حسن‌لی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) با بیان این که «مهر و ماه» دومین گنج از پنج گنج یا خمسه حسینی قزوینی شیرازی شاعر قرن 12 هجری است، افزود: «مهر و ماه» در اصل منظومه‌ای عاشقانه است که به ماجراهای دو عاشق و معشوق به نام‌های "مهر" و "ماه" اختصاص دارد. 

اما حسینی شیرازی این منظومه را با تفسیرهایی که در بین ابیات و بندهای آن گنجانده است، تبدیل به یک گزارش عرفانی چون مثنوی «وامق و عذرا» کرده است. 

نویسنده «فرهنگ سعدی شناسی» ادامه داد: حسینی شیرازی تقریبا در هر صد بیت وارد داستان می‌شود و به نثر، تفسیرهایی را به اصل داستان می‌افزاید. او در هر کدام از این تفسیرها یک مبحث عرفانی را مطرح می‌کند؛ مباحثی چون "مشکلات سلوک" و یا "ضرورت پیروی از پیر طریقت".

این استاد ادبیات کلاسیک فارسی با اشاره به این که حسینی قزوینی شیرازی این تفسیرها را به نوعی به اصل داستان تحمیل کرده است، یادآور شد: بدون این تفاسیر، این مثنوی اصولا یک داستان عاشقانه است. من حدود 3 سال پیش در مجله دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد مقاله‌ای به چاپ دادم با عنوان «داستانی عاشقانه در گزارشی عرفانی» که در آن این مسئله به طور کامل مطرح شده بود.

وی درباره قدمت این داستان گفت: «مهر و ماه» در اصل روایتی بالنسبه قدیمی است و به گمان من به لحاظ سبک‌شناسی از نوع "رمانس" محسوب می‌شود. در متون کهن فارسی به دلدادگی "مهر" و "ماه" اشاره شده، اما امروز سندی در دست نداریم که نشان از موجودیت این منظومه پیش از قرن 10 هجری باشد.

حسن‌لی در توضیح بیشتر اضافه کرد: در اواخر قرن 9 و اوایل قرن 10 هجری، شاعری به نام "مجالی دهلوی" برای نخستین بار مثنوی «مهر و ماه» را در پاسخ به مثنوی «مهر و مشتری» اثر "عصار تبریزی" می‌سازد. 

ولی روایت او با روایت حسینی قزوینی شیرازی که دو قرن بعد از آن و در زمان قاجار، ساخت جدیدی از «مهر و ماه» را ارایه کرده است، هم اشتراکات و هم تفاوت‌هایی نشان می‌دهد.

به گفته حسن‌لی، ساختار و محتوای افسانه‌گون «مهر و ماه»، با منظومه‌هایی چون «وامق و عذرا»، «امیر ارسلان نامدار» و «حسین کرد شبستری» همانندی‌هایی دارد و از این نظر به نوع ادبی "رمانس" متعلق است.

این منظومه در بحر هزج مسدس و با بیت "خداوندا دلی ده سوز در سوز/ به طور عشق‌بازی آتش افروز" آغاز می شود. مشتمل بر 2700 بیت است و به تازگی از سوی انتشارات نوید شیراز منتشر شده است.