سرویس فرهنگ مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): جعفر گلشن روغنی؛ پژوهشگر تاریخ در «مرز اشتراک و افتراق خاطره و داستان در خاطره‌نویسی و داستان‌نویسی در دفاع مقدس» با طرح چند سؤال گفت: من از منظر تاریخ به موضوع نگاه می‌کنم و خاطره را به مثابه جلوه‌ای از تاریخ‌نویسی می‌بینم برخلاف نگاه خیلی از استادان و پژوهشگران. داستان را در مقام بروز و ظهوری از ادبیات و متن ادبی. برای شناخت فرق میان خاطره و داستان باید به چند سوال پاسخ داد. تاریخ چیست؟ تاریخ‌نویسی چیست؟ چرا و چگونه باید تاریخ بنویسیم؟ اما در حوزه ادبیات هم چند سوال مطرح است که بزرگان ادبیات درباره آن حرف زدند و در این رابطه کتاب «ادبیات چیست» هم مهم است در اینجا سوال‌هایی چون ادبیات چیست؟ متن ادبی چیست و چگونه شکل می‌گیرد و چه مشخصاتی دارد؟
او افزود: در این سال‌ها که درباره تاریخ فکر کردم و در فلسفه تاریخ تاملاتی داشتم و خواندم؛ تعریفم این است که سرگذشت انسان در بستر زمان و مکان تاریخ است. کوتاه‌ترین و جامع‌ترین تعریفی که از تاریخ می‌توان ارائه داد، این است. زمان بر حسب روز، ماه، سال و قرن و مکان بر اساس جغرافیا، محیط، فضا و اقلیم. برای انسان تعریف مشخصی دارم و وقتی شرح احوال انسان را در بستر مکان و زمان بررسی کنیم، تاریخ شکل می‌گیرد. در اینجا انسان مطرح است به لحاظ فیزیکی و جسمی و در تاریخ جدید هم به بدن انسان پرداخته شده است. وقتی به تاریخ سیاسی، اجتماعی و نظامی نظر می‌کنیم که در آن جسم انسان محور اساسی است.
این پژوهشگر عنوان کرد: وقتی به روح و روان انسان توجه می‌کنیم به عنوان یکی از مهمترین شاکله انسانی و درباره‌اش حرف بزنیم بخشی از تاریخ را روایت کنیم. در اینجا تاریخ به عنوان مثال با روان‌شناسی پیوند می‌خورد. در این بخش به خلقیات، حسیات، عواطف، خشم، غرور و نفرت و آنچه که مربوط به روح و روان انسان است به آن توجه می‌کنیم. در اینجا تاریخ اجتماعی، تاریخ مذهبی و … داریم که در واقع تصوری که درباره تاریخ شکل گرفته بود، می‌شکنیم.
جعفر گلشن روغنی گفت: آنچه که من می‌فهمم که حداقل از ۱۹۲۹ بعد از مکتب آنال شکل گرفت که تاریخ تنها تاریخ سیاسی و نظامی نیست و تاریخ روحیات، عواطف و احوالات هم است در این رابطه کتابی داریم به نام «روحیات انسان اروپایی در قرن شانزدهم» که درباره روحیات انسان است و امروز چنین کتاب‌هایی به کار می‌آید. در حوزه دفاع مقدس هم باید این کار بکنیم بعد از اینکه روزشمار، سال‌شمار و تاریخ عملیات‌ها را نوشتیم، آن موقع باید سراغ روحیات، حسیات، خلقیات، عواطف، خوراک و پوشاک رزمندگان برویم و کارهای تاریخی انجام دهیم؛ تاریخی که با بعضی حوزه‌های علوم انسانی پیوند می‌خورد.
او ادامه داد: وجه سوم انسان که در تاریخ باید به آن توجه کرد بعد از روح و روان، به نظرم ذهن است که در اینجا به ذهنیات انسان توجه می‌شود که اندیشه‌ها، نگاه‌ها و نگرش‌ها و تاملات حاصل این بخش است. وقتی به این معقوله به انسان در بستر زمان توجه می‌کنیم تاریخ اندیشه، فکر و تاریخ فرهنگی درست می‌شود که تقریباً از دهه ۷۰ میلادی شکل گرفته است و حوزه‌های مختلف. بنابراین اگر به تاریخ نگاه مدرن و دقیقی داشته باشیم و نگاه سنتی را کنار بگذاریم متوجه می‌شویم که انسان را در وجوه مختلف باید دید. حالا همین نگاه را به دفاع مقدس ببریم، خواهیم دید که چه‌قدر موضوع در این زمینه می‌توانیم داشته باشیم که با تاریخ مرتبط باشد. به نظرم اقیانویسی که هنوز هیچ چیز آن را کشف نکردیم.
این پژوهشگر تاریخ اظهار کرد: اگر نوشتن سرگذشت انسان در بستر زمان و مکان با توجه به جسم، روح، روان و ذهن شکل بگیرد، آن موقع می‌گوییم که تاریخ‌نویسی به شکل جامعه صورت گرفته است. بنابراین سرگذشت انسان در بستر زمان و مکان با توجه به روح، روان و ذهن قلمفرسایی کنیم، تاریخ‌نویسی صورت گرفته است. وقتی از این دریچه به آن نگاه کنیم تعریف کاملاً جدیدی از علم تاریخ در این حوزه مشاهده می‌کنیم. حالا برای تاریخ‌نویسی باید سراغ هر آنچه برویم که احوال انسان را در گذر مکان و زمان تبیین می‌کند. من دو شاخه برای آن متصور شدم؛ نخست آنچه که بیان شده، مانند کتاب‌ها، نشریات، اسناد، ابنیه و … و دیگری آنچه ناگفته و نانوشته مانده که بحث اصلی ما اینجاست.
جعفر گلشن روغنی گفت: بنابراین در تاریخ‌نویسی آنچه که بوده و آنچه که ما ایجاد می‌کنیم که لازمه کار است و اگر می‌خواهیم تاریخ‌نویسی جامعی در حوزه دفاع مقدس و معاصر داشته باشیم که شخصیت‌های آن در قید حیات هستند، لازم است که به این دو بخش توجه کنیم؛ آنچه که گفته شده و آنچه که ناشنیده و ناگفته مانده و هنوز ابراز نشده است. در اینجا حرف از خاطره به میان می‌آید که به نظرم خاطرات ماده خام تاریخ‌نویسی است. در حالی که خیلی‌ها تصور می‌کنند خاطره خود تاریخ است در صورتی که من این‌گونه فکر نمی‌کنم. خاطره می‌تواند در برخی مواقع و در بعضی نوشته‌ها بخشی از تاریخ را روایت کند، اما تمام تاریخ نیست؛ خاطره‌ها روایتی از تاریخ بر اساس ذهن یک یا چند نفر است. در این میان بعضی معتقدند مثلاً کتاب خاطرات یک فرمانده دفاع مقدس تاریخ جنگ تحمیلی به تمامی است که این‌گونه نیست. ما هیچ‌گاه بر اساس خاطرات به تاریخ یک دوره دست پیدا نمی‌کنیم.
این نشست سومین جلسه از سلسله‌جلسات جایزه کتاب سال دفاع مقدس است که به همت خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
نظر شما