به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم، کرسی ترویجی «فقه عفاف، حلقه مفقوده در تبویب فقه» از سلسله همایش‌های ملی، الگوی عفیفانه با رویکرد اسلامی، چهارشنبه (19 دی‌ماه)، با حضور اساتید، محققان و پژوهشگران حوزه علمیه و به همت بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در قم و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در مدرسه علمیه امام کاظم (ع) قم برگزار شد.
 
در این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین حسین بستان، به عنوان ارائه دهنده نظریه، آیت‌الله سیدمحمدغروی عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه و آیت‌الله سیدمنذر حکیم محقق، پژوهشگر و استاد حوزه علمیه قم به عنوان ناقدین این نظریه و حجت‌الاسلام و المسلمین بیاتی عضو شورای پژوهشی همایش حجاب و عفاف به عنوان دبیر علمی این نشست حضور داشتند.
    
حجت‌الاسلام بستان با بیان اینکه در زمینه فقه عفاف، باب مستقلی نداریم، افزود: فقه عفاف این ظرفیت و قابلیت را دارد که به عنوان یک باب فقهی مطرح شود؛ زیرا تقسیم‌بندی مشهور که در فقه وجود دارد، لزوما همه آیات و روایات را به صورت جامع پوشش نداده است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، با اشاره به منسجم نبودن موضوع عفاف در منابع اسلامی گفت: موضوع عفاف در موضوعات مختلفی از اسلام مطرح شده است و این موضوع در منابع اسلام به صورت منسجم جمع آوری نشده است و نیازمند تلاش محققان برای گردآوری و عرضه به صورت منسجم است.

استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم به سه جلد کتاب فقه عفاف اشاره کرد و گفت: کتاب فقه عفاف از دو جلد فقه فردی و اجتماعی تشکیل شده است که فقه فردی پرداختن به احکام فرد مکلف است و فقه اجتماعی بخش‌هایی از همین ۵۲ باب فقه موجود مانند امر به معروف و جهاد است و جلد سوم آن می‌تواند نتیجه مباحث فقهی در بخش‌های قبل باشد و ذیل سیاست‌گذاری اجتماعی تعریف شود.

ارائه دهنده نظریه، با اشاره به اینکه عوامل مؤثر در عفاف به دو بخش اخلاق جنسی و ازدواج تقسیم می‌شود، افزود: عفاف از لحاظ درونی امری اخلاقی است و ممکن است بگوییم فقه نباید دخالتی در این کار داشته باشد، ولی چون عفاف بروز بیرونی دارد فقه در بروز بیرونی می‌تواند دخالت داشته باشد.

حجت‌الاسلام بستان با بیان اینکه برخی عفاف را اخلاقی و نه فقهی مطرح کنند، افزود: مسئله عفاف دو جنبه دارد و اخلاقیات صرفاً امری درونی نیست، بلکه بروز بیرونی و رفتاری هم دارد و مراد ما از فقه عفاف، بروز جنبه بیرونی است. همان‌طور که در واژه «یَسْتَعْفِفْنَ» در قرآن آمده است.
   
بحث روش‌شناسی در پژوهش‌ها تبیین شود
در ادامه این نشست، آیت‌الله سیدمنذر حکیم، رئیس مؤسسه الذریه النبویه و استاد فقه حوزه علمیه در نقد ارائه‌دهنده با اشاره به اینکه کار حجت‌الاسلام بستان کاری جدید و جامع در حد خود است، گفت: مسأله عفاف یک بحث چالشی است که باید تعریف دقیق و مفهوم شناسی کاملی از آن صورت بگیرد.

آیت‌الله منذر حکیم به برخی کاستی‌ها در بحث حجت‌الاسلام بستان اشاره کرد و افزود: یکی از نواقص این است که تعریفی عملی از عفاف ارائه نشد و به تشخیص عرف واگذار شد، در حالی که باید روشن شود که عفاف صفتی اخلاقی و یا معلول عواملی است؟

رئیس مؤسسه الذریه النبویه با تاکید بر مفهوم‌شناسی عفاف بیان کرد: ایشان عنوان کلی فقه عفاف را انتخاب کرده‌اند ولی به عفاف جنسی پرداخته است که ناشی از عدم تعریف از عفاف است.

استاد فقه حوزه علمیه به کمبود بحث روش شناسی در این بحث و چگونگی نحوه استنباط از آیات و روایات اشاره کرد و افزود: روش شناسی بحث ایشان در مقاله ارائه نشده است، همچنین شبکه مسائل در بحث عفاف نیز باید مطرح شود؛ یعنی مشخص نشده که آنچه در این ایده مطرح شده در کتب فقهی موجود است یا مباحث بایسته و شایسته مطرح شده است.
 
وی در رابطه با جلد سوم کتاب گفت: بهتر است نویسنده، نظام جامع فقهی عفاف را در جلد سوم به عنوان یک رهاورد و نتیجه پژوهش مطرح کند؛ یعنی فقیه یا ولی امر چگونه به این بحث ورود داشته باشد؟
 
آیت‌الله منذر حکیم در ادامه به کتاب «العفاف بین السلب و الایجاب» نوشته استاد زین‌الدین اشاره کرد و گفت: این کتاب درباره حجاب بحث کرده، اما عنوان کتابش عفاف است که می‌تواند برای علاقه‌مندان مفید باشد.

   
طرح تعبیر «فقه عفاف» مشکل دارد
در ادامه آیت‌الله سیدمحمد غروی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، به عنوان دیگر منتقد این نشست، ضمن تقدیر از ارائه علمی ارزشمند حجت‌الاسلام بستانی با بیان اینکه ورود به دسته‌بندی‌های فقهی متعارف، ظرافتی را لازم دارد که باید رعایت شود، گفت: برای ورود به فقه ابتدا باید بدانیم که چارچوب فقهی موضوع موردنظر چیست و در گام بعد توجه داشته باشیم که عفاف پیش از آنکه یک مفهوم فقهی باشد، یک مفهوم اخلاقی است و باید از نگاه فقهی به عفاف به شکل نظام‌مند و ساختاری بپردازیم.

استاد برجسته حوزه با اشاره به تاکید حجت‌الاسلام بستان بر تبویب فقه عفاف افزود: گاهی ما قصد داریم که ورودی به فقه متعارف کرده و آن را دستکاری کنیم از این رو ابتدا باید ببینیم موضوع فقه چیست؟ در مورد عفاف مانند توکل، صبر و تقوا معتقدم قبل از آن که بحثی فقهی باشد، اخلاقی است و روایات نیز در این رابطه زیاد است و این مفهوم اخلاقی در آیات و روایات هم مشترک است.

عضو شورای عالی حوزه با بیان این مطلب که مفهوم اخلاقی عفاف دارای لوازم و ملزومات خاص خود است، ادامه داد:  این محل بحث و بررسی دارد که در عین حال یک پژوهشگر موضوعی را مثل عفاف مطرح می‌کند، تقسیم‌بندی‌های خود را انجام می‌دهد و هیچ مشکلی هم ندارد، اما وقتی بخواهیم در قالب فقه آن موضوع را ارائه کنیم باید چارچوب و ضوابط مختص به فقه را رعایت کنیم.

وی با انتقاد از تعبیر «فقه عفاف» گفت: مفهوم عفاف بک مفهوم انتزاعی است لذا اگر ما مجموعه مباحث اخلاقی، فقهی و اجتماعی مرتبط با عفاف را با بهره‌گیری از کتاب و سنت در یکجا و به صورت سازواره و حتی با روش فقهی جمع کنیم مشکلی ندارد، اما تعبیر «فقه عفاف» مشکل دارد، زیرا بحثی اخلاقی است و در این صورت هر نوع بحث فقهی دیگر و گاهی بسیاری از ابواب فقهی دیگر را هم می‌توان به آن وارد کرد.

آیت‌الله غروی بیان کرد: گاهی بحث می‌شود که موضوع فقه باید فلان باشد و تقسیم‌بندی کنونی کفایت ندارد که این نکته جای بحث است، ولی تاکید دارم که عفاف مفهومی اخلاقی است پیش از آن که فقهی باشد و نباید به بهانه اینکه فقها در گذشته آن را در باب جداگانه نیاورده‌اند، همه مباحث اخلاقی و کلامی را هم وارد فقه کنیم.
 
در ادامه نیز حجت‌الاسلام بستان با پذیرش برخی موارد مانند تبیین روشمندی بحث خود، گفت: منکر اخلاقی بودن عفاف نیستم ولی معقتدم از زاویه فقهی می‌توان آن را در بابی جداگانه با توجه نیازهای زمانه و اهمیت و جایگاه بحث به آن پرداخت و زوایای مختلف آن را مورد کنکاش فقهی قرار دهیم.

ارائه دهنده نظریه در پایان تصریح کرد: اخلاقی بودن یا فقهی بودن این بحث در ثمره آن تأثیر چندانی ندارد، ضمن اینکه قرآن در آیات حجاب مثل آیه ۶۰ سوره نور بعد از بیان دستور حجاب به عفاف ورزیدن امر کرده است.