ابراهیم افشار، استادیار بازنشسته گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، درباره پیش شرط‌های خدمات کتابداری موفق گفت: معماری ساده، وجود منابع یکپارچه با دسترسی آسان و فضای دلپذیر، مقررات سهل برای استفاده از آنها، وجود منابع مورد علاقه کاربران، استخدام کتابداران آموزش دیده و حرفه‌‌‌ای که قادر به برقراری ارتباط کارا با کاربران باشند؛ از پیش‌شرط‌های خدمات کتابداری موفق در هرنوع کتابخانه‌ای در دنیاست.
مولف کتاب «مهارت‌های ارتباطی برای کتابداران» افزود: به‌نظر می‌رسد از دیرباز ساختار به‌شدت متمرکز کتابخانههای عمومی استقلال عمل آن دسته از کتابدارانی که می‌خواهند به رسالت حرفه‌‌‌ای خود عمل کنند را با دشواری روبه‌رو کرده است. هرچند نظارت بر کتابخانه‌ها امری ضروری است، اما کاهش اختیار تصمیم‌گیری کتابداران، آنها را از به کار گرفتن صلاحیت‌هایی که آموخته‌اند، بازمی‌دارد و بهتر است در این مورد اختیار عمل بیشتری به کتابداران داده شود.
افشار درباره خدمات کتابخانههای عمومی در دنیا گفت: در کشورهای دارای خدمات کتابخانه‌ای پیشرفته، ورود و استفاده از کتابخانه در محل به آسانی ورود به پارک‌های عمومی است و نیازی به احراز هویت و عضویت برای ورود به کتابخانه نیست؛ تنها برای امانت منابع است که عضویت در این کتابخانه‌ها ضرورت پیدا می‌کند. مبلغ عضویت در کتابخانه‌ها نیز در اکثر موارد نزدیک به رایگان است.
وی که تجربه کار در کتابخانه عمومی سیدنی استرالیا را دارد، اظهار کرد: میانگین ماندگاری کتاب در کتابخانههای عمومی دنیا بیشتر از سه تا چهار سال نیست؛ به‌عنوان مثال در این کتابخانه، کتاب‌ها «ثبت» نمی‌شدند و کتاب‌های بدون استفاده، پس از وجین در معرض دید مراجعان قرار می‌گرفتند و به بهای ناچیز به فروش می‌رسیدند؛ علاوه‌براین باید این نکته را بگویم که در واقع در کتابخانههای عمومی و دانشگاهی دنیا، تعداد و مدت امانت منابع بسیار طولانی‌تر ازکتابخانه‌های ایران است.
این استادیار بازنشسته گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه اصفهان گفت: به‌عنوان مثال، کتابخانه عمومی سیدنی استرالیا، به هر عضو کتابخانه تا 20 عنوان کتاب در مدت یک‌ماه و کتابخانه دانشگاهی هم به دانشجویان کارشناسی، همزمان تا 99 عنوان کتاب به مدت چهار هفته امانت می‌داد.
افشار با بیان اینکه کتابخانه ملی، نباید بار عقب‌ماندگی کتابخانههای دانشگاهی تهران را به دوش بکشد، گفت: روزانه صدها دانشجو از اقصی نقاط تهران به کتابخانه ملی مراجعه می‌کنند تا بتوانند درس‌هایشان را بخوانند. زیرا درهای کتابخانه ملی از صبح تا شب و حتی به‌صورت شبانه‌روزی به روی آنها باز است، وظیفه‌ای که برعهده کتابخانههای عمومی و دانشگاهی است تا سالن‌های مطالعه‌شان را به‌صورت شبانه‌روزی و برای درس خواندن به روی مخاطبان دانشگاهی باز کنند.
وی افزود: کتابخانه ملی با وجود آن‌که دارای مخزن‌های بسته است، مجموعه عظیم و غنی منابع خود را در سالن‌های مرجع در دسترس مستقیم مراجعان قرار می‌دهد؛ یک جست‌و‌جوی ساده نشان می‌دهد بسیاری از دانشگاه‌های بزرگ و قدیمی حتی در تهران، این امکانات را در سطح کتابخانه‌ای هم برای دانشجویان خود فراهم نکردند؛ دانشگاه‌های کوچک و بدون امکانات که واقعا جای بحث دارد.
افشار با یبان اینکه کتابخانه ملی بار عقب‌ماندگی کتابخانههای دانشگاهی در تهران را بر دوش دارد، اظهار کرد: اگر دانشگاه‌ها و کتابخانههای دانشگاهی وظیفه‌شان را در قبال دانشجو درست انجام می‌دادند، مثل سایر کشورها، دانشجو نیاز نداشت حتی یک‌بار برای خواندن درس‌هایش به کتابخانه ملی برود.
این استاد پیشکسوت کتابداری عنوان کرد: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با وجود داشتن مبلمان راحت برای نشستن طولانی مدت، تامین روشنایی، پریز برق و اتصال به اینترنت در میز‌های مقابل هر یک از صدها صندلی خود، معماری و فضای گرم و دلپذیر سالن‌های آن؛ حس در خانه بودن به کاربر می‌دهد.
وی افزود: وجود کافه و رستوران، وسایل تکثیر و نسخه‌برداری و وجود کتابخانه امانی_ که کتاب به اعضا امانت می‌دهد، کتابخانه‌ای که نامش را البته غیردقیق کتابخانه عمومی انتخاب کردند، باعث می‌شود، افراد زیادی خواهان حضور در کتابخانه ملی باشند.
اداره کتابخانههای عمومی به شیوه متمرکز بسیار آسیب‌زا است
افشار با اشاره به شیوه اداره کتابخانههای عمومی درایران از دیرباز گفت: در ایران نخسین کتابخانههای عمومی به معنای امروزی مانند اروپا و آمریکا، به همت تحصیل‌کردگان و فرهنگیان در شهرهایی مانند تبریز، رشت، اصفهان، تهران، شیراز و تاسیس شد و دولت‌‌ها در شکل‌گیری این مکان‌ها به معنای امروزی نقشی نداشتند.
وی افزود: آنها با ابتکار عمل خود به تاسیس کتابخانه و اداره آنها اقدام کردند. سال 1343 با تاسیس وزارت فرهنگ و هنر و ایجاد یک دبیرخانه در این وزارتخانه، اداره متمرکز کتابخانههای عمومی در ایران آغاز شد و این شیوه اداره کتابخانه‌ها تا به امروز هنوز در کشور ادامه دارد و تنها شکل آن ممکن است، تفاوت پیدا کرده باشد اما ساختار اداره همان شیوه متمرکز است.
ضرورت توجه به اعضای کودک و نوجوان کتابخانه‌ها
افشار گفت: تا چند سال پیش کتابخانههای عمومی توجهی به اعضای کودک و نوجوان کتابخانه‌ها نداشت و اکنون چند سالی است که برای آنها فضایی در کتابخانههای عمومی درنظر گرفته شده که البته نشانه توجه است. کتابخانه عمومی موظف‌اند به همه گروه‌های ساکن در قلمرو خود خدمت کنند؛ خواست و نیازهای غیرتخصصی آنها را به مواد کتابخانه‌ای در حد توان و به‌صورت متناسب رفع کنند.
کتابخانه حسینیه ارشاد نمونه عالی کتابخانه عمومی
این استادیار بازنشسته گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه یک نمونه کتابخانه عمومی عالی در ایران کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد است، اظهار کرد: این کتابخانه زیرنظر یک هیات امنا اداره می‌شود و مدیریت آن مستقل است. مجموعه منابع این کتابخانه بسیار غنی‌تر از منابع کتابخانههای عمومی حتی در بسیاری کشورهای توسعه یافته است که من دیده‌ام. این کتابخانه توجه جدی به کودک و نوجوان دارد؛ برنامه‌های فرهنگی عالی برگزار می‌کند و در کل از نظر مدیریت و اجرای برنامه‌های خوب بسیار موفق است.
یکشنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ - ۰۹:۵۲
استادیار بازنشسته گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه اصفهان معتقد است، معماری ساده، وجود منابع یکپارچه با دسترسی آسان و فضای دلپذیر، مقررات سهل برای استفاده از آنها، وجود منابع مورد علاقه کاربران، استخدام کتابداران آموزش دیده و حرفه‌‌‌ای از پیش‌شرط‌های خدمات کتابداری موفق است.
نظر شما