سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، غلامرضا امامی، نویسنده، مترجم، مدیر اسبق انتشارات کانون و سرویراستار ایرانی است. او تاکنون بیش از ۷۰ عنوان اثر چاپ کرده است. امامی در سال ۱۳۵۰ به عنوان ویراستار در کانون پرورش فکری کودکان مشغول به کار شد. اندکی بعد و تا سال ۱۳۵۹ ریاست انتشارات کانون را بر عهده داشت. تجربه ویراستاری و سرویراستاری او ما را بر آن داشت تا درباره زبان سالم کتاب کودک و اهمیت ویراستاری کتاب‌های کودکان با این ویراستار باتجربه گفت‌وگو کنیم. این مطلب را در ادامه می‌خوانید:
- زبان کتاب کودک چقدر و چرا مهم است؟
زبان کتاب‌های کودکان مهم است؛ چون کودک با واژگان محدودی تماس دارد. او همان‌طور که بزررگ‌تر می‌شود، واژگان بیشتری را کسب می‌کند، می‌شنود و بیان می‌کند. به همین جهت مهم‌ترین مسئله در کتاب‌های کودک توجه به واژه‌هایی است که کودک بتواند با آن ارتباط برقرار کند؛ چون اگر کودک معنای واژه‌ها را درنیابد، از خواندن کتاب صرف‌نظر می‌کند. مخصوصا در کشور ما که با تنوع واژه‌ها، لهجه‌ها، زبان‌ها و اقوام سروکار داریم، حتما باید به این نکته توجه شود که زبان معیار فارسی در داستان‌های کودکان به کار برده شود تا با نگارش این زبان، چه نوشته و چه ترجمه، اقوام مختلف بتوانند ارتباط برقرار کنند.
- اگر نویسنده به عمد یا غیرعمد زبان سالم را رعایت نکند؛ آیا ویراستار حق دست بردن در متن را دارد؟
در حقیقت ویراستار یک پُل بین نویسنده، شاعر یا مترجم با خواننده است. پل برای پیوستن است؛ ویراستاری یا پیراستاری یعنی ارائه مفهوم به زبان زیبا، ساده و روان. در ابتدا باید ببینیم که نویسنده، شاعر یا مترجم مطلب درخوری برای ارائه دارد یا نه؟ آیا انگبینی یا عسلی فراهم ساخته که بخواهد به دست دیگران برساند یا نه؟ حال اگر این انگبین یا عسل شایسته باشد، می‌توانیم آن را در ظرف زیبایی ارائه کنیم. مهم این است که به قول مولانا «آب کم جو تشنگی آور بدست»؛ یعنی مهم این است که آب زلال و روان ادبیات در جان انسان جاری باشد، بعد می‌شود آن را در یک کوزه گِلی یا سفالی یا کاسه چینی پرتلألو قرار داد.
کار ویراستار این است؛ ویراستار در حقیقت آن مایع اصیل را- اگر زیبا، روان، رسا و برای کودکان لذت‌بخش، شادی‌آفرین و آگاهی‌بخش باشد- بیاراید و به دست کودکان بسپارد. کار ویراستار این است که حشو و زوائد را از بین ببرد و متن را به زبان نیکو و روان در اختیار خواننده قرار دهد.
- ممکن است بچه‌ها لحن متن ویراستاری‌شده و کتابی را دوست نداشته باشند. آیا باید با خواسته آنها جلو برویم یا نه؟
به عقیده من هر کتابی به ویراستاری احتیاج دارد؛ اما من مخالف استفاده از لحن محاوره تهرانی برای تمام اقوام ایرانی هستم! یعنی حتما باید لحن محاوره‌ای که به کار برده می‌شود به‌گونه‌ای باشد که یک کودک کُرد، عرب، ترک و... هم بتواند با کتاب ارتباط برقرار کند؛ اما متأسفانه در بسیاری از کتاب‌های کودکان می‌بینیم که زبان شکسته، لحن تهرانی است و این از نظر من پذیرفتنی نیست.
- آیا ما به ویراستار تخصصی کتاب کودک نیاز داریم؟ چرا؟
در کشوری با جمعیت ۸۵ میلیونی که تنها ۵۰۰ یا ۳۰۰ نسخه از کتاب چاپ می‌شود، این سؤال چه مفهومی دارد؟ در کشوری که به پفک بیشتر اهمیت داده می‌شود، کتاب برای کودکان و نوجوان جایی ندارد. متأسفانه مطالعه در کشور ما به فراموشی سپرده شده و سطح مطالعه بسیار پایین است؛ نه‌تنها برای کودکان و نوجوانان بلکه کتاب‌هایی را می‌بینیم که برای بزرگسالان است اما پرغلط! به گمان من همه کتاب‌ها باید ویراستاری و پیراستاری شود و صیقل بخورد.
کار ویراستار کشف رگه‌هایی زیبا در ذهن آدمیزاد است. همان‌طور که یک سنگ‌تراش، یک سنگ قیمتی را می‌تراشد و صیقل می‌دهد و بعد به شکلی زیبا در محضر عام قرار می‌دهد، کار ویراستار هم در قبال یک متن به همین صورت است. به عقیده من ویراستاری کتاب کودک بسیار ضروری‌تر از کتاب‌های بزرگسال است؛ این اهمیت هم همان‌طور که پیش‌تر هم گفتم، به خاطر واژگان محدودی است که در اختیار کودکان است. همچنین ویراستاری متون کودک از این جهت هم که مطرح‌کردن یک‌سری مباحث زیاد شایسته کودک نیست، حائز اهمیت است؛ چون کودکان به رشد کامل فکری و احساسی نرسیده‌اند. سخن‌گفتن از مباحثی که او در نیابد باعث می‌شود خواننده را دل‌زده کند. علاوه‌بر ویراستاری، باید عنصرهای شادی، سرگرمی و آگاهی در کتاب‌های کودک لحاظ شود. باید کتاب کودک یکی از این سه عنصر را داشته باشد و چه بهتر که در یک کتاب هر سه عنصر همراه با هم باشد. نمی‌شود کتاب خسته‌کننده و با زبان دشوار برای کودک نوشت. به نظر من وظیفه نویسندگان و شاعران و مترجمان کتاب‌های کودک این است که همیشه شعله‌های شادی و امید را در نوشته‌هایشان به کار ببرند و نگذارند این شعله خاموش شود.
- مهم‌ترین آسیبی که یک متن ویراستاری‌نشده برای کودک دارد، چیست؟
آسیب متن بدون ویراستاری به کودک این است که بچه‌ها را از خواندن می‌گریزاند و باعث می‌شود مطالعه را فراموش کنند و به فضای مجازی پناه ببرند و از کتاب بیزار شوند. کسی که چیزی را درنیابد، نمی‌تواند با آن ارتباط برقرار کند. اگر یک فرد زبان چینی نداند، نمی‌تواند کتاب چینی بخواند و با آن ارتباط برقرار کند. حتی به اعتقاد من در کتاب‌های کودک، گذشته از جنبه ویراستاری، جنبه تصویری هم مهم است؛ چرا که بچه ابتدا تصویر را می‌بیند و با تصویر ارتباط برقرار می‌کند؛ البته خوشبختانه از نظر تصویرسازی کشور ما در سطح بالایی در جهان حضور دارد.
- با توجه به تجربه‌ای که در این زمینه دارید، به نظر شما روند ویراستاری متون کتاب کودک بهبود داشته است؟ یعنی متن‌ها به سمت اصولی‌شدن پیش رفته‌اند یا برعکس؟
بله. از زمانی که در کانون بودم و ویراستار بودم، ناشران آزاد کمتر به ویراستاری کتاب کودک و نوجوان توجه داشتند؛ ولی خوشبختانه در حال حاضر ناشرانی که در کار کتاب‌های کودک و نوجوان هستند به ویراستاری توجه دارند، می‌اندیشند و به کار می‌برند؛ اما متأسفانه بسیار کتاب‌های جعلی، بی‌محتوا و غلط منتشر می‌شود و در این بازار کتاب سَره و ناسَره به هم آمیخته شده است؛ اما همچون جریان درخشان تاریخ، اوضاع رو به بهبودی است مخصوصا در حوزه کتاب کودک و نوجوان.
اگر ویراستاری خوبی بر کتاب‌های کودک انجام شود برای ناشران در درازمدت سودآور است؛ البته برخی از ناشران کتاب‌های کودک و نوجوان توجه‌ای به ویراستاری نمی‌کنند و این مایه دریغ است. خوشبختانه در کشور ما، زادوولد زیاد است؛ بنابراین کتاب‌خواندن مهم است. امیدوارم وزارت ارشاد به مسئله ویراستاری کتاب کودک و نوجوان توجه داشته باشد؛ یعنی دست‌کم یک متن مسموم و غلط به بچه‌ها داده نشود. در انتها به ویراستارها پیشنهاد می‌کنم که زمانی‌که یک متن را ویرایش می‌کنند، قبل از چاپ، متن را برای چند کودک بخوانند و ببینند که آنها می‌توانند ارتباط برقرار کنند یا نه؛ اگر آنها ارتباط برقرار کردند، متن را چاپ کند.
چهارشنبه ۱۱ مرداد ۱۴۰۲ - ۱۲:۵۸
غلامرضا امامی، نویسنده و ویراستار ادبیات کودک و نوجوان گفت: ویراستاری کتاب کودک بسیار ضروری‌تر از کتاب‌های بزرگسال است و آسیب متن بدون ویراستاری این است که بچه‌ها را از خواندن می‌گریزاند و باعث می‌شود مطالعه را فراموش کنند و به فضای مجازی پناه ببرند.
نظر شما