
معرفی کتاب «فلسفه اخلاق در دایره عقل و دین»
پژوهشی نو در فلسفه اخلاق با نقد نظریههای مشهور در اخلاق هنجاری
این کتاب پژوهشی نو در فلسفه اخلاق است که با روشی جدید برای اولینبار منتشر شده و افزون بر معرفی کوتاه و ارائه نقدهایی که به نظریههای رایج حوزه اخلاق هنجاری وارد است به نوآوریهایی در نظریه اخلاقی دست یافته است.
در پشت جلد کتاب میخوانیم: «کتاب «فلسفه اخلاق در دایره عقل و دین؛ فرانظریه یکپارچگی اخلاق»، پژوهشی نو در فلسفه اخلاق است که با نقد نظریههای مشهور در اخلاق هنجاری، نظریهای بدیل را پیش مینهد. به طور اجمالی میتوان محتوای این کتاب را در پنج موضوع خلاصه کرد:
۱) ارائه نظریهای جدید با عنوان «نظریه چتری هنجار اخلاقی»؛
۲) تعریفی ترکیبی از حسن و قبح، با تمایز نهادن میان حسن زیباییشناختی و حسن اخلاقی و دیگر معانی حسن؛
۳) نقد نظریههای مشهور اخلاق هنجاری، بر اساس کتاب و سنت؛
۴) استنباط نظریه اخلاق هنجاری، از متون اسلامی؛
۵) ارائه نظریهای هنجاری، متناسب با فرهنگ تشیع.»
ساختار کتاب
کتاب حاضر در دو بخش اصلی و پنج فصل تدوین و تألیف شده است؛ بخش اول، رویکردی کاملاً فلسفی دارد و طبیعتاً با روش عقلی، در پی فلسفهورزی در حوزه اخلاق هنجاری است. در این بخش از قواعد استدلال فلسفی پیروی شده و اگر در پارهای موارد، دلیل یا شاهدی از کتاب و سنت آمده، صرفاً از باب تأئید است و نه استدلال.
بخش اول کتاب سه فصل دارد؛ فصل اول، نگاهی کلی به اخلاقیات دارد و ضمن بیان نیاز به فلسفه اخلاق، مروری بر مسائل آن میکند. در فصل دوم، نگاهی به پنج نظریه معروف در حوزه اخلاق هنجاری شده است و پس از معرفی رایجترین تقریرهای هر نظریه مشکلات آنها نیز بیان شده است. در فصل سوم، نظریه اخلاق هنجاری مقبول از منظر عقلی مطرح و بررسی شده است؛ یعنی (فرا نظریه یکپارچگی اخلاق) که چون از بسیاری از اشکالات دیگر نظریات در امان و از مزایای آنها بهرهمند است و به نحوی همه آنها را در بر میگیرد، میتوان آن را (نظریه چتری هنجار اخلاقی) نامید.
بخش دوم کتاب شامل فصل چهارم و پنجم، نظریهای را در حوزه اخلاق هنجاری، به اسلام و تشیع نسبت میدهد. در این بخش، با شیوه کلنگری و نظر انداختن در مجموعه ادله شرعی، تلاش شده تا نظریهای از متون دینی استنباط شود که بتوان برای آن، حجت شرعی آورد. فصل چهارم، نگاهی دوباره به نظریات پنجگانه مشهور دارد؛ اما این بار، از منظر کتاب و سنت به آنها پرداخته میشود.
در فصل پنجم، نظریه چتری هنجار اخلاقی بر پایه کتاب و سنت، مطرح و ادله قرآنی و روایی آن بررسی شده است. در انتها نیز قرائتی متناسب با فرهنگ تشیع، از آن ارائه شده است. فصول این کتاب شامل؛ اخلاقیات؛ نظریههای هنجاری در اخلاق؛ نظریه اخلاق هنجاری از منظر عقلی و اخلاق هنجاری بر اساس کتاب و سنت همچنین نظریه یکپارچگی اخلاق از نگاه کتاب و سنت است.
مولف در مقدمهای بر این کتاب مینویسد: «این کتاب هم کاری است در حوزه فلسفه اخلاق و هم در مبانی اسلامی و شیعی اخلاق. به عبارت دیگر هم شایسته عنوان فلسفه اخلاق است و هم سزاوار عنوان فلسفه اخلاق اسلامی است. در بخش فلسفه اخلاق، تنها از روش عقلی استفاده می شود و به مبانی و ادله نقلی و متنی استناد نمی گردد. اما در بخش دوم تلاش می شود نظریه ای قابل استناد به اسلام عرضه گردد که در عین حال قابل استدلال عقلی است، یعنی همان ادله عقلی که در بخش اول آمد، پشتیبان این نظریه است.
رابطه میان دلیل عقلی و دلیل نقلی، رابطه ای دو سویه و دیالکتیکی است و از یکدیگر تغذیه می کنند. شأن دلیل عقلی، تقدم بر دلیل نقلی است، اما این مربوط به ابتدای راه است. در ادامه نقل به کمک عقل می آید و موجب رشد آن می شود. چنان که با رشد عقل فهم بهتر ادله نقلی میسر می شود و چارچوب های بهتری برای فهم و تفسیر این ادله فراهم می آید. در اخلاق هنجاری نیز همین وضعیت حاکم است. با این حال این موضوع همواره مورد توجه بوده کهه حجیت دلیل عقلی، به استدلال و برهان است، ولی حجیت دلیل نقلی به استناد تاریخی و ظهور دلالی و ارتباط خانوادگی میان ادله است. به دیگر سخن در مقام ارزیابی، معیارهای متداول در هر عرصه مورد استفاده قرار گرفته است.
نگارنده نظریه چتری هنجاری اخلاقی را از سالها پیش، در کلاسهای درس فلسفه اخلاق با دانشجویان مطرح کرده، به تدریج، ابعاد آن را وضوح بیشتری بخشیده است. در مقالات نظر یافته نیز گاه به اشاره، از این نظریه سخن رفته است. همچنین طی سالیان اخیر این نظریه در جمع محققان این رشته مطرح شده نظرات آنان شنیده شده و از نقدها و پیشنهادهای آنان در تکمیل نظریه، استفاده شده است.»
کتاب «فلسفه اخلاق در دایره عقل و دین (فرانظریه یکپارچگی اخلاق)» تألیف حجتالاسلام هادی صادقی با شمارگان هزار نسخه در ۲۵۶ صفحه از سوی انتشارات کتاب طه منتشر شده است.
نظر شما