حسين كياني، مترجم «تنوع تجربه ديني»، در گفت‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، عنوان كرد: سال 1367 ترجمه آزادي از شش بخش از قسمت‌هاي اول و آخر اين كتاب با عنوان «دين و روان» توسط آقای مهدی قاینی انجام و از سوی انتشارات دارالفکر قم منتشر شده بود، اما تاكنون ترجمه‌اي كامل، دقيق و امانت‌دارانه از تمام بخش‌هاي اين اثر  انجام نشده بود. اين در حالي است كه كتاب «تنوع تجربه ديني» يكي از منابع مهم فلسفه دين است و در مباحث اين حوزه بسيار به آن اشاره مي‌شود. كتاب ديگري كه با اين اثر اندكي ارتباط دارد، «تنوع دين در روزگار ما» اثر چارلز تیلور با ترجمه مصطفي ملكيان است كه به بحث درباره تنوع تجربه ديني ویلیام جیمز و نقد آن مي‌پردازد.

وي درباره محتواي کتاب «تنوع تجربه دینی» توضيح داد: اين كتاب نحوه مواجهه انسان با امر قدسي و چگونگي برقراري اين مواجهه را بررسي مي‌كند و از همين رو، تعريفي از دين نيز ارايه مي‌دهد.
 
مترجم كتاب «شیوه‌های تفکر ملل شرق» به تعريف جيمز از دين و تفاوت‌هاي آن با تعريف مسلمانان از دين اشاره كرد و گفت: تعریف جیمز از دین، بیشتر فردی و باطنی و احساسی و عاطفی است و به طور عمده بر رابطه شخصی و خصوصی انسان با خدا استوار است. اين در حالي است كه دین در تعریف اسلامی ما، تمام حوزه‌های حیات انسانی اعم از فردی، باطنی و اجتماعی و حتی گستره آن تا جهان آخرت را در بر می‌گیرد و برای تمام راه انسان از خاک تا ملکوت برنامه دارد.  لذا به عقیده من نقدهای جدی به آرای جیمز وارد است. در هر حال او شرایط و ویژگی‌های انسان امروز سرخورده از تحریف ساحت ناب دینی را مطرح می‌کند.
 
اين مترجم به چگونگي ارتباط مباحث فلسفه دين در اين اثر با علم روانشناسي بر اساس دیدگاه جیمز اشاره كرد و گفت: سخن گفتن از نحوه مواجهه انسان با امر قدسي، ما را وامي‌دارد تا به آن دسته از كيفيات ذهني، رواني، روحي و اخلاقي انسان نيز بپردازيم كه در مواجهه او با امر قدسي و تفسير آن به كار مي‌آيند. اين بخش از بحث ناگزیر با روانشناسي پيوند مي‌خورد و حتي در برخي مواقع با بحث سيستم‌هاي عصبي و اختلالات آن و حتي مباحث روانپزشكي و پزشكي نیز براي درك مسايل فوق طبيعي ارتباط پيدا مي‌كند.

به گفته كياني، ماهيت امر قدسي يا امر ديني به‌گونه‌اي است كه ما را به حوزه‌هاي دين، عرفان و فلسفه مي‌برد و وقتي وارد حوزه فلسفه مي‌شود، مرادش از فلسفه، فلسفه دين است. به همين دليل اين اثر چند حوزه بحث را دربرمي‌گيرد كه همه آن‌ها به نحوي با انسان، عالم هستي، خدا يا امر قدسي پيوند مي‌خورند.  

مترجم كتاب «لذت و رنج تنهایی» درباره صريح‌ترين نظريات جيمز در اين اثر گفت:‌ آن‌چه جيمز با طرح مباحث اين اثر جست‌وجو مي‌كند، تعيين جايگاه دين در زندگي بشر و بررسي تاثير آن ارزش‌ها و ملاك‌هاي دیني در زندگي واقعي انسان است. او مي‌كوشد از اين طريق دريابد كه يك فرد دیندار یا در حد اعلای آن یک عارف یا قديس با يك انسان عادي چه تفاوتي دارد و اثربخشي آنان در يك جامعه انساني چگونه مي‌تواند باشد و اين‌كه آيا تاثير امر قدسي در مواجهه او با جامعه، عيني و واقعي است يا يك توهم است.

كياني افزود: جيمز بر اين باور است كه نگرش ديني يا دينداري آثار پربركت، اثربخش، تغييردهنده و موثر و واقعي بر انسان و جامعه انساني دارد، اما همواره معتقد است اين اثربخشي دامنه بسيار وسيع و متنوعي دارد و خيلي زود نبايد درباره مصداق‌هايش حكم صادر كرد، بلكه بايد با تامل، تدبر و مطالعه بسيار اين امور ديني و فرآيندهاي آن را تحليل كنيم. 

وي در پاسخ به اين سوال كه به نظر جيمز كدام خاصيت دين و دينداري سبب بهبود كبفيت زندگي و جامعه مي‌شود، گفت: او به طور کلی معتقد است که جهانی که در آن زندگی می‌کنیم معنا و حقیقت خود را از عالمی بسیار گسترده‌تر و روحانی‌تر می‌گیرد و هدف نهایی و حقیقی ما باید اتحاد یا ایجاد رابطه هماهنگ با آن عالم برتر باشد. لذا دعا و مراوده درونی با آن ساحت مقدس منشا اثر روانی و حتی مادی در حیات انسانی می‌شود و میل و رغبت تازه‌ای به زندگی و احساس اطمینان و آرامش و مهر و محبت به دیگران را به آدمی می‌بخشد.

مترجم كتاب «صفات خداوند» يادآوري كرد: جيمز نه كشيش است و نه عارف، ولی همواره دغدغه فهم احوال صاحبان تجربه دینی و عرفانی را دارد. رشته اصلي‌اش روانشناسي است و به همراه جان ديويي، از مهم‌ترين بنيانگذاران فلسفه پراگماتيست به حساب مي‌آيد. او همچنين اثري با عنوان «اصول روانشناسي» دارد كه كتابي بسيار مفصل است و بيش از هزار صفحه را شامل مي‌شود. لازم به توضیح است که جلد اول این کتاب را نيز با همکاری نصرالله قاسم‌پور ترجمه کرده‌ایم که امیدوارم در آینده نزدیک از سوی انتشارات حکمت چاپ و منتشر شود. 

از كياني سوال كرديم: عده‌اي معتقدند كه بايد كتاب‌هاي انديشمندان ملحد نيز در كنار كتاب‌هايي مانند «تنوع تجربه ديني» كه مهر تاييد بر پذيرش امر قدسي مي‌زنند، منتشر شوند تا موضوعات مورد اعتراض دينداري را بهتر بفهميم، شما چه پاسخي به اين افراد داريد، گفت: معمولا نويسندگاني كه در حوزه فلسفه دين مي‌نويسند، نظرات مخالف را نيز در كتاب‌هايشان ذكر مي‌كنند تا از اين طريق، دفاع‌هايشان را ارايه كنند. فكر مي‌كنم اين‌كه كتاب‌هاي ملحدان را نيز منتشر كنيم كار درستي نيست، بلكه بهتر است هر دو نظر را در يك كتاب مطرح كنيم تا خواننده چالش‌هاي مربوط به دينداري و استدلال‌ها و مباحث دينداران و ملحدان درباره آن‌ها را يك‌جا در اختيار داشته باشد تا بتواند خودش به قضاوت تجزيه و تحليل آن‌ها بپردازد.

كياني تصريح كرد: اگر تنها نظرات ملحدان يا فلاسفه دين را ارايه كنيم، چندان براي خوانندگان آموزنده نخواهد بود. سارتر فيلسوفي به اصطلاح الحادي است و تقريبا تمام آثارش به فارسي ترجمه شده‌اند. اما او به بحث خدا و وجود خدا از منظر اگزيستانسياليسم نگاه مي‌كند و معتقد است انسان‌ها به تنهايي امكانات مختلفي دارند كه ماهيت آن‌ها توسط طبيعت، خدا يا مراجع ديگر تعيين نشده‌اند. انسان وجودش را خودش نساخته است  ولی ماهیتش را خودش باید رقم بزند. سارتر با اين ديد بحث ضرورت خدا را كنار مي‌گذارد، اما در تمام آثارش ناخواسته در حال نظریه‌ورزی برای ساختن یک ایده یا خدایی است تا ارزش‌های انسانی از قبیل آزادی و مسولیت و صداقت را به‌گونه‌ای توجیه کند. سارتر در بخشی از کتاب معروفش «هستی و نیستی» می‌گوید «انسان بودن به معنی کوشش برای خدا شدن است یا بهتر بگوییم انسان اساسا میل به خدا شدن است.»
 
مترجم كتاب «ایمان و عقل» ادامه داد: مقصودم از اشاره به انديشه سارتر اين است ‌كه نشان دهم حتي فردي كه می‌خواهد به نوعي خدا را كنار بگذارد، تا چه اندازه نیازمند خداست. باید آرا و اندیشه‌های گوناگون را به طور عمیق بخوانیم و واکاوی کنیم حتی اگر به ظاهر مخالف ذهنيت ما باشند. این تنها راه شناخت ژرف از مسایل است.

چاپ نخست كتاب «تنوع تجربه ديني» اثر ویلیام جیمز كه يكي از آثار كلاسيك در فلسفه دين و روانشناسي ديني قلمداد مي‌شود، با شمارگان 1500 نسخه، در 578 صفحه و به بهاي 17 هزار تومان از سوي چاپ انتشارات حكمت منتشر شده است.