به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، پانزدهمین گردهمایی اصحاب علوم‌انسانی انقلاب اسلامی با تاملی بر مسئله غزه و با حضور پژوهش‌گرانی چون مهدی فدایی مهربانی، مصطفی زالی، فاطمه دلاوری پاریزی و سیدحسین شهرستانی و به همت پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی برگزار شد. این رویداد با موضوع «طرح طوفان؛ علوم‌انسانی و تأملاتی در مسئله غزه» برگزار شد.
در ابتدای این نشست مهدی فدایی مهربانی به چهار بحران در مسئله غزه اشاره کرد که ازجمله آن «بحران اخلاقی»، «بحران علوم‌انسانی» و «بحران فرهنگی» بود.
او در بخشی از سخنانش اظهار کرد: در بحران اخلاقی، ایده اخلاق مبتنی بر مصلحت و نسبی‌گرایی مطرح است. اگرچه هنوز مسئله اخلاق در دنیا از بحث‌های زنده‌ای است که با موقعیت انضمامی انسان می‌تواند نسبت داشته باشد اما در لحظه‌ای که انسان دچار رنج می‌شود، «فلسفه اخلاق» زنده می‌شود و پرسش از اینکه اخلاق کجاست و ما چطور می‌توانیم اخلاق داشته باشیم، مطرح می‌شود. تصور من این است که شاید نماینده اخلاق مبتنی بر سیاست و مصلحت در دنیای امروز «مایکل والزر» باشد که اخلاق را در خدمت قدرت درآورده و شاید شرترین مفاهیم در اندیشه او به مفاهیم اخلاق بدل می‌شود.
فدایی مهربانی یکی دیگر از بحران‌ها در مسئله غزه را «بحران فرهنگی» و «کار فرهنگی» دانست و افزود: اگر بخواهیم نگاه نقادانه داشته باشیم باید بگوییم که ما در کار فرهنگی شکست خورده‌ایم و دلیلش هم نوع نگاه ما به کار فرهنگی است. کار فرهنگی گاه هم ردیف کار روشنفکری است و درباره غزه به نظرم جاهایی که کار فرهنگی روی دوش جامعه بوده عملکرد بسیاری را شاهد بودیم نسبت به زمانی که به فرهنگ به‌مثابه یک مقوله تعلیمی و حکومتی نگاه شده است. در کشورهای مسلمان راهپیمایی‌های صدهزار نفری برای غزه برپا شده اما در ایران که پشتیبان همیشگی بوده ما باید صبر می‌کردیم تا در روز جمعه راهپیمایی کنیم؛ بنابراین چون ظرفیت کار فرهنگی را از جامعه گرفتیم، جامعه منفعل شده است.
او با اشاره به وضعیت کودکان و زنان غزه این نکته را یادآور شد که تکه‌تکه شدن پیکر کودکان و آوارگی زنان و کودکان غزه هر وجدان بیداری را به درد وا می‌دارد اما در همین مسئله هم به نظر می‌رسد دستگاه‌های فرهنگی از کار خود عقب ماندند و جامعه هم نتوانست ایفای نقش کند.
فدایی مهربانی تاکید کرد: ما در مسئله غزه گویا فقط هزینه پرداخت می‌کنیم و نقشی به لحاظ فرهنگی نداشته‌ایم و هرچه تاریخ می‌گذرد ما در عرصه فرهنگ عقب‌تر می‌رویم.
او بحران دیگر در مسئله غزه را بحران علوم انسانی معرفی کرد و افزود: ما هنوز صورت‌بندی درستی به لحاظ علوم‌انسانی نداریم و در بحث‌هایی هم که در غرب شکل گرفته بیشتر انسان خاص مطرح است. درباره هولوکاست بحث‌هایی در غرب شکل گرفت ولی الان در مسئله غزه این حساسیت را نمی‌بینیم.
فدایی مهربانی تاکید کرد: در مسئله غزه گویا ما در یک دوری گیر کرده‌ایم که ادبیاتش در اروپا شکل می‌گیرد و فقط به انسان امریکایی توجه می‌شود. بحران‌هایی که در غزه داریم بحران‌هایی است که همچنان باقی است و مهم‌ترین کاری که می‌توانیم انجام دهیم تقویت وجه فرهنگی آن است.
انسان امروز به دنبال نوع دیگری از بودن است
در بخش بعدی این گردهمایی فاطمه دلاوری پاریزی، محقق حوزه فلسفه غرب، به بحران علوم‌انسانی پرداخت. او در سخنانش به خصیصه دوران مدرن اشاره و اظهار کرد: براساس سخنان فرانسیس بیکن، انسان به دنبال تصرف بر هرچیزی است. نمونه سیاسی آن استعمار است. استعمار که با سلطه سیاسی اروپا بر امریکا و شهرک‌سازی و کشتن بیش از ۹۵ درصد از بومیان امریکا آغاز شد و باعث می‌شود که مرد سفید طبقه متوسط اروپایی، دیگری را به رسمیت نشناسد و انسان‌زدایی کند از دیگری یا سعی در شبیه کردن دیگران به خود دارد.
این محقق حوزه فلسفه غرب در ادامه به نظریه مارکس نسبت به استثمار سیاسی و اقتصادی و فرآیند مدرنیزاسیون پرداخت و سپس با اشاره به نظر دیگر اندیشمندان، تاکید کرد: درک روح استعماری زمانه و مناسبات زر و زور و تزویر، انسان امروز را به اضطرار می‌رساند. در این میان انقلاب اسلامی از بزنگاه‌هایی است که با فهم این موضوع در حال ایجاد جرقه‌های امید است و شاید به همین خاطر باشد که انقلاب اسلامی سهم خود را ایفا کرده و شاید همین امر دلیل تفاوت کنش ما با کنش مردم جهان نسبت به غزه باشد.
او بیان کرد: غزه نقطه عطفی در حرکت به سمت برقراری نسبتی جدید با هستی است. برای این مورد نشانه‌هایی هم می‌توان ذکر کرد و آن هم حنظله‌های پابرهنه‌ای است که پیش از این با سنگ از خود دفاع می‌کردند و امروز با اسلحه در شهرهای صهیونیست‌نشین جولان می‌دهند. مرزهایی که توسط اسرائیل قفل شد تا گرسنگی عامل قتل مردم باشد و حالا با توزیع افطاری گرم توسط ایرانیان شکسته شده است.
دلاوری پاریزی در پایان گفت: انسان امروز مضطر است و به دنبال نوع دیگری از بودن می‌گردد تا هدایت‌گر دانشی متفاوت با آنچه وجود دارد، باشد.
تاکید بر گفتمان بی‌اثر است
در بخش دیگر این گردهمایی، مصطفی زالی، استادیار گروه فلسفه دانشگاه تهران، به دو ادعای بدیهی در مسئله غزه اشاره کرد و گفت: جنگ غزه عریان و صریح یادآور می‌شود که در عرصه روابط بین‌الملل تکیه صرف بر هنجارهای حقوق بین‌الملل بی‌اثر است. همچنین اینکه مانع اصلی تحقق راه‌حل در دولت اسرائیل است.
او در ادامه اظهار کرد: در فلسفه سیاسی جدید برای توضیح تکوین نحوه حاکمیت سیاسی مشروع از مفهوم وضعیت طبیعی استفاده می‌شود که از دل آن قرارداد اجتماعی متولد می‌شود که روشی است برای تبیین دولتی که می‌خواهد به شکل مشروعی تکوین پیدا کند.
زالی ادامه داد: آنچه کمتر به آن توجه می‌شود، وضعیت طبیعی و ضرورت گذار از وضعیت طبیعی است. وضعیت طبیعی، وضعیتی است که دو توصیف مشهور دارد یکی از نگاه «توماس‌هابز» وضعیت جنگ همه علیه همه است و دوم از نگاه «جان‌لاک» که دسترسی انسان‌ها به حقوق‌شان فاقد ضمانت لازم است. در این زمینه «ایمانوئل کانت» از سه نقصان در وضعیت طبیعی صحبت می‌کند و می‌گوید وضعیت طبیعی تحقق حقوق حقوق اکتسابی را ناممکن می‌کند.
زالی افزود: «ایمانوئل کانت» همچنین معتقد است در ذات حق یک نوع اجبارپذیری نهفته است. او همچنین می‌گوید که حق، امری تفسیرپذیر است که بدون مرجع مشترک ناممکن است.
این پژوهشگر مسئله اصلی در روابط بین‌الملل را فقدان مرجع فراگیر که حقوق معین را اعمال کند، دانست و گفت که این عدم مرجع فراگیر، بهره‌مندی از حقوق را ناممکن می‌کند.
او در ادامه عدم تحریم اسرائیل با وجود نقض مرزها و حقوق‌ها را مطرح کرد و ادامه داد: روابط بین‌الملل هیچ کنشی در مقابل اسرائیل نداشته است. کنشی که دولت‌ها در دوره طوفان نسبت به سران اسرائیل برای دلداری آنها داشتند جای سوال و تعجب است و معضل عمیقی را پیش چشم می‌گذارد که حتی اگر هنجارهای معین وجود داشته باشد در فقدان مرجع فراگیر نمی‌توان از آن بهرهمند شد.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه به عملکرد و واکنش سازمان ملل انتقاد کرد که بجای اینکه مدافع اصلی نقض هنجارها باشد پای‌بندی به حاکمیت قانون ندارد.
زالی همچنین اظهار کرد: بحران غزه یک مسئله را نشان می‌دهد و آن هم این است که بحران فلسطین از مسیر حقوقی حل و فصل نمی‌شود. او بیانیه‌ها را به رغم ظاهر امنیتی و زیبایی که افراد را دعوت به پرهیز از خشونت و احقاق حق فلسطین و صلح خاورمیانه می‌کند، دارای کنشی غیراخلاقی دانست چراکه حقوق بدون تضمین بلااثر است.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: بحران غزه ثابت می‌کند حل مسئله زورآزمایی قدرت‌هاست و آنچه دنیا به‌عنوان راه حل غزه تبلیغ می‌شود راه حل دو دولت است.
وی با تاکید بر اینکه تنها راه‌حل مسئله و بحران غزه، مقاومت است به شهدای مقاومت و افرادی چون شهید حاج قاسم سلیمانی و شهید سیدعباس موسوی ادای احترام کرد.
با قدرت می‌توان در برابر غرب ایستاد
در بخش پایانی پانزدهمین گردهمایی اصحاب علوم‌انسانی انقلاب اسلامی، سیدحسن شهرستانی، مدیر گروه حکمت هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی، گفت: مسئله «دیگری» در غرب، همچون پرسشی است که طرح نشد تا پاسخ داده شود بلکه همچون بحران پیش آمد تا با حذف آن رفع شود. در این میان دیگری قابل هضم، جنبش‌های جهان سومی است که دائم طلب پیوستن به غرب را دارند و دائماً دیگری، دیگری مطلوب و ایده‌آل است.
شهرستانی سپس توجه اندیشه مدرن به دیگری را به‌عنوان نگاهی که نه مبشر آزادی و نه دوستی است، مطرح و تاکید کرد: با قدرت می‌توان در برابر غرب ایستاد و حتی اقامه گفت‌وگو از مسیر قدرت ما می‌گذرد.
نظر شما