خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، صنعت نشر در سال گذشته همانند بسیاری از صنایع، فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرد، مسائل و چالش‌هایی که این حوزه فرهنگی را با سختی‌های زیادی روبه‌رو کرد؛ از افزایش قیمت کاغذ و سایر مواد اولیه تا اوج‌گیری بیماری کرونا با ورود موج‌های جدید و تعطیلی کسب و کار کتابفروشان.
در این میان اما فعالان نشر دانشگاهی به دلیل حجم گسترده کپی و افست کتاب ناشران و بالا رفتن قیمت مواد اولیه مورد نیاز برخی از کتاب‌های دانشگاهی در دوران کرونا و طی دو سال اخیر با دغدغه‌هایی روبه‌رو بودند؛ اما وضعیت کنونی چیست و چشم‌انداز این حوزه تخصصی در دوران پساکرونا چگونه خواهد بود؟
مرتضی زینعلی، مدیر نشر جامعه‌نگر درباره وضعیت نشر در بُعد کلان و نشر دانشگاهی معتقد است فضای مجازی فرصتی برای معرفی بیشتر کتاب در جامعه بود. وی می‌گوید: ناشران و کتابفروشان به‌خصوص در حوزه دانشگاهی و سایر حوزه‌ها خود را با شرایط جدید وفق دهند تا در دوره پسا کرونا توان ادامه حیات داشته باشند.
وضعیت صنعت نشر را در سال گذشته با توجه به استمرار شیوع ویروس کرونا چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در ادامه روند گذشته و استمرار بیماری کرونا وضعیت کتابخوانی و رشد فضای نشر دچار نوسانات مختلفی بود، اما به‌طور کلی به نظر می‌رسد، جامعه به‌طور کلی در این دوران کتابخوان‌تر شده است. چراکه مردم به علت قرنطینه در خانه بودند و بخشی از وقت اضافی خود را به مطالعه و کتابخوانی اختصاص دادند. دلیل دیگری که جامعه را به سمت کتابخوانی سوق داد، گسترش شبکه‌های مجازی بود؛ زیرا در این فضا کتاب‌های خوب از سوی این شبکه‌ها به مردم معرفی شدند، تاثیر کتاب در زندگی به جامعه شناسانده و تاثیر کتابخوانی افراد بر جامعه توضیح داده شد. در این میان معتقدم اگر مسائل اقتصادی بدتر نمی‌شد و طبقه متوسط جامعه ضعیف نمی‌شد، این میزان و روند کتابخوانی سیر صعودی‌تری داشت؛ چراکه در صنعت نشر شاهد یکسری عوامل بازدارنده مثل مسائل اقتصادی و تورم بودیم که بار بخش زیادی از آن بر دوش طبقه متوسط بود، طبقه‌ای که طبق جامعه آماری کتابخوان‌تر هستند. در مجموع و با همه این مشکلات باید بگویم جو عمومی، فضای مجازی و رسانه‌های مجازی فضای موثری برای توسعه کتابخوانی ایجاد کردند که برآیند مثبتی داشت.
ارزیابی شما از وضعیت قیمت کتاب و تولید آن بر صنعت نشر چیست؟
تورم‌های موجود موجب بالا رفتن قیمت کتاب‌ها شد؛ از سوی دیگر در بخش عرضه کتاب نیز خیلی از ناشران برای تولید کتاب با مشکلاتی روبه‌رو شدند که تورم اقتصادی بر قیمت مواد اولیه تحمیل کرد. بخش زیادی از مواد اولیه مورد نیاز حوزه نشر، خارجی است. حتی به سراغ مواد داخلی هم که رفتیم با افزایش قیمت روبه‌رو شدیم. همین مساله موجب شد که تولید کتاب خیلی از ناشران با مشکل جدی روبه‌رو شود و اختلالاتی را نیز در عرضه کتاب‌های خوب در جامعه ایجاد کرد.
در حوزه نشر دانشگاهی وضعیت چگونه بود؟
در این حوزه نیز کارکرد تا حدودی مثبت بود، هرچند مشکلات ناشران دانشگاهی در حوزه تولید کتاب به مراتب بدتر از کتاب‌های عمومی بود. زیرا کیفیت کتاب‌های دانشگاهی به مراتب از سایر کتاب‌ها بالاتر است؛ به‌ویژه در حوزه‌های علوم پزشکی و طراحی که رنگی تولید می‌شوند و نیاز به مواد اولیه باکیفیت‌تری دارند. مواد اولیه‌ای که برای تولید کتاب‌های رنگی استفاده می‌شود قیمت بالاتری دارند و شیوه چاپی آن‌ها نیز گران‌تر تمام می‌شود. اغلب کتاب‌های عمومی تک رنگ هستند و چاپ دیجیتال تک رنگ از چاپ دیجیتال چند رنگ در کشور ما جلوتر است.
تعطیلی کلاس‌های حضوری دانشگاهی تاثیری بر فعالیت ناشران این حوزه داشت؟
از آنجایی که از سال 1398 ارتباط دانشجویان با دانشگاه‌ها قطع شده بود، بسیاری از مخاطبان کتاب‌های دانشگاهی مقاومت کردند و کتاب خریداری نکردند؛ همچنین دانشگاه‌ها عملا تعطیل بودند و دانشجویان نمی‌توانستند جزوه‌ها و مطالب درسی را کپی کنند و چون دانشگاه‌ها آمادگی لازم برای عرضه محتوای الکترونیکی و دیجیتالی را نداشتند، دانشجویان در آستانه امتحانات پایان ترم مجبور به خریداری کتاب دانشگاهی شدند، به همین دلیل بعد از مدتی روند فروش کتاب‌های دانشگاهی مثبت شد.
فکر کنم یکی از چالش‌های جدی نشر دانشگاهی کپی و افست کتاب‌های ناشران به شکل گسترده است، این موضوع اکنون در چه وضعیتی قرار دارد؟
در حوزه دانشگاهی البته معضلاتی هم داشتیم که یکی از آن‌ها ناآشنایی جامعه دانشگاهی با ضوابط و قوانین حقوق نشر است. دانشگاه‌ها اغلب برای تامین محتوا و منبع دانشگاهی کاری نکرده بودند و به مرور افست یا پی‌دی‌اف کتاب ناشران را در سایت دانشگاه در اختیار دانشجویان قرار می‌دادند که این موضوع آفتی جدی برای نشر دانشگاهی به شمار می‌آمد و برای نشر ما ـ جامعه‌نگر ـ نیز بارها این اتفاق رخ داد. در این زمینه بارها تذکر دادیم که زیرساخت‌ها و آمادگی‌های لازم از نظر حقوقی برای دیجیتالی و الکترونیکی شدن صنعت نشر وجود ندارد، ضعف‌های بسیار زیادی وجود دارد و جریان اطلاع‌رسانی قوی نیست که نتیجه آن تضعیف نشر دانشگاهی شده است.
این روند امروز هم ادامه دارد؟
در گذشته‌ای نه چندان دور به‌علت ناآگاهی، کپی کتاب‌های دانشگاهی در اختیار دانشجویان قرار می‌گرفت و امروز همان اتفاق در حوزه فایل الکترونیک و دیجیتال کتاب‌ها رخ می‌دهد. در رسانه‌های اجتماعی نیز به دلیل ضعف سواد رسانه‌ای و آموزش برای کاربران و مدیران این شبکه‌ها وجود دارد، به‌طوری که کپی و اسکن کتاب‌های ناشران در کانال‌های مختلف قرار داده می‌شود تا دنبال‌کننده‌های خود را ارتقا دهند. بسیاری از مدیران کانال‌ها نسبت به عواقب این موضوع ناآگاه بودند و فکر می‌کردند کتاب به هر شکلی در اختیار مخاطبان قرار گیرد.
فکر می‌کنم قشر دانشگاهی هنوز ارتباط خوبی با آثار دیجیتالی و الکترونیکی ندارند، درست است؟
بله. بخش زیادی از دانشجویان با تجه به این‌که باید کتاب‌های دانشگاهی حجیمی بخوانند، هنوز با متن الکترونیکی این آثار ارتباط برقرار نکردند و با خواندن این متون راحت نیستند که البته این موضوع به نفع صنعت نشر است. اما در آینده نزدیک نسلی که امروز با دستگاه‌های الکترونیکی انس گرفته است، به مرور با شیوه کتابخوانی دیجیتالی و الکترونیک ارتباط می‌گیرد که البته می‌تواند به ضرر فعالان نشر باشد.
پیش‌بینی شما از وضعیت نشر در دوران پسا کرونا چیست؟
ناشران و سیاستگذاران فرهنگی کشور باید از آمادگی لازم برای دوران پسا کرونا برخوردار باشند. نباید انتظار داشته باشند که وضعیت فروش نشر به دوران قبل کرونا برگردد. این موضوع در حوزه‌ای مثل نمایشگاه کتاب تهران ممکن است نمود بیشتری داشته باشد. نباید انتظار داشته باشیم مردم در این نمایشگاه مثل سابق کتاب خریداری می‌کنند زیرا با توسعه تجارت الکترونیک به‌خصوص در حوزه کتاب مردم دیگر برای خرید کتاب به نمایشگاه هجوم نمی‌آورند و بهتر است، فروش مجازی در کنار نمایشگاه حضوری به صورت جدی دنبال شود. پساکرونا یک شرایط و الزامات خاص خود را دارد و هر ناشری که در حوزه تولید و فروش کتاب دانشگاهی توانسته خود را با شرایط و الزامات کنونی وفق دهد، می‌توانند به روند کار خود ادامه دهند و ناشرانی هم که نتوانستند با شرایط جدید خود را وفق دهند به مرور از بین می‌روند. البته در این زمینه ناشران نیز باید در دوران پسا کرونا ارتباط خود با مخاطبانشان را در شبکه‌های اجتماعی مختلف حفظ و تقویت کنند و در کنار رونق فروش حضوری از مزایای شبکه‌های مجازی برای توسعه و گسترش دایره مخاطبان خود بهره ببرند.
شنبه ۱۳ فروردین ۱۴۰۱ - ۱۲:۵۲
نظر شما