در همین راستا گفت‌وگویی با مؤلف این کتاب داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
_ از ویژگی‌های این کتاب بگویید و اینکه به چه مواردی پرداخته است؟
از آنجا که محتوای اسنادی که ما به آن رجوع کردیم مربوط به موضوع خاصی نیست، باید گفت که این کتاب به صورت عام به موارد متنوعی پرداخته و محدودیتی در موضوعات این کتاب نداریم.
با توجه به اینکه اسنادی که به دست ما رسید، یک بازه زمانی خاص داشت در چهار جلد تعریف کردیم. جلد اول مربوط به حوادث و وقایع دوران ایلخانی تا اواسط قاجار است که نام جلد اول آن شرف‌الدوله تا صارم‌الدوله است. جلد دوم کتاب تا اوایل پهلوی اول را در برمی‌گیرد و منحصر به حوادث و وقایع مهدی خان امیرطومان از خوانین معروف فامنین است. جلد سوم مربوط به فرزند مهدی خان یعنی ابراهیم خان قره‌گوزلو تا اواسط دوره پهلوی دوم را در برمی‌گیرد. جلد چهارم هم مربوط به عصر خاندان نظری که تقریبا تا اصلاحات ارضی و وقایع سال ۱۳۴۵ را شامل می‌شود.
_آیا تاکنون در مورد تاریخ فامنین کتابی نوشته شده یا برای نخستین بار این کتاب تالیف شده است؟
در خصوص فامنین کتابی که مبنای آن جمع‌آوری اسناد باشد، تالیف نشده است، البته کتابی در مورد فامنین به صورت مختصر توسط همشهری ما آقای عسگری نوشته شده که نهایت اختصار بود و مبنای آن نیز اسناد نبود.
جای این تحقیق در مورد شهر فامنین خالی بود، آنگونه که اسناد فامنین جمع‌آوری شود بنابراین جمع‌آوری اسناد حجم کار را بالا برد و حدود ۱۳ سال به طول انجامید.
نگارش چنین کتابی حتی در استان همدان برای نخستین بار تالیف شده است که در خصوص یک شهرستان با این حجم از کار و با این رویکرد و جمع‌آوری اسناد و روایت وقایع و حوادث از آیینه اسناد صورت می‌گیرد که وجه تمایز آن نیز مستند بودن آن است زیرا تاریخ ما شفاهی نیست و مستند است.
هر چند که در برخی از موارد از سند تاریخ شفاهی هم بیرون آمده اما به اختصار است ولی اصل و مبنای تاریخ مستند است که می‌توان گفت این کار را متمایز کرده است.
_نگارش این کتاب چند سال به طول انجامید و آیا با افرادی هم مصاحبه شده است؟
تالیف این کتاب تقریبا ۱۳ سال طول کشیده زیرا جمع‌آوری اسناد و منابع زمان‌بر بود ولی کار قلم زدن کتاب شاید بیش از دو سال هم باشد.
برای جمع‌آوری اسناد ما مجبور بودیم علاوه بر کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس، کتابخانه دانشگاه تهران، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی که رجوع کردیم، سایت کتابخانه‌های دنیا و کتابخانه دیجیتال نیز بررسی کنیم و حتی به افراد و درخواست اسنادی که نزد آنهاست و حتی رجوع به بازماندگان خوانین و اسنادی که در دست دارند نیز توجه داشته باشیم.
در پاسخ به اینکه با چه کسانی مصاحبه شد باید بگویم از آنجایی که این اسناد تاریخ شفاهی نبوده ما برای این کتاب مصاحبه نداشتیم، اما البته برای اینکه بدانیم آیا سندی جایی هست، مصاحبه و راهنمایی از افراد داشتیم و از کسانی که معمر و کهنسال بودند نیز سئوال کردیم که اگر اسنادی دارند، بررسی کنیم.
_از چند برگ اسناد در این کتاب بهره‌گیری شده است؟ این اسناد به چه دوره‌ای برمی‌گردد و این اسناد چگونه بدست شما رسید؟
تعداد اسناد استفاده شده در کتاب را دقیق نمی‌دانم ولی برای اینکه اسناد موجود را بدست بیاوریم حداقل به ۳۰ هزار سند رجوع کردیم و این اسناد را به ترتیب از کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس، کتابخانه دانشگاه تهران و آستان قدس بدست آوردیم.
تقریبا می‌توان گفت که ۳۰ هزار برگ سند را بررسی کرده و تصویر گرفتیم تا بلکه به نام فامنین یا شخصیتی که در فامینن نقش‌آفرینی کرده برسیم که باوجود اینکه حدس می‌زدیم در ابتدای کار شاید کار ما به یک جلد ۳۰۰ صفحه‌ای هم نرسد کار به ۲ هزار صفحه رسید.
قدیمی‌ترین سند مربوط به دوره ایلخانی و ذکر نام شرف‌الدین علی فامنینی است که به سال ۷۲۹ هجری قمری می‌رسد. بعد از آن هم به فاصله چند سال در کتاب نزهت‌القلوب نام فامنین ذکر شده است.
_در طول این سال‌ها چه کسانی شما را کمک کردند؟ ایا دستگاه‌های اجرایی در این زمینه پشتیبانی داشتند؟
در ابتدای کار، نگارش این کتاب یک دغدغه شخصی بود و من وقتی به کهنسالان و افراد کهنسال فامنین رجوع می‌کردم و در مورد تاریخ فامنین سئوال می‌کردم، هر چه بیشتر می‌پرسیدم کمتر می‌یافتم به این دلیل بر آن شدم که کار فاخری را در مورد شهرستان فامنین ترتیب دهم، پس کار جمع‌آوری اسناد را شروع کردم.
در ابتدای کار کمکی نداشتم اما وقتی حجم اسناد بالا رفت و حجم متنابهی از اسناد بدست من رسید از اینجا به بعد دیگر نیاز به کارگروهی بود که اسناد را بازخوانی کند.
با توجه به اینکه بسیاری از این اسناد به خط سیاق بود و خواندن آن کار متخصصین فن بود و همین طور کار ترجمه برخی اسناد، تایپ اسناد و تحمل هزینه این بازخوانی‌ها نیاز به کمک داشت، باعث شد که دست نیاز به سوی مسئولان شهرستان فامنین دراز کنیم و مسئولان وقت نیز لبیک گفتند که تشکر می‌کنم و برای آنها از خداوند و اجر جمیل خواستارم.
_تاریخ فامنین به چند دوره تقسیم می‌شود، از قدمت این شهر برایمان بگویید؟
با توجه به اینکه مبنای کار ما اسناد بود و هر لحظه ممکن بود که سندی بدست ما برسد که این تاریخ را عقب ببرد، نمی‌توان گفت که تاریخ فامینن به چند دوره تقسیم می‌شود اما اگر بر مبنای اسنادی که از تاریخ فامینن صحبت شد، باید بگوییم، چهار دوره تاریخی را برای فامنین در نظر گرفتیم که قدیمی‌ترین اسناد از دوره ایلخانی شروع می‌شود که در کتاب نیز در چهار جلد گنجانده و تدوین شده است.
در مورد قدمت فامنین نیز چون الان درباره فامنین سندی قدیمی‌تر از ایلخانی نداریم، نمی‌توان از قدمت گفت اما در قره‌تپه روستای فامنین سابق برخی سفالینه‌هایی کشف شده که قدمت آن تا هزاره اول پیش از میلاد بوده و شاید تاریخ فامینن نیز به این میزان باشد.
متاسفانه در هیچ یک از منابع تاریخ‌نگارانه و غیر تاریخ نگارانه و در اسناد کشف شده، نام فامنین از دوره ایلخانی عقب‌تر نبوده است.
_ علت نگارش این کتاب چه بوده و تاریخچه شهرها چقدر اهمیت دارد؟
تاریخ بیانگر هویت جوامع است و این کتاب نیز بیانگر هویت و نماد هویت شهرستان فامینن خواهد بود زیرا در این رابطه تاریخ مستندی وجود نداشته است.
هر شهری که فاقد تاریخچه مستند باشد جایگاه خود را در اقلیم و جغرافیا نخواهد یافت، بنابراین مهم است که یک شهر و جامعه‌ای دارای یک تاریخ باشد.
کتاب و تاریخ فامنین غیر از اینکه جغرافیای یک شهر را بیان می‌کند، یک ایل قره‌گوزلو را نیز معرفی می‌کند که این ایل به عنوان یکی از ایل‌های کنش‌گر و حکومت‌گر در ایران مطرح بوده است.
_سخن آخر؟
با وجود هر آنچه که گفته شد، امیدواریم با مساعدت اهالی فامنین و در با اختیار قرار دادن اسنادی که اگر اکنون در دست دارند و به دست ما نرسیده است، سهمی در تاریخ سرزمین خود داشته باشند و ما نیز با گنجاندن آن بتوانیم این کتاب را تکمیل کنیم.
نظر شما