در مقدمه این اثر آمده است: «خداوند حکیم برای معجزه جاوید پیامبر اعظم(ص) نامهای پُرمعنا و جذابی برگزیده است: کتاب، قرآن فرقان، نور،شفا، رحمت، مبارک، تبیاناً لکل شیء، برهان، احسن الحدیث، این نامگذاری متناسب با برنامه کلی هدایت و تربیت است که دین اسلام براساس آن حرکت میکند؛ نامگذاری به «کتاب» اشاره به همبستگی مطالب، وحدت هدف و وحدت رویکرد است که همه این منظومه و مجموعه تعلیمی و تربیتی را به کتابی واحد تبدیل کرده است.»
در جایی دیگر نیز درج شده است: «نامگذاری این کتاب به «قرآن» اشاره به خواندن و تکرار بسیار آن بر زبان و حفظ آن در سینه و عمل کردن و تربیت شدن بر طبق آن است؛ زیرا کلمه قران مصدر قرائت است و قرائت بهمعنای آشکار کردن یک متن است؛ بنابراین، قرآن کریم هم کتاب است و هم قرآن، و امّا نامگذاری به فرقان و دیگر عناوین برای این است که قرآن کریم تاریکیها را کنار میزند، اندیشهها و باورها را اصلاح و جانها را از علم و معرفت سیراب میکند و بیماریهای دلها و رذایل اخلاق را شفا میدهد و برنامه جامع و کامل زندگی فردی و اجتماعی را فراروی انسان قرار میدهد و در همه حال معیاری روشن برای تشخیص حق از باطل است؛ بنابراین، اگر فرد و جامعه به این کتاب شفابخش که بهترین سخن است، روی آورند و به آن عمل کنند، به فرزانگی و حیات طیب و سعادت فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی میرسند.»
مولف در ادامه مینویسد: «گفتنی است ادبیاتی که در قرآن کریم استفاده شده و نوع تخاطب آن (خطاب به ناس) نشان میدهد که تربیت قرآنی برای عموم مردم است و بهرههای تربیتی و هدایتی آن متوجه گروه خاص و یا افراد خاص نیست، البته به لحاظ تربیتپذیری، تنها افراد و گروههای خاص هدایت الهی را میپذیرند و از بهرههای تربیتی قرآن بهرهمند میشوند نکته بسیار مهم این است که قرآن کریم در همه اعصار و قرون و در تمامی شرایط و موقعیتها مُهیمن بر تمامی افکار و آراء است و آنجا که اندیشه بشری از ارائه طریق بازمیماند، این کتاب الهی راه را میگشاید و حقایق را باز میگوید.»
نویسنده درباره آموزههای تربیتی قرآن توضیح می دهد: «آموزههای تربیتی قرآن کریم از باشکوهترین، جذابترین و دلنشینترین آموزههای قرآنی است. دلیل این جلالت و شکوه عبارت است از: 1- آموزههای تربیتی قرآن کریم با فطرت انسان هماهنگ است بدینسبب دلنشین است؛ 2- آموزههای تربیتی قرآن کریم قرابت، نزدیکی و پیوند وثیق و عمیق با اهداف و مقاصد آفرینش و نیز با اهداف و فلسفه بعثت و با اهداف و مقاصد بنیادین قرآن کریم دارند؛ 3- این آموزهها نقش عظیمی در جهت تأمین نیازهای تربیتی، در برآورده شدن نیازهای فرهنگی و اخلاقی و نیازهای فردی و اجتماعی انسان دارند؛ 4- آموزههای تربیتی قرآنی چگونه تربیت کردن را نیز میآموزند و سبک تربیت کردن قرآنی را در معرض دید مربیان و تربیتجویان میگذارند؛ ازاینرو، لازم است این آموزهها بیش از پیش مورد توجه جدی قرار گیرد.»
این اثر شامل شانزده فصل به شرح زیر است: فصل اوّل به مفهومشناسی اختصاص یافته است و معنا و مفهوم واژههایی چون آموزه، تربیت، تفسیر، تفسیر تربیتی، ویژگیهای آموزههای تربیتی قرآن کریم بیان شده و نسبت این آموزهها با دیگر آموزههای تربیتی بررسی و مقایسه شده است.
فصل دوّم پرداختی است درباره اصول و قواعد فهم آموزههای تربیتی قرآن کریم و کشف مراد باریتعالی، مهمترین این اصول عبارتاند از: موضوعشناسی (درون متنی و برون متنی) گردآوری آیات مربوط به موضوع، آگاهی از قرائت صحیح، معناشناسی، منظومهسازی و تفسیر آیات، لزوم توجه به روایات اهلبیت عصمت و طهارت در فهم و درک آیات و پرهیز از تفسیر به رأی و استحسان.
فصل سوّم (خلافت الهی، سنگ بنای تربیت اسلامی): پربهاترین و بنیادیترین مفهوم تربیتی قرآن جانشینی خدا بهعنوان سنگبنای تربیت است، هدف اصلی در این فصل سه امر است:
1- تبیین چیستی جانشینی خدا و بیان حقیقت خلافت الهی؛ 2- بیان جایگاه تربیتی خلافت الهی؛ 3- طبقهبندی آیات خلافت و دلالتهای تربیتی آنها.
فصل چهارم (فطرت، مدار تربیت اسلامی): در این فصل جایگاه تربیتی فطرت، معرفی نظام تربیتی فطرتمدار، بررسی و تفسیر آیات فطرت، میثاق و تحبیب و دلالتهای تربیتی این آیات و نیز راههای شکوفایی فطرت بیان شده است.
فصل پنجم (آخرتاندیشی و تربیت اسلامی): معنا و مفهوم آخرتاندیشی و معادباوری، نقش بیبدیل معادباوری در تربیت انسان، طبقه بندی آیات معادباوری در چهار گروه و بیان دلالتهای خاص تربیتی آیات، هدف اصلی این فصل است. در ضمن ویژگیهای زندگی منهای معادباوری تبیین شده است.
فصل ششم (پیوند عقلانیت و تربیت اسلامی): این فصل، نخست به معنا و مفهوم عقل، عقلانیت و اقسام عقلانیت، و جایگاه و نقش عقل و عقلانیت در ساحتهای گوناگون تربیت از نگاه قرآن کریم پرداخته است و با منظومهسازی آیات قرآن در این زمینه به چهار عنوان دست یافته است: 1- قرآن کتاب عقلانیت و تربیت؛ 2- عقل و واژههای هممعنا در قرآن کریم؛ 3- ویژگیهای عقلانیت اسلامی؛ 4- تفاوتهای عقلانیت اسلامی و عقلانیت سکولار؛ 5- چگونگی بهکارگیری عقل؛ 6. شرایط رهبری عقل.
فصل هفتم (بیداری و غفلتزدایی نقطه شروع تربیت اسلامی): این فصل نخست به نقش و جایگاه بیداری و هشیاری و غفلتزدایی در تربیت انسان از منظر قرآن کریم پرداخته است و سپس آیات مربوطه را در سه گروه طبقهبندی کرده است: خطر بزرگ غفلت، عوامل و زمینههای غفلت، راههای زدودن غفلت، و به تفسیر و تبیین آیات پرداخته و دلالتها و نکات تربیتی آنها را توضیح داده است.
فصل هشتم (تربیت فرزند): این فصل به معنا و مفهوم صحیح تربیت فرزند و فرایند گسترده و پیچیده و جایگاه فرازمند آن پرداخته شده است و با طبقهبندی آیات تربیت فرزند در سوره لقمان از چگونگی تربیت اعتقادی−تربیت عبادی، تربیت اجتماعی و تربیت اخلاقی فرزند سخن گفته شده است.
فصل نهم (حیا، اهرم تربیت اسلامی): در این فصل معنا و مفهوم حیا، ارکان حیا، اقسام حیا، عفت کمرویی و بیحیایی بیان شده و آنگاه به جایگاه تربیتی حیا در قرآن و روایات پرداخته شده است. آیات قرآن کریم در مورد حیا در چهار گروه طبقهبندی شده است (1- فطری بودن حیا؛ 2- اسوههای حیا در قرآن؛ 3- دستورالعملهای تربیتی قرآنی در زمینه حیا؛ 4- عوامل افزونسازی و درونیسازی حیا از منظر قرآن کریم) و در مورد هریک نکات تربیتی آن بیان شده است.
فصل دهم (تربیت اجتماعی): انسان موجودی اجتماعی است و تربیت اجتماعی از ساحتهای بسیار مهم تربیت به شمار میآید؛ در این فصل، نخست اجتماعی بودن انسان و جایگاه زندگی اجتماعی در تربیت انسان بحث شده است و آنگاه آیات سوره حجرات، منشور بزرگ تربیت اجتماعی قرآنی، در سه گروه طبقهبندی شده است؛ 1- رعایت انضباط اجتماعی و چگونگی رابطه با پیشوای دین؛ 2- بنیاد و آئین برادری؛ 3- عوامل فروکاست برادری دینی.
فصل یازدهم (تربیت و ارتباط زن و مرد): این فصل به تساوی زن و مرد در شخصیت انسانی، تربیتپذیری، دینداری، دستیابی به مقامات معنوی، بهرهمندی از نتیجه کار و تلاش و پاداش یکسان اخروی از نظر قرآن کریم پرداخته است و آنگاه در زمینه ارتباط زن و مرد به استناد آیات شریفه قرآن کریم الگوی قرآنی ارتباط زن و مرد را ارائه داده است. این الگو دارای هشت مؤلفه است، در این فصل همه مؤلفههای الگوی ارتباط زن و مرد و نکات تربیتی آن بیان شده است.
فصل دوازدهم (سیره آموزشی و تربیتی پیامبران «1»): در این فصل نخست جایگاه رفیع سیره آموزشی تربیتی حضرت ابراهیم بیان شده و آنگاه با منظومهسازی آیات قرآن کریم مربوط به حضرت ابراهیم، چگونگی سیره آموزشی و تربیتی آن حضرت در سه ساحت تربیت (اعتقادی، عبادی و اخلاقی) بررسی و نکات تفسیری و تربیتی آیات بیان شده است.
فصل سیزدهم (سیره آموزشی و تربیتی پیامبران «2»): اهداف اصلی این فصل چهار امر است: 1- آشنا شدن با جایگاه تربیتی حضرت موسی ، پیامبر بزرگی که زندگی او از ولادت تا رحلت سراسر درسآموز و تربیتکننده است؛ 2- شناختن ویژگیهای اخلاقی تربیتی موسی؛ 3- رسالتهای تربیتی حضرت موسی؛ 4- روشهای آموزشی تربیتی حضرت موسی و در پایان بیان نکات تربیتی دیدار حضرت موسی با حضرت خضر بیان شده است.
فصل چهاردهم (سیره آموزشی و تربیتی پیامبران «3»): این فصل به چهار مسئله مهم میپردازد:
1- تبیین جایگاه تربیتی حضرت عیسی پیامبری که سمبل و نماد برکت و میمنت و حیاتآفرینی است؛
2- جلوههای تربیت و هدایت در زندگی حضرت عیسی را با استناد به آیات مربوطه توضیح میدهد؛
3- سیره آموزشی تربیتی حضرت عیسی را به استناد آیات بیان میکند؛
4- روشهای آموزشی تربیتی حضرت عیسی را با تکیه بر آیات مربوطه تبیین میکند.
فصل پانزدهم (سیره آموزشی تربیتی پیامبران «4»): این فصل به سیره آموزشی تربیتی حضرت خاتمالانبیاء اختصاص یافته است. نخست، جایگاه تربیتی پیامبر اسلام را بیان میکند و آنگاه از جلوههای تربیت در سیره خاتم پیامبران سخن میگوید و سپس محورهای اصلی سیره آموزشی تربیتی پیامبر اعظم را با استناد به آیات مربوطه توضیح میدهد و در پایان روشهای آموزشی و تربیتی پیامبر اسلام را باز میگویند.
فصل شانزدهم (سیمای انسان تربیتیافته): آخرین فصل این نوشتار به بیان نشانههای انسان تربیتیافته از منظر قرآن اختصاص یافته است و این به منظور الگو گرفتن و ساختن خانه، خانواده و مدرسه و جامعه با آن ارزشهاست.
نظر شما