احمدعلی مسعود انصارى در کتاب «پس از سقوط (سرگذشت خاندان پهلوى در دوره آوارگی)» که از سوی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسى منتشر شده می‌نویسد: «در سال ۱۹۸۶م. چندتن از دوستان از طریق نیکسون و یارانش به فکر پیاده کردن طرحی ضربتی برای به دست گرفتن حکومت ایران افتادند؛ نخست به دیدار نیکسون رفتند. با حمایت جان کانلی و جمعی از مقامات نظامی امریکا، طرحی با عنوان کیش تهیه شد. بر طبق طرح، قرار بود که با حمایت نیروهای امریکا در منطقه، رضا، غافلگیرانه در جزیره کیش پیاده شود و به جمهوری اسلامی اعلام جنگ کند. این طرح را با رضا در میان گذاشتند. وی بی‌آنکه در مورد طرح و جزئیات و اهدافش بپرسد، اولین سؤالی که مطرح کرد، این بود که خوب برای فرار چه فکری کرده‌اید و اگر موفق نشدیم، چگونه می‌توانم از آن جا فرار کنم؟ به او گفتند: قربان! شما قرار است بروید ایران را بگیرید و از همین حالا به فکر فرار و نجات جان خودتان هستید؟ بدین ترتیب، بار دیگر طرحی قبل از اجرا، در مرحله اولیه خود عقیم ماند؛ البته کسانی که با روحیه پدر وی آشنا هستند، می‌دانند که او هم همین خصوصیت را داشت...
پهلوی‌ها علاوه بر خست، عموماً نمک‌نشناس و ضمناً ترسو هستند. از آدم‌های فاسد هم خوششان می‌آید و محبتی نسبت به آدم‌های سالم ندارند. مردم را هم داخل آدم حساب نمی‌کنند. عموماً هم خارجی‌پرست هستند و در برابر خارجى، به‌گونه عجیبى، مرعوب و مجذوبند و اگر یک ایرانی درباره مسئله‌ای هزار دلیل منطقی بیاورد، به مجردی که یک نفر خارجی اظهارنظر غیرمنطقی درباره آن مسئله بکند، آنها تمام استدلال شما را فراموش می‌کنند و فقط به همان نظر خارجی می‌چسبند. نمک‌نشناسى، یکی از خصوصیات آنها بوده و هست.»
.jpg)
حسن فراهانى در مجموعه مقاله‌هایی که در کتاب «سقوط» از مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسى به چاپ رسیده به روان‌شناسی شخصیت محمدرضا پهلوى پرداخته و می‌نویسد: «محمدرضا در خانواده‌ای دیکتاتورمحور، پرورش یافت. این مسئله، عامل مهمی در شکل‌گیری شخصیت او بود. در چنین فضایى، یک نفر حاکم بر اعمال و رفتار دیگران است؛ فقط دیکتاتور تصمیم می‌گیرد؛ هدف تعیین می‌کند؛ وظیفه افراد را مشخص و همه باید بدون چون و چرا، مطابق میل او رفتار کنند. او می‌تواند از دیگران انتقاد کند؛ اما خود نقدپذیر و پاسخ‌گو نیست. شخصیت، تمایلات و احتیاجات مجموعه، به هیچ وجه، مورد توجه نیست. در این محیط، همواره ترس و وحشت بر افراد غلبه دارد. از محبت و احساس امنیت، خبری نیست. بزرگ شدن محمدرضا در چنین محیطى، با الگوی تربیتی رضاخان، باعث شد که او نیز یک دیکتاتور شود؛ نسبت به زیردست، خشن و بی‌رحم باشد و نسبت به بالادست، کاملاً تمکین نماید؛ همان‌گونه که نسبت به انگلیس و آمریکا در تمام دوره سلطنتش، چنین بود.»
حسین فردوست در کتاب «ظهور و سقوط سلطنت پهلوى» که از سوی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسى به چاپ رسیده در مورد استعداد شاه، چنین می‌نویسد: «محمدرضا در ریاضیات، بسیار ضعیف بود و اصولاً حوصله فکر کردن نداشت. او از همان کودکى، اهل تفکر عمیق و همه‌جانبه نبود؛ زود خسته می‌شد و بیشتر علاقه داشت پیشنهادات را بپذیرد.» اسدالله علم نیز در خاطرات خود می‌گوید: «شاه از هر چه مطالعه است، متنفر است.»
ثریا اسفندیارى در کتاب «کاخ تنهایی» که از سوی امیرهوشنگ کاووسى ترجمه شده و از سوی نشر البرز به چاپ رسیده نیز درباره ترس محمدرضا شاه و تأثیرات مهمی که بر شیوه مدیریت و نحوه تصمیم‌گیری وی داشت، می‌نویسد: «در دوران سه‌ساله حکومت دکتر مصدق، محمدرضا، هنگام خواب، سلاح کمری زیر بالشش می‌گذاشت و شب‌هنگام، مرا بیدار نموده، اتاق خوابمان را عوض می‌نمود و نیز در خوردن غذا، دچار دلهره می‌شد؛ زیرا می‌ترسید در آن سم ریخته باشند.»
انتشارات سروش نیز کتابی با نام «تقویم تاریخ انقلاب اسلامی ایران» را در سال 1369 گردآوری کرده و بارها بازچاپ شده است. در این کتاب به دی‌ماه 1357 اشاره کرد و می‌گوید: «دی ماه سال 1357، اوج مبارزات مردم علیه رژیم طاغوت بود. بنابراین پیگیری این حوادث و وقایع در رسانه‌ها تا فرار شاه از کشور می‌تواند بسیاری از واقعیت‌ها را برای ما روشن سازد. در این تقویم تاریخ تنها به برخی از این حوادث و وقایع دی‌ماه سال 1357 که مربوط به فرار شاه از کشور است پرداخته شده است:
سوم دی‌ماه 1357
رادیو مسکو خبر از تظاهرات ضد دولتی در شهرهای مختلف ایران می‌دهد و در تبریز، مشهد، اصفهان و کرمان تظاهرات ضد دولتی صورت گرفت.
پنجم دی‌ماه 1357
خبرگزاری پارس از تظاهرات در شهر مشهد خبر می‌دهد: «شهر مقدس مشهد علیه شاه برخاسته است. امروز، به دعوت آیت الله خمینی، در مشهد روز عزاداری است و تظاهراتی انجام می شود. روز شنبه، در این شهر بیست و یک نفر به وسیله ارتش کشته شدند و یکصد نفر زخم برداشتند...»
در همین روز، رادیو کویت از اعتصاب کارکنان صنعت نفت خبر می‌دهد: «امروز، میزان نفت ایران به پایین‌ترین حد نصاب تولید، از هنگام بروز اغتشاش‌های داخلی تاکنون رسید. دیروز، میزان تولید نفت ایران نزدیک به هفتصد هزار بشکه یا پانزده درصد میزان تولید روزانه بود.»
ششم دی‌ماه 1357
خبرگزاری پارس گزارش ویژه در مورد حمایت آمریکا از شاه ارایه می‌کند: «آمریکا حمایت دگربار خود را از شاه ایران اعلام کرد و سخنگوی وزارت امور خارجه آن کشور گفته که دولت آمریکا با رهبران مخالف در ایران در تماس است. آمریکا اعلام کرد که موقعیت استراتژیک ایران برای آمریکا و امنیت اقتصاد جهانی اهمیت حیاتی دارد.»
هفتم دی‌ماه 1357
خبرگزاری پارس از پیام حضرت امام خمینی (ره) به ملت شریف ایران خبر داد: «آیت‌الله خمینی در پیامی به ملت ایران، به مناسبت کشتار بی رحمانه قم، چهلم کشتار مردم در صحن مطهر مشهد مقدس، هفته کشتار در مشهد و کشتار در شهرستان‌های دیگر، روز نهم دی را روز عزای عمومی اعلام کرد. آیت‌الله خمینی از شاه خواست تا به دیکتاتوری خود پایان دهد.»
10 دی‌ماه 1357
خبرگزاری پارس در گزارش ویژه خود در این روز از احتمال خروج شاه از ایران خبر می‌دهد: «دیشب، دکتر شاپور بختیار اعلام کرد که سرگرم مطالعه تشکیل یک دولت غیرنظامی است. دکتر بختیار گفت که در شرفیابی به پیشگاه شاهنشاه، ایشان پیشنهادهای من را برای تشکیل دولت مورد موافقت قرار دادند. نخست وزیر احتمالی آینده گفت که در این شرفیابی، شاهنشاه طی سخنان خودشان درباره مسایل مملکتی، اظهار علاقه فرمودند که برای معالجه و استراحت، در موقع مناسب، مدتی رهسپار خارج شوند.»
11 دی‌ماه 1357
خبرگزاری پارس و رادیو لندن از استعفای ازهاری خبر می دهند: «شب گذشته، ارتشبد ازهاری استعفای دولت خود را به پیشگاه شاهنشاه آریامهر تقدیم کرد. گفته شد که به علت کسالت ارتشبد ازهاری یکی از معاونان ایشان، تا تشکیل دولت آینده، امور کشور را اداره خواهد کرد.»
به گفته رادیو تهران، شاه اسعفای ارتشبد ازهاری را پذیرفته است.»
12 دی‌ماه 1357
خبرگزاری پارس در گزارش ویژه خود، خبر خروج شاه از کشور را قوت می‌بخشد: «شاه برای اولین بار گفت که برای گذراندن تعطیلات و استراحت به خارج خواهد رفت.»
13 دی‌ماه 1357
حضرت امام خمینی (ره) در مصاحبه خودشان با خبرنگار روزنامه اکسپرس، عزم و اراده آهنین ملت ایران در برابر شاه را تشریح می‌کنند: «سئوال: آیا به طرفدارانتان دستور به ملایمت و مدارا داده‌اید؟
جواب: ما تاکنون هنوز دستور خشونت نداده‌ایم و همیشه ملت ما در برابر تانک و توپ و مسلسل با دست خالی و تنها با مشت گره کرده ایستاده است. ولی اگر قدرت‌های جهنمی استعماری دست از حمایت خود از آدمشکان ایران که شاه در راس آن‌هاست برندارند، ما هم با شیوه‌های دیگر در برابر آنها رفتار خواهیم کرد.»
14 دی‌ماه 1357
آسوشیتدپرس در گزارش خود از تغییر سیاست آمریکا در قبال شاه و ایران خبر می‌دهد: «دیروز، دولت پرزیدنت جیمی کارتر این گزارش را تکذیب کرد که دولت آمریکا تصمیم گرفته است تا به شاه توصیه کند که از ایران برود، هودینگ کارتر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، اظهار داشت که هیچ گونه تغییری در حمایت دولت آمریکا از شاه پدید نیامده است. لیکن، اگر شاه تصمیم به ترک کشور بگیرد، ایالات متحده مقدمش را گرامی خواهد داشت. به گفته مقامات دولتی، در وزارت امور خارجه آمریکا، گرایش روز افزونی به تغییر سیاست این کشور در رابطه با شاه و تشویق او به استعفا وجود دارد.»
16 دی‌ماه 1357
حضرت امام خمینی (ره) در بیانات خود به ملت ایران از توطئه خطرناک عمال شاه خبر می‌دهند و مردم را به ادامه مبارزات علیه شاه دعوت می‌کنند: «به عموم ملت شجاع و بیدار ایران هشدار می‌دهم که بار دیگر توطئه خطرناک از طرف عمال شاه خائن و طرفداران غارتگران بین‌المللی در دست اجرا است تا رژیم منحط شاهنشاهی را حفظ و شاه را به قدرت شیطانی رسانده، به غارتگری نفتخواران و سلطه اجانب ادامه دهند...»
17 دی‌ماه 1357
خبرگزاری پارس، در گزارش ویژه خود از آمادگی شاه برای خروج از ایران خبر می‌دهد: «شاه آمادگی خود را برای خروج از کشور و تشکیل شورای سلطنت اعلام کرد.» رویتر نیز به احتمال خروج شاه از کشور قوت می‌بخشد: «مقامات آمریکایی عقیده دارند که شاه ایران در زیر فشار مخالفین و برای آنکه دولت غیرنظامی فرصت بازگردانیدن نظام را بیابد، به زودی از ایران خارج می‌شود.»
18 دی‌ماه 1357
رویتر از احتمال خروج شاه از ایران خبر می‌دهد: «یک هواپیمای سلطنتی در فرودگاه بین المللی مهرآباد ایستاده است تا شاه را از ایران خارج کند. اما، از طرف کاخ سلطنتی عزیمت شاه مخفی نگه داشته شده است. بسیاری معتقدند که هر آن عزیمت شاه ممکن است صورت گیرد. شایع بود که اگر وی امروز کشور را ترک نکند، روز سه شنبه این کار را خواهد کرد. چه انتظار می‌رود که دولت غیرنظامی شاپور بختیار در روز سه شنبه، رای اعتماد مجلس را به دست آورد.»
19 دی‌ماه 1357
گزارش روزنامه اطلاعات، و رادیوهای مسکو و لندن در این روز، از وخامت اوضاع داخلی ایران خبر می‌دهد: «دیروز [به دعوت آیت الله خمینی و] به مناسبت روز عزای ملی در بیشتر شهرستانها تظاهرات و راهپیمایی‌های بزرگ و گسترده انجام شد. جریان تظاهرات در بسیاری از شهرها آرام بود، ولی در برخی از شهرها به خشونت کشیده شد. نیروهای مسلح پلیس، در جریان پراکنده کردن تظاهرکنندگان، بیش از یکصد و سی تن را کشتند و یا زخمی کردند. در تبریز، با تکرار فاجعه روز بیست و نهم بهمن ماه سال 1356، این شهر غرق در آتش و خشونت شد. اهواز نیز شاهد بزرگ‌ترین راهپیمایی مردم شهر بود. طی یک سالی که از آغاز تظاهرات ایران می‌گذرد، نزدیک به شصت و پنج هزار تن کشته و زخمی شده‌اند. امروز اعلام شد که در شیراز حکومت نظامی لغو شده است...»
20 دی‌ماه 1357
خبرگزاری فرانسه از پیام حضرت امام خمینی (ره) به ملت ایران گزارش می‌دهد: «آیت‌الله خمینی در پیامی به ملت ایران گفت: مطالبی از ایران می‌رسد که از توطئه‌ای خطرناک حکایت می‌کند. گفته می‌شود اعلامیه‌هایی بدون امضا در تهران و شهرستانها منتشر می‌شود و اشخاص بسیاری را به اسم ساواکی و یا عمال شاه تهدید به قتل می‌کنند و خانه‌هایی را با همین بهانه‌ها سوزانده و به زن و فرزندان آنان اهانت نموده و آزار داده‌اند. به طوری که از ایران اطلاع داده‌اند اعمال برخلاف اسلام و انصاف، بدون رعایت حقوق شرعی، انجام می‌گیرد که شاهد بر آن است که دستهای ناپاکی در کار است که با هرج و مرج و ایجاد رعب و وحشت نهضت مقدس اسلامی را متهم نموده و خدای نکرده به شکست بکشند.»
22 دی‌ماه 1357
بخش عربی رادیو کویت از احتمال خروج شاه از کشور خبر می‌دهد: «صدای آمریکا به نقل از سفیر ایران در واشنگتن گزارش داد که محمدرضا پهلوی، شاه ایران، برای چهارماه کشور خود را ترک خواهد کرد.»
23 دی‌ماه 1357
حضرت امام خمینی (ره) در پیام خود به ملت ایران از یک توطئه شوم بعد از خروج شاه از کشور خبر می‌دهند: «ملت عزیز ایران! خبری موثق دریافت نمودم که لازم است شما را مطلع کنم. توطئه‌ای از خارج کشور... در دست اجراست... می‌خواهند به مجرد رفتن شاه دسته‌هایی از مزدوران و اشرار را وادار کنند که به اسم ملت مسلمان حمله به ارتش و سربازها و شهربانی‌ها و دیگر موسسات دولتی و نظامی کنند و با تبلیغاتی که برای نیروهای نظامی و انتظامی کرده‌اند، به عنوان دفاع آنان را به قتل عام مردم بی‌دفاع وادار نمایند. بدخواهان... از یک سو، در بین سربازان و نظامیان و سایر قوای انتظامی دست به اشاعه دروغ می‌زنند که ملت می‌خواهد همه شما را از بین ببرد و از سوی دیگر، اشرار و اجیرانی را به اسم ملت وادار به هجوم به دستگاههای نظامی و انتظامی می‌کنند تا ملت را در مقابل نیروی ارتش و انتظامی قرار داده و نتیجه مطلوب خود را بگیرند. من به ملت شریف و جمیع جناحهای قوای نظامی و انتظامی، به حکم تکلیف الهی و ملی، هشدار می‌دهم که با بیداری و شجاعت اخلاقی، یکی دیگر از آخرین توطئه‌ها را خنثی کنید.»
24 دی‌ماه 1357
روزنامه اطلاعات از آشتی ارتش و مردم خبر می‌دهد: «امروز، صدها هزار نفر در خیابانهای تهران تظاهرات کردند. اما برخوردی بین مردم و مامورین نظامی روی نداد و مامورین نیز راهپیمایان را همراهی می‌کردند. روی بیشتر کامیونه‌ای حامل مامورین فرمانداری نظامی، عکس‌هایی از حضرت‌آیت الله العظمی خمینی نصب شده بود و مردم شعار می‌دادند: «به دستور خمینی ارتش برادر ماست.»
خبرگزاری فرانسه نیز از تشکیل دولت تازه به فرمان حضرت امام خمینی (ره) در کشور خبر می‌دهد: «آیت‌الله خمینی اظهار داشتند که تا چند روز دیگر یک دولت تازه تشکیل خواهند داد که جایگزین دولت بختیار خواهد شد. حضرت آیت الله گفتند که اعضای دولت آینده را پیش‌بینی کرده‌اند و همه آنها اکنون در ایران به سر می‌برند.»
25 دی‌ماه 1357
حضرت امام خمینی (ره) در مصاحبه خود با خبرنگاران خارجی مواضع خودشان را در قبال دولت بختیار و دولت آمریکا مشخص می‌کنند: «سئوال: دیروز، بختیار نخست وزیر، طی یک مصاحبه مطبوعاتی اظهار داشت که مذهبیون باید به مذهب بپردازند و سیاست را به سیاستمداران واگذار کنند. وی همچنین اظهار داشت که شما قادر به واژگون کردن حکومتش نیستید. نظر شما در این باره چیست؟
جواب: مطلب اولی که گفته است مطلبی است که همیشه اجانب برای بردن منافع ما این تز را داشته اند که مذهب از حکومت جداست و ایشان هم بلندگوی همانهاست و آنکه ما قدرت به هم زدن حکومت او را نداشته باشیم، در آینده معلوم می شود. حکومت او محکوم به فناست و پیروزی از آن ملت رنج کشیده ایران است.
سئوال: شما پیامی به ارتش فرستادید. دیروز ارتش با مردم پیوندی برقرار کرد. آیا کماکان به پیوستن ارتش به صفوف خود ایمان دارید؟ یا بیم یک کودتای نظامی دارید؟
جواب: من امیدوارم که ارتش، البته آنهایی که مال ملت را نچاپیدند و آنهایی که به شرافت ارتشی خود باقی مانده اند، به ملت بپوندند تا آن اقلیت ناچیزی که خائن هستند نتوانند کاری کنند.
سئوال: گزارش‌هایی رسیده است که مقامات آمریکایی با حضرت آیت الله تماس گرفته اند، آیا ممکن است بفرمایید تماس در چه فرم و شکلی بوده است؟ آیا در آینده همکاری‌های مستقلی بین دولت شما و دولت آمریکا وجود خواهد داشت؟
جواب: با من تا به حال تماسی شخصاً نگرفته اند و روابطی که بر مبنای احترام متقابل است ان شاء الله برقرار می شود. ولی ما کاملاً مستقل هستیم و زیر بار هیچ کشوری نخواهیم رفت.»
26 دی‌ماه 1357
روزنامه‌های اطلاعات و کیهان و رادیوهای بیروت و صوت الجماهیر از فرار شاه از کشور خبر دادند: «امروز، شاه ایران قبل از عزیمت از یاران یک کنفرانس مطبوعاتی تشکیل خواهد داد و در آن از بحران ایران سخن خواهد گفت. انتظار می‌رود که شاه امروز وارد آسوان شود تا مذاکراتی با پرزیدنت سادات انجام دهد. سخنگوی رسمی مصر گفت که وارد شدن شاه به مصر فرصتی برای انجام مذاکرات میان او و پرزیدنت سادات است.
شاه ساعت یازده و چهل و پنج دقیقه امروز، به اتفاق ملکه فرح، وارد فرودگاه مهرآباد شد و در جمع خبرنگاران داخلی و خارجی حضور یافت. در فرودگاه نخست وزیر و وزیر دربار و روسای مجلسین سنا و شورای ملی شاه را بدرقه کردند. شاه پیش از ورود به هواپیما به دو خبرنگار حاضر در فرودگاه گفت که نمی‌داند چه وقت بازخواهد گشت و این امر به وضع مزاجی وی بستگی خواهد داشت. سپس، شهباز هواپیمای اختصاصی شاه در حالی که یک جت بوئینگ 707 و ده‌ها هلی‌کوپتر آن را همراهی می‌کردند، از فرودگاه مهرآباد پرواز کرد و شاه را به مصر برد.»
نظر شما