درحالی که اداره کتابخانه به صورت تخصصی نیاز به گذراندن یک دوره آموزشی کتابداری دارد و این کمبود یک نیاز مهم برای کتابخانه‌های مساجد کشور است؛ البته کانون فرهنگی هنری مساجد کشور از طریق سامانه بچه‌های مسجد در 10 سرفصل مبانی کتابداری را برای اداره کتابخانه‌های مساجد را تهیه کرده و افراد می‌توانند بعد از گذراندن این دوره در کتابخانه مخزن دار مسجد فعالیت کنند.
 
افزایش آگاهی سواد اطلاعاتی کتابداران مساجد نیز نکته مهمی است، زیرا کتابداران حلقه واسطه ستاد کانون فرهنگی هنری مساجد و مردم هستند. بنابراین کتابداران باید علاوه بر طی کردن دوره آموزشی مرتبط با کتابداری، اهل پژوهش و مطالعه نیز باشند و آگاهی‌های اجتماعی خود را به روز کنند و نیازهای محله  و مخاطبان منطقه خود را بشناسند.
 
آیا کتابخانه‌های مساجد در زمینه اهدای کتاب آمار قابل تاملی دارد؟ تا چه حد با خیران و اهدا کنندگان کتاب در اراتباط هستید؟
کانون فرهنگی هنری مساجد کشور 35 دبیرخانه استانی دارد و ازط ریق استان‌ها با خیران و اهدا کنندگان کتاب در ارتباط است اما ستاد کانون فرهنگی هنری مساجد راسا وارد همکاری با خیران و اهدا کنندگان نمی‌شود. آمار اهدای کتاب در کتابخانه‌های مساجد نیاز به تبلیغات و همکاری‌های بیشتر دارد و برای به روز‌رسانی این منابع باید تمهیدات ویژه‌‌ای داشت.
 
آیا اهدا کننده شاخصی میان چهره‌‌های فرهنگی، سیاسی یا مذهبی در میان خیران و اهدا کنندگان کتاب به کتابخانه‌های مساجد کشور وجود دارد؟
 شاخص‌ترین اهدا‌کننده کتاب به کتابخانه‌های مساجد کشور؛ شخص مقام معظم رهبری مد ظله العالی است. ایشان در تیرماه سال 1396، 43 عنوان کتاب‌ را به کتابخانه مسجد جامع  ابوذر تهران اهدا کردند. این مسجد همان مسجدی است که مقام معظم رهبری در ششم تیرماه سال 1360 مورد سوء قصد قرار گرفتند و مجروح شدند.
 
اهدای کتاب ازسوی مقام معظم رهبری به مسجد جامع ابوذر تهران بعد از پخش گزارش تلویزیون از مسجد جامع ابوذر در منطقه فلاح تهران صورت گرفت؛ ایشان بعد از دیدن این گزارش نسبت به این کتابخانه اظهار لطف کردند و 115 جلد کتاب را در قالب 43 عنوان، به کتابخانه این مسجد اهدا کردند. نهج‌ البلاغه،اسرار الصلاة،فیهِ ما فیهِ،
 شرح گلشن راز  و تعدادی از کتاب‌های دفاع مقدس از جمله کتاب‌اهای اهدایی رهبر معظم انقلاب به کتابخانه این مسجد است. 

 

ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور برای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی، رونق برنامه‌های کتاب‌محور مساجد و افزایش مراجعه به کتابخانه‌های مساجد چه فعالیت‌های شاخصی انجام می‌دهد؟
آموزش مداوم کتابداران، فهرست‌نویسی و ساماندهی کتابخانه‌ها، برگزاری برنامه‌های مختلف در سطح کشور به مناسبت بزرگداشت هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، برگزاری نشست‌هایی با موضوع کتابخوانی، کتابداران و کتابخانه‌های مساجد با حضور صاحب‌نظران و استادان کتابداری، مشارکت در جشنواره‌های معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، برگزاری مسابقات کتاب‌خوانی ویژه اعضای کانون‌ها و کتابخانه‌های مساجد در سطح استان و سامانه بچه‌های مسجد، بخشی از فعالیت‌های این ستاد برای ترویج فرهنگ کتابخوانی است.

مشارکت با سایر دستگاه‌ها مانند معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، معاونت توسعه روستایی ریاست جمهوری، دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی کتابخانه‌ای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با هدف مشارکت در طرح‌های ترویج کتابخوانی، حمایت و رونمایی از کتاب‌هایی با موضوع مسجد، برگزاری نمایشگاه کتاب در سطح استان‌ها، انعقاد تفاهم‌نامه با دستگاه‌های همسو مانند معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نهاد کتابخانه‌های عمومی و  کتابخانه ملی، معرفی کتاب‌های مفید در طرح ملی شنبه‌های کتاب مساجد، برگزاری جشنواره کتاب بچه‌های مسجد در چهار موضوع کتابخوان، کتابخانه، کتابدار و سفیر کتاب برتر از دیگر اقدامات این ستاد برای ترویج کتابخوانی در کشور است. 

اجرای طرح نذر و تبادل کتاب در مساجد کشور، برگزاری نشست‌های نقد کتاب در سطح کانون‌های استان با حضور نویسندگان کتاب، برگزاری مراسم تقدیر و تکریم از کتابداران مساجد، ارسال کتاب و بازدید از کتابخانه‌های مساجد و پوشش خبری فعالیت‌های حوزه کتابخانه‌های مساجد کشور در خبرگزاری‌ها  نیز از فعالیت‌های دیگری است که ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور برای توجه به فرهنگ کتابخوانی در سطح مساجد انجام می‌دهد. 

البته کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور در جشنواره‌های ملی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌کند، مانند جشنواره جام باشگاه‌های کتابخوانی کودکان و نوجوان، جشنواره پایتختت کتاب ایران، جشنواره  روستا و عشایردوستدار کتاب و جشنواره مروجان کتابخوانی شرکت می‌کند زیرا این جشنواره‌ها فرصت بسیار خوبی است تا در قالب این جشنواره‌ها؛ کتابخانه‌های مساجد کشور در نقاط شهری و روستایی بیشتر معرفی شوند؛ همچنین طرح رویداد ملی فهما( فرهنگ و هنر مساجد ایران) نیز در راستای انعکاس بهتر فعالیت‌های کانون فرهنگی هنری مساجد کشور  از سال 1398 با هدف ثبت فعالیت‌های کانون‌های فرهنگی هنری مساجد و ترویج فرهنگ کتابخوانی در کشور؛ اجرا شد. در طول این سال‌ها کانون‌های فرهنگی هنری نمونه کشور هر سال مورد تجلیل قرار می‌گیرند.

کتابخانه‌های مساجد در مقایسه با کتابخانة‌های دیگر چه ویژگی‌های شاخصی دارند؟
کتابخانه‌های مساجد به‌دلیل محله‌محور بودن، دسترس‌پذیر بودن آن‌ها و نداشتن آثار ضاله و در اختیار داشتن کتاب‌های مفید و همچنین عمومی بودن آن‌ها پایگاه مهمی برای ترویج کتابخوانی در کشور محسوب می‌شوند؛ البته یک ویژگی مهم کتابخانه‌های مساجد این است که همه اقشار می‌توانند از منابع آن استفاده کنند و همجواری با مساجد از دیگر ویژگی‌های کتابخانه‌های مساجد است که خودش موجب کاهش معضلات و مخاطرات اجتماعی می‌شود. مردمی بودن و افزایش آگاهی اجتماعی نیز  ویژگی‌های مهم و شاخص دیگری برای کتابخانه‌های مساجد محسوب می‌شود؛ همچنین گستردگی شبکه کتابخانه‌های مساجد در کل کشور و بهم پیوستگی آن‌ها را نیز باید در شمار شاخص‌های مهم کتابخانه‌های مساجد درنظر گرفت.