به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، نشست «نگاهی به کتاب زندگانی حضرت محمد (ص)» از سلسله نشستهای «رواق تورق» یکشنبه (۲۳ شهریور ۱۴۰۴) با حضور مهدی امین فروغی و سعید طاووسی مسرور در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
روش سیرهنویسی محلاتی سنتی بود
سعید طاووسی مسرور در ابتدای این نشست رحلت مرحوم سیدهاشم رسولی محلاتی و علامه سیدجعفر مرتضی عاملی به سال ۱۳۹۸ را داغی برای رشته تاریخ اسلام خواند و گفت: استاد رسولی محلاتی در عمر پربرکت ۸۹ سالهاش زحمات فراوانی کشید و به حق شایسته عنوان «خادم قرآن و عترت» بود. او در حوزه علمیه قم تحصیل کرد و پدرش یعنی مرحوم آیتالله سیدحسین رسولی محلاتی نخستین استادش بود. همینطور نزد حضرات آیات مطهری، صدوقی، گلپایگانی، سلطانی، طباطبایی و منتظری درس خواند.
وی افزود: مرحوم رسولی محلاتی درس خارج مرحوم آیتالله بروجردی را درک کرد و همینطور بیش از ۱۰ سال در درس خارج فقه و اصول امام خمینی (ره) حاضر شد. هممباحثههای او آیات شیخ محمد فاضل لنکرانی و سید مصطفی خمینی بودند و همین نکته تراز علمی او را نشان میدهد. همچنین مرحوم استاد در حلقه تفسیر علامه طباطبایی نیز حاضر میشد و در نگارش تفسیر المیزان نیز یاری میرساند و نزد جملگی این اساتید هم محترم و بزرگ شمرده میشد.
طاووسی مسرور ادامه داد: پدر بزرگوارشان در سال ۱۳۳۰ شمسی مسجد جامع امامزاده قاسم شمیران را تأسیس کردند و امام جماعت آنجا بودند و نام شریفشان هنوز روی کتیبه هست. بعد از درگذشت پدر در سال ۴۴، مرحوم سیدهاشم رسولی محلاتی امام جماعت آنجا شد و طبق کلام خودشان چون منطقه خیلی آرامی بود، بهترین فرصت را برای تألیف و تحقیق پیدا کرد. او تا سال ۶۵ آنجا اقامت داشت.
این نویسنده با اشاره به اینکه مرحوم رسولی محلاتی در دفتر رهبری حضور داشت و مسئولیتهایی مثل نمایندگی ولی فقیه در بنیاد مسکن، ریاست شورای سیاستگذاری ائمه جمعه و نمایندگی تهران در مجلس خبرگان را به عهده گرفت، عنوان کرد: این مسئولیتها مانع فعالیتهای علمی و تحقیقی ایشان نشد. به درستی مانند برخی از معاصران مثل علامه عسکری، سید جعفر مرتضی عاملی یا صادق آیینهوند خلأ آثار مربوط به تاریخ اسلام را حس کرد و لذا در این عرصه به صورتی جدی وارد شد و تألیفات متنوعی را عرضه کرد.
طاووسی مسرور همچنین عناوین برخی از ترجمههای مرحوم رسولی محلاتی را به این شرح بیان کرد: از دیگر فعالیتهای مفید مرحوم رسولی محلاتی ترجمه متون کلیدی تاریخ اسلام و تشیع بود؛ سیره ابن هشام، مقاتل الطالبین ابوالفرج اصفهانی و ارشاد شیخ مفید با ترجمه او منتشر شد. کار دیگرش تصحیح و تحقیق متون بود که از مهمترین آنها میتوانم به تفسیر عیاشی اشاره کنم که با مقدمه علامه طباطبایی به چاپ رسید. در سال ۷۴ به سبب نگارش «قصص قرآن»، «تاریخ انبیا» و تصحیح کتب تفسیری، رسماً به عنوان «خادم قرآن کریم» معرفی شد و مورد تقدیر رئیسجمهور وقت قرار گرفت.
وی اضافه کرد: روش سیرهنویسی مرحوم رسولی محلاتی سنتی بود؛ یعنی روایات را نقل میکرد و نهایتاً توضیحی ارائه میداد و نقد سندی و متنی کمتر داشت. مثلاً درباره داستان ذبح عبدالله یا شکافتن سینه پیامبر (ص)، یا ماجرای بحیرا، او بیشتر روایات را میپذیرفت یا بدون بررسی دقیق حاشیهای مینوشت. در عین حال، ایشان جامعیت منابع داشت و به متون شیعی و سنی، حتی غیر اسلامی مثل انجیل یوحنا یا تاریخ تمدن اسلام گوستاو لوبون توجه کرده بود. این نگاه باز، در زمان خود ارزشمند است. رسولی محلاتی در کتاب خود بشارت نبوت را هم منعکس کرده و به سیره شیعی هم توجه کرده است.
سعید طاووسی مسرور در پایان گفت: البته روش او در ارجاعات هم شبیه قدماست؛ گاهی دقیق و مدرن، گاهی کلی و مبهم. برخی روایتهای مشهور مثل معجزات هنگام ولادت پیامبر (ص) یعنی: خاموش شدن آتشکده فارس، خشک شدن دریاچه ساوه، از نظر تاریخی قابل پذیرش نیستند، ولی در کتاب نقل شدهاند. یک نکته مهم اینکه کتابهایی مثل اثر رسولی محلاتی یا «فروغ ابدیت» مرحوم مطهری، شاکله پژوهشهای تاریخ اسلام در دوران معاصر را ساختند. اگر این گامها برداشته نمیشد، آثار تحقیقی بعدی هم به وجود نمیآمد.
مرحوم محلاتی پلی بود بین حوزه و مردم
مهدی امین فروغی نیز در این نشست گفت: مرحوم آیتالله رسولی محلاتی جزء نخستین کسانی بود که پی برد باید معارف دین اعم از تاریخ و سایر معارف را به زبان روز و برای نسل نو مطرح کرد. این اساتید پلی بودند میان حوزه و متون تخصصی و مردم. مرحوم مطهری، مرحوم محلاتی و دیگر بزرگوارانی از این دست حق بزرگی بر گردن نسل ما دارند.
وی افزود: اما در حوزه تاریخنگاری اسلامی، از قرون اولیه تا امروز، عمده کسانی که به تاریخ اسلام پرداختند نگاه تاریخی خطی داشتند، نه حجمی. یعنی بیشتر زندگی و وقایع پیرامونی شخصیتهایی چون پیامبر (ص) را روایت کردند در حالی که ما برای شناخت شخصیت نیاز داریم، ببینیم شخصیت در چه فضایی زندگی میکرده است.
امین فروغی ادامه داد: مثلاً ما برای شناخت دقیق پیامبر (ص) باید جغرافیای آن دوران را بشناسیم و بدانیم که آفریقا، مصر، آناتولی، روم شرقی، ایران، هند و چین چه فرهنگی داشتند. وقتی اینها را بشناسیم، بهتر میتوانیم درک کنیم که چگونه اسلام پدید آمد. اگر بخواهیم بدانیم اسلام چه آورد، از مکاتب فلسفی آن زمان در کشورهای مختلف بینیاز نخواهیم بود. اسلام بسیاری از مفاهیم رواقیون یونان باستان، کلبیون، اپیکوریها و شکاکان را در خود بازتاب داده است. برای تحلیل درست باید این زمینهها را بشناسیم. تاکنون نگاهها به تاریخ خطی بود ولی از اکنون به بعد باید با استفاده از منابع کتاب «زندگانی حضرت محمد (ص)» بر دانش خود بیفزایم تا بهتر جامعه را بشناسیم.
این پژوهشگر با بیان اینکه ارائه تفکراتی مثل رواقیون در اسلام، نقص اسلام نیست بلکه نقطه قوت آن است، ادامه داد: برای تدوین یک کتاب باید انتظار خود را متناسب با روزگار نگارش تنظیم کنیم. در آن دوران تاریخ اسلام عمدتاً در حوزهها بود و برای عامه مردم قابل فهم نبود. رسولی محلاتی زحمتی که در «زندگانی حضرت محمد (ص)» کشید ستایشبرانگیز است. البته اگر امروز کسی بخواهد تاریخ پیامبر (ص) را بنویسد، باید حتماً بستر اجتماعی و فرهنگی عرب جاهلی را بازنمایی کند مانند بازیها، رسوم، پیمانها مثل حلفالفضول، شیوه زندگی و… اینها در کتاب کمتر دیده میشود.
مهدی امینفروغی در پایان گفت: این کتابها برای مخاطب عام بسیار مناسباند؛ نثر روان و ساده دارند. مرحوم رسولی محلاتی و دیگران شاید فکر نمیکردند روزی سینما و رمان به این قصهها نیاز پیدا کند. امروز باید دوباره به منابع مراجعه کنیم و این داستانهای اخلاقی را استخراج کنیم تا دستمایه هنر و ادبیات شود.
نظر شما