به منظور آشنایی بیشتر با نحوه برگزاری این دوره، گفت‌وگویی با محمدقاسم فروغی؛ دبیر علمی انتخاب بهترین کتاب سال دفاع مقدس انجام داده‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
اصولا فرایند انتخاب کتاب دفاع مقدس دارای چه کارکردهایی در عرصه تولید کتاب دفاع مقدس است؟ طراحی و اجرای این برنامه نگاهی به آسیب‌شناسی و رفع موانع تولید کتاب هم دارد؟ آیا در طرح اولیه این برنامه آینده فراگیر و توسعه بخش موضوعات و تنوع رویکردها نیز درنظر گرفته شده است؟
این سؤال به بنیان‌ها و نگاه‌های اولیه در طراحی این برنامه اشاره می‌کند. مسلما کسانی که در پایه‌ریزی این برنامه شرکت داشتند، نگاهی به آینده نیز داشته‌اند و کار را از یک برنامه مقطعی و گزارش سالیانه فراتر دیده‌اند. اینجانب در آن زمان که این برنامه اجرایی شد به‌عنوان مدیر ادبیات و انتشارات بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس مشغول به فعالیت بودم، این برنامه را در سال 1370 به آقای چمران که ریاست بنیاد را بر عهده داشتند، پیشنهاد کردم.
پس از کسب موافقت ایشان، جلساتی با حضور دست‌اندرکاران این عرصه که از سپاه، ارتش، حوزه هنری و برخی از مراکز دیگر بودند، برگزار شد و پس از استقبال آنها از این برنامه، کار طراحی و برنامه‌ریزی آغاز و در اولین قدم شورایی از بزرگان این عرصه همچون آقایان سرهنگی، بهبودی و نیکخواه تشکیل دادیم که در روند کار به‌عنوان سیاست‌گذار حضور داشته باشند و بر روند کار نظارت کنند که خوشبختانه با درایت و تدابیر این بزرگواران کار شکل گرفت و در اولین دوره آثار مربوط به دوران دفاع مقدس ارزیابی و منتخبان آثار برتر معرفی شدند که متأسفانه برخی از این مسئولان امروزه در جمع اهالی فرهنگ دفاع مقدس نیستند و به سوی غفران الهی پرواز کردند.
با گذشت زمان، این برنامه به‌عنوان یک حرکت ارزشمند و ضروری در جامعه فرهنگی، پژوهشی، ادبی و هنری کشور قوام یافت و بارور شد و امروز می‌بینیم که 18 دوره از این فعالیت پشت‌سر گذاشته شده و هرسال غنی‌تر از سال قبل به مرحله اجرا درآمده است. مسلما انتظار می‌رود که کارها نیز رفته‌رفته به تکامل نزدیک شود و ضمن توسعه در کیفیت و کمیت، شرایط بهتری برای عرضه نشر فراهم شود.
این رویکرد مسلما در کار داوری‌ها و ارزیابی‌ها نیز رعایت خواهد شد و با دقت و حساسیت بیشتر در روند کارهای اجرایی اعمال می‌شود. ما از دوره‌های اخیر رویکرد کیفیت‌محور را مدنظر قرار دادیم و با سیاست‌گذاری دقیق در سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس به فضاهای باکیفیت‌تر و تازه‌تری توجه داریم و خواه‌ناخواه دبیر، دبیرخانه و عوامل دست‌اندرکار این برنامه نیز باید طوری به اجرای برنامه‌ها و رویکردها بپردازند که این سیاست تحقق یابد و در روند تولید کتاب، ظرفیت‌ها و امکانات تازه‌تری برای کار پدید آید. این امکان‌سنجی مسلما باید با برنامه‌ریزی و تعامل دنبال شود، در غیر این‌صورت نمی‌توان به نتایج دلخواه رسید. درواقع این کار، تیم ملی می‌طلبد، لذا باید مشارکت و همکاری در سطح ملی به‌وجود آید و برای این مهم نیاز به تعامل با مجموعه‌ها و سازمان‌های مرتبط با این کار خواهیم بود و ما در این دوره‌های اخیر توانسته‌ایم با رایزنی و تعامل با دیگر مجموعه‌ها، مشارکت مؤثری را در این زمینه فراهم کنیم.
استقبال و اهتمام مراکز دیگر نیز با توجه به شرایط و ضرورت‌های جامعه اثربخش بوده و روز‌به‌روز به کارایی و بازدهی فعالیت‌ها افزوده شده است. در دوره نوزدهم نیز سعی می‌شود بر این اساس با تعداد بیشتری از مجموعه‌ها همکاری و تعامل کنیم تا کار، جنبه ملی و مشارکتی پیدا کند.
نوزدهمین دوره انتخاب کتاب دفاع مقدس چگونه به مرحله اجرا درمی‌آید؟ و طرح شعار «حفظ هویت ملی با تولید آثار فاخر» به چه منظور است؟
اگر در هر حرکت فرهنگی رویکرد هدف‌محور وجود نداشته باشد، مسیر و نقشه راه با سلیقه‌ها و تنوع نگاه‌های غیرمنطبق بر مسیر صحیح و مطلوب دنبال خواهد شد. شعار ما همان اصول اولیه و مسلمی است که در کارهای ما باید لحاظ شود. مبناها و اصول باید به طرح برنامه‌ها و اجراهای منطبق بر هدف‌گذاری منطبق شوند، لذا بر اساس شعار «حفظ هویت ملی با تولید آثار فاخر»، اصل و اساس رویکرد ما در کارها باید حاوی مطالب و محورهایی باشد که نشان‌دهنده حفظ و ترویج هویت ملی باشد. بحث هویت ملی یکی از موضوعاتی است که مقام معظم رهبری سال‌هاست بر آن تأکید کرده‌اند و مشخصه‌هایی نیز برای آن بیان فرمودند. هویت ملی، اساس و پایه اقتدار و ماندگاری نظام و فرهنگ ماست و چنانچه ما در تولید آثار به این امر بی‌توجه یا کم‌توجه باشیم، مسلما باورها و آموزه‌های فرهنگی و اعتقادی را نیز کم‌کم فراموش کرده و دچار بی‌هویتی یا بحران‌های فرهنگی و دنیازدگی خواهیم شد.
بحث هویت ملی، یکی از مهمترین موضوعاتی است که باید بر آن تأمل کرد و با مداقه در آن، اذهان افراد دخیل در امر تولید آثار فرهنگی را به سمت و سوی کامل و دقیق آن سوق داد. بحث بحران هویت در دنیا مطرح است و دشمنان از هر وسیله‌ای برای زدودن آثار فرهنگی هر ملتی تلاش می‌کنند. بنابراین وظیفه ماست که هرچه بیشتر در این عرصه تلاش کنیم تا گذشته، تاریخ، فرهنگ و ادبیات خودمان را غنی‌تر کرده و جلوه‌های کمال و زیبایی را در آنها مشهود و بارز کنیم.
غنای فکری و ملی ایرانیان در طول تاریخ، زبانزد همه ملت‌ها و صاحبان اندیشه در جهان بوده است. حکما، فلاسفه، دانشمندان و ادیبان این سرزمین آثاری ماندگار برای تاریخ و زندگی بشر خلق کرده‌اند که اغلب آنها سرشار از حکمت انسانی و باورهای دینی و تاریخی زندگی این مرز و بوم است. چرا از گذشته و تاریخ خود غافل باشیم و این گنجینه و ذخیره بی‌نظیر را در هجوم تبلیغات و فرهنگ سلطه تقویت نکنیم که توان مقابله و دفع آن هجمه‌های پر فریب را داشته باشد؟
در این مجال بنا ندارم که به طرح مطالب شعارزده بپردازم. بلکه جوهر فرهنگ غنی این سرزمین آنقدر عظیم و شگرف است که نیاز به مبالغه و بزرگ‌نمایی ندارد. در حالی که به یک از هزاران آن نیز تاکنون نپرداخته‌ایم. هویت، حاصل و اساس جوهر وجودی انسان‌هاست و باورها و دغدغه‌ها را شکل می‌دهد، بنابراین عرصه دفاع مقدس یکی از مهمترین جغرافیا و هندسه این موضوعات است. ما برای تبیین و شناخت این موضوع با محورهای علمی و پژوهشی وارد گفت‌وگو شده‌ایم تا از ره‌آورد نشست‌ها و گفت‌وگوهای فرهیختگان و اندیشمندان در آن مجموعه‌ها بتوانیم مجموعه‌ای مکتوب فراهم کنیم که در آن به این موضوع به صورت مشروح پرداخته شده باشد و تولیدکنندگان با مدنظر قرار دادن آن، کمال و غنای مکتوب خود را هر چه بیشتر بر آن اساس قرار دهند تا در آینده تولیدات سراسر حکمت و باورهای هویت‌ساز را شاهد باشیم و دغدغه‌ها و ارزش‌های فرارو را از ظرفیت‌ها و استعدادهای شکوفا شده سرشار کنیم. این مهم جز در سایه اندیشه و و خردورزی حاصل نخواهد شد. عرصه هویت ملی کنکاشی جامع و کامل را می‌طلبد که امید است در فرآیند برنامه‌ریزی شده حاصل شود.
برنامه‌های جنبی این دوره به چه موضوعاتی اشاره دارد؟ قرار است که غیر از انتخاب کتاب به چه موضوعات و عرصه‌هایی توجه شود؟
در این دوره چرخه کتاب به طور کامل دیده شده و شامل بحث سوژه یابی، تألیف، تدوین، ارزیابی، مهندسی کتاب، چاپ و توزیع، نقد و معرفی، فعالیت‌های کتابخانه‌ای و کتابداری، بحث رسانه‌ای کتاب، بحث عرضه و فروش کتاب، مسابقه کتابخوانی، خلاصه‌نویسی و چند موضوع دیگر است. امیدواریم که در این برنامه بتوانیم یک فعالیت مطلوب و کامل را داشته باشیم و با تعامل و همکاری صمیمانه مجموعه‌های مرتبط کاری شایسته با مشخصه‌های ملی را سر و سامان دهیم و این جز با تعامل و همکاری صادقانه و مخلصانه همه دستگاه‌های مرتبط انجام نمی‌شود.
شرایط اقتصادی امروز، مسلما محدودیت‌هایی را باعث خواهد شد، اما با مجاهده و تلاش عزیزان خدوم و متعهد در این عرصه می‌توان بسیاری از مشکلات را نادیده گرفت. در این دوره قرار است که از طریق کتابخانه‌های کشوری و همچنین کتابخانه‌های دفاع مقدس، مسابقه کتابخوانی و خلاصه‌نویسی کتاب‌های دفاع مقدس برگزار شود. همچنین اگر شرایط مهیا باشد، مسابقه داستان‌نویسی برای جوانان و نوجوانان دانش‌آموز از طریق مجموعه‌های کانون پرورش فکری و آموزش و پرورش برگزار می‌شود.
همچنین، دوره نوزدهم بنا دارد که نشست‌های متعدد در حوزه‌های مختلف نشر را برگزار کند و ماحصل آن ضمن عرضه در در رسانه‌ها و فضای مجازی به صورت کتاب، تدوین و منتشر شود. اصولا دوره نوزدهم به‌دنبال جریان‌بخشی در موضوع فرهنگ، ادبیات، هنر، تاریخ و پژوهش دفاع مقدس است و اگر شرایط اجازه دهد در بحث تبیین فرهنگ و ادبیات اسلامی چند نشست جامع و کامل برگزار خواهیم کرد تا به شرح مشخصه‌های مقاومت بین‌الملل اسلامی بپردازیم.
آیا ناشران نیز می‌توانند در این برنامه شرکت کنند؟ فرآیند جمع‌آوری آثار چگونه است و تاکنون چه اقداماتی در در این زمینه به عمل آمده است؟ همچنین بحث داوری‌ها از چه زمانی آغاز می‌شود؟
کار جمع‌آوری آثار شروع شده و در اینجا از ناشران و عزیزانی که در این عرصه تلاش دارند تقاضا می‌کنیم برای شرکت در این برنامه یک نسخه از آثاری که سال انتشار آنها 97 و 98 باشد، به دبیرخانه نوزدهمین دوره انتخاب کتاب دفاع مقدس به نشانی: تهران، خیابان مطهری، خیابان میرعماد، پلاک 4، سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس دبیرخانه نوزدهمین دوره، ارسال کنند تا پس از جمع‌آوری تمامی آثار که مهلت ارسال آنها تا 15 مردادماه است، کار داوری آنها آغاز شود.
مسلما کارها در موضوعات بیست‌گانه فعلی تقسیم می‌شوند و پس از تشکیل گروه داوری و توجیه آنها نسبت به شعار این دوره و تعامل و همفکری در این زمینه، فرم‌های داوری تهیه و کار داوری به‌طور رسمی از شهریور یا مهرماه آغاز خواهد شد. در این دوره مسلما با توجه به حساسیت موجود در گزینش آثار فاخر، فرم‌های داوری نیز بازبینی می‌شوند و مشخصه‌های امتیازدهی در شکل جدید طراحی خواهد شد. ترکیب داوران نیز لزوما نیاز به تغییر ندارد، اما احتمال دارد که در برخی از گروه‌ها داوران دیگری جایگزین شوند یا چنانچه توفیق همکاری با برخی از افراد دوره‌های قبل را نداشته باشیم از حضور داوران مجرب و متعهد دیگری بهره خواهیم برد.
دوره‌های گذشته با هیچ مشکلی در روند داوری روبه‌رو نبودیم و در اینجا لازم است که از تمامی داورانی که در دوره‌های قبل به ویژه از دوره هفدهم که تغییر رویکرد در کار داشتیم کمال تشکر را داشته باشم که با تحمل انواع مشکلات، کاری در خور و شایسته انجام دادند و با نهایت دقت و انصاف، داوری‌ها را به پایان رساندند. ما بنا داریم که مانند دوره‌های قبل، داور ممتاز و منتخب دوره نوزدهم را نیز معرفی کنیم و برای این کار لازم است که به روند کار داوری حساس باشیم.
نظر شما