به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، انجمن علمی دانشجویی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز با همکاری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی (شعبه خوزستان) نشستی با محوریت آموزش ادبیات و رویکردهای آن برگزار کرد که محمود فتوحی رودمعجنی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، مهمان و سخنران این برنامه بود.
وظیفه استاد، رویکردهای آموزشی
فتوحی در آغاز این نشست درباره تاثیر انتخاب رویکرد آموزشی توسط استاد، توضیح داد: وظیفه اصلی و اساسی استاد ایجاد پرسش در ذهن دانشجو است. دانشجویان ممکن است پاسخ‌های متعددی داشته باشند و حتی بعضی از آنها اشتباه هم باشد. این همان روشی است که از آن به دو رویکرد اکتشافی و انتقادی یاد می‌شود. با این روش‌ها قدرت استدلال دانشجو بالا می‌رود و نگرش او به متن تغییر می‌کند. رویکردهای انتقادی و اکتشافی تفاوت‌های زیادی با هم دارند و این تصمیم بر عهده استاد است که انتخاب کند با چه شیوه‌ای می‌خواهد به دانشجو آموزش بدهد.
پنج رویکرد، پنج نتیجه
در ادامه این عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد درباره رویکردهای اصلی آموزش ادبیات گفت: به‌صورت کلی پنح رویکرد آموزشی وجود دارد که می‌توان با آن متن ادبی را به دانشجو آموزش داد. اولی، رویکرد داده‌بنیاد یا آموزش‌بنیاد است. در این روش اطلاعات ازسوی استاد به دانشجو منتقل می‌شود و دانشجو در این یادگیری نقش فعالی ندارد. این اطلاعات کلید فهم متن برای دانشجو است و استاد باید اطلاعاتی را به دانشجو منتقل کند.
وی افزود: باید بگویم که استاد وظیفه دارد رابطه متن را با جهان امروز هم نشان بدهد. استاد نباید با ورود به کلاس وارد چندصد سال گذشته شود و کارکرد متن در جهان امروز را از یاد ببرد. نکته دیگر اینکه اگر استاد قصد دارد چنین رویکردی را در تدریس اتخاذ کند، باید منابع دست اول و معتبر را به دانشجو معرفی کند. امروزه سیل اطلاعات به همه هجوم آورده است که بیشتر آنها شبه‌علم است. بنابراین باید سره را از ناسره جدا کرد و به دانشجو نشان داد. آزمون در این رویکرد باید جوری طراحی شود که دانشجو بتواند دانش خود را بسنجد.
فتوحی درباره دومین رویکرد آموزشی هم عنوان کرد: رویکرد بعدی سبک‌بنیاد است. در این رویکرد دانشجو به کشف اسلوب سخن نویسنده می‌پردازد و متن را با این نگاه می‌آموزد. ما در این روش از دانشجو می‌خواهیم شیوه‌های بیانی و گویشی متن را استخراج کند. تمهیدات بلاغی و وجوه زیبایی‌شناسی نیز از معیارهای دیگری است که در این روش باید به آن توجه کرد.
وی افزود: آموزش سبک‌بنیاد نباید به حفظ کردن برخی متر و معیارها محدود شود. این‌ها باید تبدیل به مهارتی برای تحلیل متن شوند. دانشجو باید بتواند شخصیت و سبک نویسنده را از متن استخراج کند. البته این کار بسیار دشواری است. یکی از راه‌های آموزش در این رویکرد درخواست از دانشجو برای نوشتن به سبک نویسنده و شاعر است.
فتوحی گفت: رویکرد محتواگرا یا پیام‌بنیاد نیز روش دیگری است که بیشتر بر ارزش متن از نظر محتوایی تاکید دارد. در این روش باید محورهای مثبت منفی متن، بحث‌های فلسفی، نشانه‌های ایدئولوژیکی و... از متن استخراج شود. دانشجو باید این تفکر است که متن را می‌سازد.
وی گفت: رویکرد واکنش‌بنیاد نیز رویکرد دیگری است که می‌توان به آن اشاره کرد. در این مکتب واکنش و نظر دانشجو به متن و درباره متن است که اهمیت دارد. معلمانی که دانشجویان و دانش‌آموزان به آنها علاقه‌مند می‌شوند، معمولا از این روش استفاده می‌کنند. آنها مفاهیم ازپیش‌دانسته را دیکته نمی‌کنند و واکنش‌ها و نگاه‌های دانشجو برایشان اهمیت دارد. آنها شاگردان را تشویق می‌کنند تا متن را بر اساس تفکر خود تفسیر کنند. این کار زمینه را برای تمرین نقد و اظهارنظر فراهم می‌کند. در این روش دانشجو احضار می‌کند که کلاس به معنای واقعی کلمه جای حضور است.
فتوحی ادامه داد: رویکرد تفسیربنیاد نیز متن را برای دانشجو تفسیر و تبیین می‌کند و رازها و نکته‌های متن را به دانشجو می‌آموزد. وقتی با متن مواجه می‌شویم به گره‌هایی برمی‌خوریم که می‌توان با مراجعه به متن‌های دیگر آن را تفسیر و تاویل کرد. البته بحث تاویل کمی متفاوت است. تاویل به دانش ضمنی دانشجو مانند اطلاعات فلسفی، دینی و تاریخی برمی‌گردد. این روش و درگیری با احتمالات معنایی یک متن منجر به افزایش هوش دانشجو و دانش‌آموز می‌شود. دانشجوی این مکتب متوجه می‌شود که هر متنی را هزارگونه می‌توان تفسیر کرد و هرکسی می‌تواند از ظن خود یار متن شود.
انتخاب دشوار
محمود فتوحی با تاکید بر اهمیت تمام این رویکردها ادامه داد: ما هیچ رویکردی را بر دیگری ترجیح نمی‌دهیم. بهتر است در پانزده جلسه‌ای که ترم آموزشی برای آموختن یک متن ادبی در نظر می‌گیرد، استاد باید این رویکردها را در موازات هم به کار ببرد.
فرصت‌های دنیای امروز
این استاد گروه زبان و ادبیات فارسی به مسئله لزوم استفاده از فضای مجازی در آموزش ادبیات تاکید کرد و گفت: امروزه در مواجهه با متن باید از روش‌های دیگری استفاده شود که فعالیت دانشجو را در کلاس بیشتر می‌کند. خوشبختانه امروزه با فراهم شدن فضاهای مجازی دانشجویان تریبون‌های متعددی برای ارائه نظرات خود و بحث درباره آنها در اختیار دارند. با وجود این امکانات، معلم ادبیات باید بیشتر دانشجو را به فعالیت وادارد. اجرای متن در قالب‌ها مختلفف مانند دکلمه کردن، اجرای رادیویی، اجرای تئاتر و... از این روش‌ها است. این کار باعث می‌شود دانشجو در نهایت حد خود با متن آشنا شود. راه دوم بازنمایی متن است. اقتباس از متن، تقلید سبک، بازآفرینی و.. مثال‌هایی برای این روش است.
در محضر استاد
محمود فتوحی در پایان به ویژگی‌های شخصیتی لازم برای مدرس ادبیات اشاره کرد و گفت: مدرس ادبی باید محفوظات ادبی بسیار داشته باشد، فن بیان، ذوق زیبایی‌شناسی، قدرت برقراری ارتبا با دانشجو، نیک‌محضر بودن و داشتن حافظه قوی، سواد فرهنگی، داشتن شناخت از جامعه، گفتار فصیح، نوشتار دارای سبک و... ویژگی‌هایی است که یک مدرس ادبیات باید به آنان آراسته باشد. کسانی که در امر استخدام استادان و معلمان ادبیات دخیل هستند، باید این مسائل را در آن شخص نیز در نظر بگیرند و تنها به مسائل علمی اکتفا نکنند. استادان بزرگ ادبیات فارسی به بیشتر این صفات آراسته بودند.
وظیفه استاد، رویکردهای آموزشی
فتوحی در آغاز این نشست درباره تاثیر انتخاب رویکرد آموزشی توسط استاد، توضیح داد: وظیفه اصلی و اساسی استاد ایجاد پرسش در ذهن دانشجو است. دانشجویان ممکن است پاسخ‌های متعددی داشته باشند و حتی بعضی از آنها اشتباه هم باشد. این همان روشی است که از آن به دو رویکرد اکتشافی و انتقادی یاد می‌شود. با این روش‌ها قدرت استدلال دانشجو بالا می‌رود و نگرش او به متن تغییر می‌کند. رویکردهای انتقادی و اکتشافی تفاوت‌های زیادی با هم دارند و این تصمیم بر عهده استاد است که انتخاب کند با چه شیوه‌ای می‌خواهد به دانشجو آموزش بدهد.
پنج رویکرد، پنج نتیجه
در ادامه این عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد درباره رویکردهای اصلی آموزش ادبیات گفت: به‌صورت کلی پنح رویکرد آموزشی وجود دارد که می‌توان با آن متن ادبی را به دانشجو آموزش داد. اولی، رویکرد داده‌بنیاد یا آموزش‌بنیاد است. در این روش اطلاعات ازسوی استاد به دانشجو منتقل می‌شود و دانشجو در این یادگیری نقش فعالی ندارد. این اطلاعات کلید فهم متن برای دانشجو است و استاد باید اطلاعاتی را به دانشجو منتقل کند.
وی افزود: باید بگویم که استاد وظیفه دارد رابطه متن را با جهان امروز هم نشان بدهد. استاد نباید با ورود به کلاس وارد چندصد سال گذشته شود و کارکرد متن در جهان امروز را از یاد ببرد. نکته دیگر اینکه اگر استاد قصد دارد چنین رویکردی را در تدریس اتخاذ کند، باید منابع دست اول و معتبر را به دانشجو معرفی کند. امروزه سیل اطلاعات به همه هجوم آورده است که بیشتر آنها شبه‌علم است. بنابراین باید سره را از ناسره جدا کرد و به دانشجو نشان داد. آزمون در این رویکرد باید جوری طراحی شود که دانشجو بتواند دانش خود را بسنجد.
فتوحی درباره دومین رویکرد آموزشی هم عنوان کرد: رویکرد بعدی سبک‌بنیاد است. در این رویکرد دانشجو به کشف اسلوب سخن نویسنده می‌پردازد و متن را با این نگاه می‌آموزد. ما در این روش از دانشجو می‌خواهیم شیوه‌های بیانی و گویشی متن را استخراج کند. تمهیدات بلاغی و وجوه زیبایی‌شناسی نیز از معیارهای دیگری است که در این روش باید به آن توجه کرد.
وی افزود: آموزش سبک‌بنیاد نباید به حفظ کردن برخی متر و معیارها محدود شود. این‌ها باید تبدیل به مهارتی برای تحلیل متن شوند. دانشجو باید بتواند شخصیت و سبک نویسنده را از متن استخراج کند. البته این کار بسیار دشواری است. یکی از راه‌های آموزش در این رویکرد درخواست از دانشجو برای نوشتن به سبک نویسنده و شاعر است.
فتوحی گفت: رویکرد محتواگرا یا پیام‌بنیاد نیز روش دیگری است که بیشتر بر ارزش متن از نظر محتوایی تاکید دارد. در این روش باید محورهای مثبت منفی متن، بحث‌های فلسفی، نشانه‌های ایدئولوژیکی و... از متن استخراج شود. دانشجو باید این تفکر است که متن را می‌سازد.
وی گفت: رویکرد واکنش‌بنیاد نیز رویکرد دیگری است که می‌توان به آن اشاره کرد. در این مکتب واکنش و نظر دانشجو به متن و درباره متن است که اهمیت دارد. معلمانی که دانشجویان و دانش‌آموزان به آنها علاقه‌مند می‌شوند، معمولا از این روش استفاده می‌کنند. آنها مفاهیم ازپیش‌دانسته را دیکته نمی‌کنند و واکنش‌ها و نگاه‌های دانشجو برایشان اهمیت دارد. آنها شاگردان را تشویق می‌کنند تا متن را بر اساس تفکر خود تفسیر کنند. این کار زمینه را برای تمرین نقد و اظهارنظر فراهم می‌کند. در این روش دانشجو احضار می‌کند که کلاس به معنای واقعی کلمه جای حضور است.
فتوحی ادامه داد: رویکرد تفسیربنیاد نیز متن را برای دانشجو تفسیر و تبیین می‌کند و رازها و نکته‌های متن را به دانشجو می‌آموزد. وقتی با متن مواجه می‌شویم به گره‌هایی برمی‌خوریم که می‌توان با مراجعه به متن‌های دیگر آن را تفسیر و تاویل کرد. البته بحث تاویل کمی متفاوت است. تاویل به دانش ضمنی دانشجو مانند اطلاعات فلسفی، دینی و تاریخی برمی‌گردد. این روش و درگیری با احتمالات معنایی یک متن منجر به افزایش هوش دانشجو و دانش‌آموز می‌شود. دانشجوی این مکتب متوجه می‌شود که هر متنی را هزارگونه می‌توان تفسیر کرد و هرکسی می‌تواند از ظن خود یار متن شود.
انتخاب دشوار
محمود فتوحی با تاکید بر اهمیت تمام این رویکردها ادامه داد: ما هیچ رویکردی را بر دیگری ترجیح نمی‌دهیم. بهتر است در پانزده جلسه‌ای که ترم آموزشی برای آموختن یک متن ادبی در نظر می‌گیرد، استاد باید این رویکردها را در موازات هم به کار ببرد.
فرصت‌های دنیای امروز
این استاد گروه زبان و ادبیات فارسی به مسئله لزوم استفاده از فضای مجازی در آموزش ادبیات تاکید کرد و گفت: امروزه در مواجهه با متن باید از روش‌های دیگری استفاده شود که فعالیت دانشجو را در کلاس بیشتر می‌کند. خوشبختانه امروزه با فراهم شدن فضاهای مجازی دانشجویان تریبون‌های متعددی برای ارائه نظرات خود و بحث درباره آنها در اختیار دارند. با وجود این امکانات، معلم ادبیات باید بیشتر دانشجو را به فعالیت وادارد. اجرای متن در قالب‌ها مختلفف مانند دکلمه کردن، اجرای رادیویی، اجرای تئاتر و... از این روش‌ها است. این کار باعث می‌شود دانشجو در نهایت حد خود با متن آشنا شود. راه دوم بازنمایی متن است. اقتباس از متن، تقلید سبک، بازآفرینی و.. مثال‌هایی برای این روش است.
در محضر استاد
محمود فتوحی در پایان به ویژگی‌های شخصیتی لازم برای مدرس ادبیات اشاره کرد و گفت: مدرس ادبی باید محفوظات ادبی بسیار داشته باشد، فن بیان، ذوق زیبایی‌شناسی، قدرت برقراری ارتبا با دانشجو، نیک‌محضر بودن و داشتن حافظه قوی، سواد فرهنگی، داشتن شناخت از جامعه، گفتار فصیح، نوشتار دارای سبک و... ویژگی‌هایی است که یک مدرس ادبیات باید به آنان آراسته باشد. کسانی که در امر استخدام استادان و معلمان ادبیات دخیل هستند، باید این مسائل را در آن شخص نیز در نظر بگیرند و تنها به مسائل علمی اکتفا نکنند. استادان بزرگ ادبیات فارسی به بیشتر این صفات آراسته بودند.
نظر شما