این کتاب از ۳۰۰ سال آینده بشر سخن می‌گوید که فضا را تسخیر اما در مقابل زمین را کرده‌اند. «خاک‌خوارها» به‌عنوان موجوداتی ریز، هوشمند و قوی هستند که قصد دارند مالک زمین شوند و بشر در برابرشان ناتوان است.
با توجه به تجربه کار در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، به نظر شما موضوع محیط‌زیستی برای گروه سنی کودک و نوجوان جذابیت دارد؟
هر روز با کودکان و نوجوانانی سروکار دارم که علاقه و گرایش‌های تازه‌ای از خود بروز می‌دهند؛ برای درک و نزدیک شدن به آن‌ها باید دنیای‌شان را شناخت. گونه علمی ـ تخیلی و ترس در بین این گروه محبوبیت دارد.
با توجه به تاثیر کتابهای علمی ـ تخیلی در غنی‌سازی تخیل و بالا بردن خلاقیت در مخاطب، می‌توان از این قالب، برای تفهیم آموزه‌ها، ارائه نکات تربیتی و ترغیب به تامل و اندیشیدن بهره برد. رمان‌های علمی ـ تخیلی برای مخاطب، لذت به همراه دارد. ماجراجویی، بریدن و دور شدن از دنیای واقعی، دادن فرصت برای کشف، تبدیل ناممکن‌ها به ممکن، بررسی احتمال‌ها، امکان سیر و سفر در دنیاهای ناشناخته، کهکشان‌ها و سرزمین‌های رویایی، زیستن در شرایط خاص، خطرناک و نفس‌گیر، چشیدن طعم ترس و وحشت، تلاش برای ساختن دنیایی بهتر، وسیع‌تر شدن دنیای خیال‌ورزی و از بین رفتن ترس با شناخت موقعیت‌ها از خصوصیات کتابهای ژانر علمی ـ تخیلی است؛ بنابراین سعی کردم از این فرصت، برای نزدیک شدن به دنیای نوجوان‌ها بهره ببرم و تصویری از آینده پیش رویشان قرار بدهم که به رشد اندیشه و ایجاد پرسش ختم شود.
ایده نوشتن این رمان از کجا نشأت می‌گیرد؟
ایده این رمان 25 سال پیش به ذهنم خطور کرد. هنگامی که در یک تابستان داغ تبریز در پیاده‌رو قدم می‌زدم، از روی درختی بلند یک قطره روی گونه‌ام چکید. آن لحظه هیچ پرنده‌ای دیده نمی‌شد. ساختمانی هم نبود که احتمال بدهم آب را از پنجره بیرون پرت کنند. تا شب چندبار صورتم را شستم. مدام فکر می‌کردم خالی، زخمی، قارچی روی صورتم افتاده، شاید باورتان نشود سال‌ها به این قطره فکر کرده‌ام. گاهی حس می‌کردم زامبی خواهم شد، گاهی حس می‌کردم این قطره نامیرا و رویین تنم کرده، زمانی می‌ترسیدم در عرض یک روز پیرم کند. تا اینکه بعد از 20 سال رمان سه‌گانه خاک‌خوارها شکل گرفت.
«گریز از سال صفر» با چه زبانی با مخاطب سخن می‌گوید؟
رمان «گریز از سال صفر» از گونه‌های نرم کتابهای علمی ـ تخیلی است. علم رنگ و بوی گسترده در رمان ندارد. بشر در این رمان در محیط علمی به تولید آب و اکسیژن روی آورده است برای توضیح و توصیف این کار کتاب و مقالات علمی زیادی مطالعه کردم تا علمی و مستند و باورپذیر باشد. تخیل در رمان بر علم غالب است؛ بنابراین رمان در برخی تعاریف سرسختانه از ژانر علمی ـ تخیلی شاید در این گونه جا نگیرد اما رمان «بیداری آیقار» با توجه به مطالعات گسترده و مصاحبه‌هایی که با افراد علمی انجام داده‌ام بیشتر یک رمان علمی ـ تخیلی شده است.
نوشتن رمان در گونه تخیلی در دنیایی که همه‌چیز به سمت عینیت، واقع‌گرایی و کوتاه‌نویسی در حرکت است، به‌نظر می‌رسد حرکت جسورانه‌ای انجام داده‌اید، به‌‌ویژه اینکه موضوع زیست محیطی را انتخاب کرده‌اید؛ چرا این موضوع را انتخاب کردید؟
بسیاری از مقوله‌ها در کشور نیاز به بازتعریف و بازنگری دارند. یکی از آن‌ها مقوله کتاب، مطالعه، چگونگی مطالعه و راه‌های ترغیب و تشویق به کتاب‌خوانی است. در این میان کتابهای ژانر مشکل‌فهم و قبول هم دارند. هنوز در کشور ما هستند والدین حتی متصدیان تربیتی که اعتقاد دارند افسانه، ژانر ترس و وحشت، ژانر پلیسی ـ جنایی و ژانر علمی ـ تخیلی برای کودک و نوجوان زیان‌بار و نوشتن چنین آثاری بیهوده و عبث است.
در زمانی که کتابهای ژانر در کشورهای صاحب ادبیات داستانی قوی، دارای مخاطب فراوان هستند، پرفروش‌اند، صاحب اتحادیه بوده و جلسات آموزش و محافل نقد و بررسی منظم دارند در ایران آثار انگشت‌شمار و محتاطانه در قالب آثار ژانر نوشته می‌شود. در باور مردم و حتی برخی از نویسنده‌ها انگار کشورمان، شهرها و طبیعت آن نمی‌تواند مکان یک رخداد فضایی باشد. مثلا یک بشقاب پرنده چرا نمی‌تواند در یک نقطه از ایران بنشیند؟ یا چرا یکی از اساطیر ایران نباید با موجودات فرازمینی درگیر شود یا ارتباط برقرار کند؟ به نظرم قابلیت اقلیمی، فرهنگی و اساطیری زیادی وجود دارد که می‌تواند پایه و اساس یک رمان علمی ـ تخیلی باشد.
به صراحت می‌توان گفت که کتابهای علمی ـ تخیلی در پیشرفت علم تاثیر گذاشته‌اند. زمانی که ژول ورن «بیست هزار فرسنگ زیر دریا» را نوشت او را دیوانه نامیدند، اما کسی از دیدن زیردریایی و سفرش به اعماق اقیانوس حیرت نمی‌کند. در رمان‌های علمی‌ـ‌تخیلی دقیقا آنچه بیان می‌شود شاید حقیقت پیدا نکند اما در این میان علاوه بر لذت، هیجان و سرگرمی، پرورش خلاقیت، خرد و اندیشه‌ورزی شکل می‌گیرد با پذیرش اینکه مخاطب ژانر علمی‌ـ‌تخیلی، بیشتر رمانی برایش ماندگار است که منطبق بر علم باشد و احتمال تحقق در آن‌ها ممکن به نظر آید.
دلیل جذابیت رمان‌های خارجی به‌‌ویژه بین قشر نوجوان در ایران چیست؟ و در مقابل آیا نویسندگان ایرانی توانسته‌اند، نسل جدید را جذب کنند؟
رمان‌های علمی تخیلی بیشتر به دنبال این هستند که در ذهن مخاطب پرسش و سوال ایجاد کنند. آیا احتمال وقوع این حادثه و اتفاق وجود دارد؟ چگونه می‌شود از وقوع آن جلوگیری کرد؟ من و جامعه چه نقشی می‌توانیم درصورت وقوع این رخداد داشته باشیم؟ تلاش برای رسیدن به جواب چنین پرسشی، مهم و ارزشمند است.
جامعه پرسش‌گری نیستیم. پرسش‌گر و مطالبه‌گر تربیت نشده‌اند و این گناه و نقص بزرگ مدارس و اماکن تربیتی است. به نوعی از طرح پرسش گریزان هستیم چون نمی‌خواهیم برای یافتن جواب تلاش کنیم شاید برای همین کمتر به نوشتن کتابهای علمی ـ تخیلی توجه داریم. بار‌ها دیده‌ام مخاطب این قبیل کتاب‌ها بیشتر خلاق و پرسش‌گر هستند. درباره علم و دانش تن به مطالعه می‌دهند و می‌خواهند سطح فهم و دریافت خودشان را بالا ببرند. حرف‌هایشان عمق بیشتری دارد، در بحث علمی موفقند و حرف‌هایشان مبتنی بر استدلال است. با توجه به این مهم ضرورت دارد نویسندگان کشورمان بیشتر به خلق آثار علمی ـ تخیلی روی خوش نشان دهند. اما چرا چنین اتفاقی نمی‌افتد؟
کشور علمی نداریم. جوامع شرق و در راس آن کشورهایی که نام جهان سوم را یدک می‌کشند بیشتر ملتی شفاهی هستند تا کتبی. در این کشورها، علم وارداتی است و به میان مردم راه‌نیافته است. نویسنده‌ها هم‌بخشی از همین مردم هستند و کم‌اطلاع از علم. برای حلق آثار خوب علمی ـ تخیلی باید چهره‌های علمی و متخصص وارد عرصه شوند که چنین اتفاقی نمی‌افتد. چرا؟ به این دلیل که در ایران یک چهره آشنا به علم، ادبیات ـ به‌خصوص ادبیات کودک و نوجوان ـ را چندان با اهمیت نمی‌بیند! از طرفی این قبیل چهره‌های علمی با تکنیک‌های داستان‌نویسی و خیال‌ورزی بیگانه‌اند. فروش کتاب و درآمد ناشی از آن هم به حدی نیست که یک چهره علمی را تشویق کند به آموزش عناصر داستان‌نویسی و خلق اثر. بنابراین اثر درخور توجهی در ژانر علمی ـ تخیلی متولد نمی‌شود.
به این دلایل باید نپیوستن به قانون کپی‌رایت را نیز اضافه کنیم؛ ترجمه‌های فراوان و تبلیغات گسترده ناشران پرزرق و برق بازار کتابهای ترجمه را در ژانر علمی ـ تخیلی شیرین و رنگین کرده است. با گرایش چهره‌های علمی کشور به نگارش کتابهای علمی ـ تخیلی و روی‌آوردن نویسندگان به مطالعات دقیق و گسترده در عرصه علم هم می‌توانیم در کشورمان کتابهای علمی ـ تخیلی قابل توجهی به مخاطب مشتاق و علاقه‌مند ارائه دهیم.
نظر شما