به‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، فروشگاه‌های مجازی کتاب می‌توانند زمینه دسترس‌پذیرکردن کتاب را برای مردم ساکن در مناطق دوراز مرکز مهیا کنند. برخی از کارشناس‌ها استفاده از این امکان را مهم‌تر از سوءرفتارها و تخلف‌هایی که بعضا از برخی سایت‌های فروش سرمی‌زند، می‌دانند؛ چراکه در نتیجه این اقدامات، مردم هستند که باید بتوانند انتخاب درست کتاب از ناشر و مترجم اصلی را انجام دهند.
 
احمد رفیع‌زاده، مدیر فروشگاه آنلاین شهرکتاب با تاکید بر اینکه نمی‌توان در دنیای امروز از نقش تحول دیجیتال چشم‌پوشی کرد، گفت: در صورت نادیده گرفتن نقش تحول دیجیتال، عواقب رشد فضای فناوری اطلاعات در دراز مدت، برای کسب و کارهای کوچک یا محلی، سخت‌تر و دردناک‌تر خواهد بود...
 
برخی از فروشگاه‌های مجازی کتاب، سال‌هاست فعالیت می‌کنند و آسیبی به فعالیت کتاب‌فروشی‌ها وارد نکردند. اما فعالیت چند فروشگاه مجازی در سال‌های اخیر موجب مشکلاتی برای فعالان این حوزه شده‌است. آیا ضوابطی در این زمینه وجود داشته‌است که توسط این افراد نادیده گرفته می‌شوند؟
در شهرکتاب آنلاین از قواعد موسسه شهرکتاب که بر فروشگاه‌های زنجیره‌ای در سطح کشور حاکم است، پیروی می‌کنیم و در واقع ما هم یک کتاب‌فروش هستیم. شعبه‌ آنلاین فروشگاه‌های زنجیره‌ای، بازوی فروش اینترنتی شهرکتاب است؛ بنابراین همان‌قدر که فروش آنلاین برای ما اهمیت دارد، حمایت از حفظ زنجیره‌ تولید و فروش کتاب نیز مهم است. در ابتدای شروع فعالیت شهرکتاب آنلاین، مجموعه‌ بالادستی ما یعنی موسسه شهرکتاب، قاعده‌ای تعیین کرد بر این اساس که تخفیف خارج از عرف نگذاریم.

در خیلی از کشورهای دنیا، هم برای حمایت از کتاب‌فروشی‌های کوچک و هم برای حمایت از کل زنجیره اقتصادی کتاب، سعی می‌کنند تخفیف روی کتاب را محدود کنند، نه اینکه تخفیف با عددهای بالا ممنوع باشد؛ بلکه حتی به کلی تخفیف را ممنوع می‌کنند تا کتاب با قیمت اصلی به فروش برسد. این درحالی است که در ایران به صورتی شده‌ که بعضی از فروشگاه‌ها به دلایلی، تخفیف‌های خارج از عرف در سایت‌ها ارائه می‌دهند. در شهرکتاب آنلاین سعی کردیم که از این روش پرهیز کنیم و اگر تخفیفی در نظر گرفته می‌شود، از 15 تا 20 درصد بیشتر نخواهدبود که در واقع از سهم کتاب‌فروشی است. گاهی نیز با هماهنگی ناشران این کار را انجام می‌دهیم تا حمایتی از کالای آن‌ها در برهه‌های زمانی خاص و مناسبت‌ها داشته‌باشیم و مشوقی برای خرید توسط مردم باشد.

چگونه درگیر مساله کتاب‌سازی نشویم
نکته دیگری که وجود دارد، کانال تامین کتاب‌هاست و اینکه از کجا باید کتاب‌ها را تامین کرد تا درگیر مساله کتاب‌سازی نشویم. به دلیل قیمت بالای کتاب، مانند هر کالای دیگری ممکن است عده‌ای بخواهند کتاب را به شیوه خارج از قواعد تولید کنند و با قیمت کمتر به مردم بفروشند. ما سعی می‌کنیم فقط با موزعان یا ناشرها در ارتباط باشیم و این‌طور از ورود کتاب‌ از کانال‌های دیگر پیشگیری می‌کنیم.

 با ندادن تخفیف خارج از عرف، از افرادی که در تولید کتاب سهیم بودند، اعم از نویسنده، ناشران، چاپخانه‌دار و توزیع کننده حمایت می‌کنیم. با تامین کردن کتاب از کانال‌های معتبر و رسمی نشر، این زنجیره را تقویت می‌کنیم؛ تا افراد از راه‌های میان‌بر و سودجویانه وارد این فضا نشوند و زنجیره کسب و کار را بر هم نزنند.

در شرایطی که قیمت کتاب به‌حدی رسیده‌است که در سبد خانوارها به سختی می‌تواند جای بگیرد، اگر در فروش کتاب، تخفیف‌های خارج از عرف بگذاریم، یا از آثار کتابسازی شده حمایت کنیم، در زنجیره نشر اخلال ایجاد می‌شود، ناشرها ضرر می‌کنند، موزعان و افرادی که در این صنعت کار می‌کنند، دچار بحران می‌شوند. این مساله و حفظ چرخه نشر زمانی برای ما اهمیت پیدا می‌کند که بدانیم کتاب، کالایی تزئینی و تجملی نیست، ارزشی که در محتوای کتاب وجود دارد و نقشی که در فرهنگ و آموزش ایفا می‌کند، فراتر از بهره‌جویی اقتصادی در آن است. این نقش به ما یادآوری می‌کند که باید از زنجیره‌ نشر با تمام توان حمایت کنیم و این حمایت بی‌دلیل نیست و علت اینکه متوسل به هر شیوه برای فروش نمی‌شویم، ارزشی است که در این محصول وجود دارد و قابل مقایسه با کالاهای تجاری نیست.

میانبر زدن سودجویانه با فلسفه کتاب‌فروشی در تضاد است
گفته می‌شود وقتی سایر فروشگاه‌های آنلاین تخفیف نامتعارف ارائه می‌دهند، هر فروشگاه آنلاین دیگر هم مجبور است، تخفیف بالا و مکرر بدهد تا بتواند به فعالیت ادامه دهد. آیا ممکن است کتاب‌فروشی آنلاین در این شرایط بتواند بدون ارائه تخفیف بالا فعالیت کند؟
باید بدانیم قبل از فروشگاه‌های آنلاین، کتاب‌فروشی‌های فیزیکی، ناشران و موزعان برای تداوم کسب و کار و حفظ سرمایه انسانی خود، به دلیل نوسانات قيمت ارز و کاهش توان خرید مردم، دچار مشکلاتی هستند. بنابراین مشکلی نیست که فقط کتاب‌فروشی‌های آنلاین با آن مواجه باشند.

دو دلیل برای پرهیز کتاب‌فروشی‌های فیزیکی از فروش آثار کتابسازی شده و ارائه تخفیف بالا وجود دارد. نخست اینکه نظارت بر کتاب‌فروشی‌های خیابانی ساده‌تر است، اما نباید به دلیل اینکه نظارت بر فروشگاه‌های آنلاین دشوارتر است از این وضعیت سوءاستفاده کنیم. 

دومین دلیل، لزوم حفظ شرایط کار و چرخه نشر است، نمی‌توانیم برای تسهیل شرایط، از روش‌های غیراخلاقی استفاده کنیم. شاید میانبر زدن سودجویانه بتواند کسب و کار را حفظ کند، اما با فلسفه‌ کار ما که فروش محصول فرهنگی است تناقض دارد. در این صنف نباید به هر شیوه‌ای متوصل شد. اما این را رد نمی‌کنم که گاهی فروشگاه آنلاین تخفیفی می‌دهد که لزوما غیرحرفه‌ای هم نیست و به دلیل این است که ناشر یا شرکت پخش، فروشنده است و توان چشم‌پوشی از بخشی از سود خود را دارند. مانند این است که ناشر بدون اینکه کتاب رابه شرکت پخش بدهد، از طریق سایت خود، کتاب را بفروشد و تخفیف مقرون به صرفه بدهد. در این روند ناشر کار اشتباهی نمی‌کند، به نظر می‌رسد ناشرها و موزع‌ها می‌توانند این کار را انجام بدهند و اینجا مرزی است که نمی‌توان گفت آن‌ها کار اشتباه را انجام می‌دهند.

فروش آثار کتابسازی شده در فضای مجازی و اینکه فروشندگان کتاب در این فضا تخفیف‌های خارج از عرف برای جذب مشتری بدهند و با روش‌های دلالی، بازی با نقد و نسیه بخواهند در بازار کتاب کار کنند، راه درستی نیست. اگر مجبور باشیم، باید سایز کسب و کار را کوچک کنیم، اما وارد آن فضاها نشویم. اگرچه با افزایش رگولاتوری - در لغت به معنی کنترل و هدایت بر پایه قاعده، اصل، روش یا قانون است. به عبارتی توجیه یک سازوکار برای کارکرد دقیق است- دولتی در هر حوزه‌ای باید مخالفت کرد و نباید خواست تا نظارت‌های بی‌دلیل بیشتر شوند، اما این را باید بپذیریم که در حوزه کتاب برای حمایت از این صنعت خاص که با انسان، اخلاق، فرهنگ و آموزش سروکار دارد، باید چرخه‌ای که در این حوزه فعالیت می‌کند را با شیوه‌های مختلف حمایت کنیم.

هیچ‌کس کتاب را با تخفیف نفروشد
یکی از راه‌های حمایت، این است که با تخفیف نامتعارف تا جایی که ممکن است مقابله کنیم و اجازه ندهیم که محصول با تخفیف زیاد فروش برود. ما نیز گاهی تخفیف‌هایی را در سایت خود داریم، اما هیچ وقت اعداد تخفیف ما عددی نیست که از جیب ناشر یا موزع کم شده‌باشد، بلکه از سود کتاب‌فروشی تا جایی که اجازه داشتیم، تخفیف دادیم تا مردم ترغیب شوند؛ زیرا مردم هم دنبال این هستند که کتاب را با تخفیف بخرند و نمی‌دانند کتابی را که با تخفیف می‌خرند، کتابسازی یا خارج از چرخه قانونی تهیه شده‌است؛ فقط دنبال این هستند که کتاب را در این شرایط مقداری ارزان‌تر بخرند. عدد تخفیف ما معمولا بین 5 تا 10 درصد و در مواقعی خاص تا 20 درصد است. البته ما در اکثر ایام سال، تخفیف نداریم.

در برهه‌ایی مانند هفته کتاب و طرح‌های فصلی، تخفیف است که مردم را ترغیب می‌کند، کتاب بخرند. اینکه خواسته شود هیچ‌کس روی کتاب تخفیف ندهد اقدام درستی است. به نظر می‌رسد عملی کردن این اقدامات و نظارت بر حسن اجرای آن ساده نباشد اما به رقابت ناسالمی که فروشگاه‌های آنلاین با تخفیف ایجاد می‌کنند، پایان می‌دهد و به جای نگرش بخشی مبتنی بر دوام موقت کسب و کارها، به دوام کل زنجیره اقتصادی کتاب توجه می‌شود.
 
مردم روی «تخفیف» حساس‌اند
اشاره کردید برخی از فروشگاه‌های آنلاین کتاب از ناشر به صورت مستقیم خرید می‌کنند. در این صورت می‌توانند با تخفیف بالاتر کتاب را دریافت کنند و سپس بفروشند. در این صورت آسیب به شرکت پخش وارد می‌شود؟
منظور من این نبود که فروشگاه‌های فیزیکی و مجازی از ناشرها کتاب بخرند. منظورم این بود که برخی ناشرها و شرکت‌های پخش، خودشان سایت دارند. آن‌ها اجازه دارند محصول خودشان را بفروشند و می‌توانند در این روند تخفیف بدهند. البته که این تخفیف به محصولات تولیدی خودشان محدود است. قاعدتا این تخفیف باید عددی باشد که موزع از آن آسیب نبیند و همچنین انتظار تخفیف مشتری از خرید ناشر در سایت را نیز برآورده کند.

اصولا تخفیف در حوزه کتاب باید اندک، برای تشویق و ترغیب مردم و در بازه‌های زمانی خاص باشد. اینکه فروشگاه‌های غیرآنلاین نیز در بازه‌هایی که جشنواره کتاب برپا است یا مثلا وقتی کتابی تازه وارد بازار شده‌است، فقط برای تشویق مردم تخفیف‌هایی قائل می‌شوند، معقول است.
از نظر شیوه‌های مارکتینگ، مردم روی «تخفیف» حساس هستند، حتی اگر فروشگاهی پنج درصد تخفیف بگذارد، مردم جذب می‌شوند. اگر فروش کتاب را در حوزه رشد و تعالی انسان در نظر بگیرید، با تخفیف کمی می‌توان مشتری را برای خرید کتاب ترغیب کرد، زیرا در شرایط اقتصادی دشوار، مشتری نمی‌تواند هزینه بالایی برای خرید کتاب در نظر بگیرد. البته این تخفیف باید در زمان محدود و با درصد معقول باشد.
 
باید همه جوانب را بسنجیم
برخی نگران‌اند توسعه بازارهای مجازی کتاب، به کتاب‌فروشی‌ها و تداوم فعالیت آن ها صدمه بزند. در این شرایط، اقداماتی مانند درنظر گرفتن مالیات برای خرید آنلاین کتاب و... می‌تواند مردم تاثیری در حفظ فروشگاه‌های فیزیکی داشته باشد؟
این بحث یک بحث اقتصادی پیچیده با پارامترهای زیاد است. در شهر و روستای دورافتاده که کتاب‌فروشی‌های بزرگ در آن نیستند و مردم دسترسی راحت به کتاب ندارند، چگونه باید کتاب تهیه کنند؟ مدل فروش آنلاین اگر اخلاقی و درست فعالیت شود، می‌تواند باعث تسهیل در رسیدن کتاب به دست مردم در مناطق دورافتاده شود؛ زیرا مشتری می‌تواند در آن کتاب‌فروشی سفارش دهد و از طریق پست کتاب را دریافت کند.

اگر اقداماتی مانند اخذ مالیات داشته‌باشیم، به حق مردم این شهرها و روستاها اجحاف کرده‌ایم. اگرچه این را هم می‌پذیرم که اگر هدف حمایت از کتاب‌فروشی‌ها باشد، باید فروشگاه‌های آنلاین در رقابت سالمی با کتاب‌فروشی‌ها فعالیت کنند. اما این رقابت سالم دو طرفه است و به این معنی نیست که کاری کنیم فروشگاه‌های آنلاین تعطیل شوند تا فروشگاه غیرآنلاین تقویت شوند. این دست از اقدامات از آن طرف بام افتادن است. اگر می‌خواهیم کاری انجام دهیم، باید همه جوانب را بسنجیم، اگر تصمیم بالادستی برای کسب‌وکاری در کشور در نظر گرفته می‌شود، باید شرایط آن را بررسی و با رعایت منافع همه ذی‌نفعان تصمیم گرفت. تعطیلی فروشگاه‌های آنلاین در دنیای امروز، همانقدر نشدنی و غیرمنطقی هست که تعطیلی کسب و کارهای غیرآنلاین. اگر در دنیای امروز از نقش تحول دیجیتال چشم‌پوشی کنیم، عواقب رشد فضای فناوری اطلاعات در دراز مدت، برای کسب و کارهای کوچک یا محلی، سخت‌تر و دردناک‌تر خواهد بود.
 
فروشگاه‌های آنلاین هم با مشکلات بزرگی مواجه هستند
این‌ها در شرایطی است که بیشتر فروشگاه‌های آنلاین تخفیف نامتعارف دارند، آیا این روند اجحاف در حق کتاب‌فروشی فیزیکی نیست؟
شاید از دور فعالیت در فروشگاه‌های آنلاین ساده به نظر برسد، اما آن‌ها هم مانند کتاب‌فروشی فیزیکی به سختی کار می‌کنند. گاهی هزینه تولید و نگهداری یک نرم‌افزار فروش آنلاین خوب و با کیفیت، کمتر از هزینه‌های اجاره و سربار فروشگاه‌های بزرگ کتاب نیست. اصولا کسب و کار کتاب‌فروشی جای سود کلان یا دلالی نیست. چرخه‌ای است که همه با دل و عقیده کار می‌کنند و سرمایه‌گذاری روی رشد فرهنگ کرده‌اند. کم نیستند مغازه‌داران کتاب‌فروش که فقط به دلیل علاقه شخصی کار می‌کنند تا کتاب را به دست مخاطب برسانند.

در کنار آن قطعا فروشگاه‌های آنلاین هم با مشکلات بزرگی مواجه هستند اما امکانی را فراهم می‌کنند که شاید فروشگاه‌های فیزیکی توان ایجاد آن را ندارند. هر تصمیمی که برای چرخه‌ اقتصادی کتاب گرفته می‌شود، باید مبتنی بر منافع منطقی همه فعالان، نیازهای مشتری، مسئولیت اجتماعی، توجه به فناوری و مسیر تحول دیجیتال در زندگی مردم باشد. مقابله غیرمنطقی با هر جریان ناشی از رشد در جهان مدرن، اثرات منفی بزرگتری را در پی خواهدداشت. توجه توامان به توسعه اقتصادی، توسعه فرهنگی، توسعه فناوری در جهان پیشِ رو، برای آسایش بشر نیاز است.