خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)_آناهید خزیر: زندگی شخصی یونانی‌ها می‌تواند بازگوکننده تاریخ و جامعه وسیع‌تر باشد. در کتاب «تاریخ یونان باستان» پنجاه زندگی‌نامه بررسی می‌شود. این زندگی‌نامه‌ها همچنین به دو مضمون مهم می‌پردازند که در این کتاب محوری است: پدید آمدن تاریخ‌نگاری و زندگی‌نامه‌نویسی. یونانیان کهن در هر دو پیشگام بودند، و اگر بگوییم آگاهی در حال توسعه از هر کدام به طریقی کمک کرد تا بسیاری از یونانیان زندگی خود را پیش برند و تاریخشان را شکل بدهند، چندان اغراق نخواهد بود.

رهبران سیاسی، نویسندگان، هنرمندان و فیلسوفان یونان باستان چند دولت‌شهر را تبدیل به تمدن پان مدیترانه کردند که امروز میراث آن را می‌توان در گوشه و کناری یافت. اما این افراد چه کسانی بودند و از زندگی آن‌ها چه می‌دانیم؟ در این شیوه جدید از بازگویی تاریخ یونان، دیوید استاتارد زندگی و حیات کسانی را که دنیای یونان را تغییر دادند در روایتی پیوسته به هم می‌بافد، از اولین فرمانروایان جبّار، پیسیستراتوس و پولوکراتس، تا بلواهای دموکراسی در دوران کلئیستنس و ظهور مقدونیه در دوران فیلیپ دوم و اسکندر کبیر و سرانجام انحطاط دنیای یونانی با ظاهر شدن روم.

این کتاب خواننده را با خود همراه می‌کند و از سیسیل به افغانستان، و از مقدونیه به اسکندریه می‌برد و با کندو کاو در دنیای ریاضیات و جغرافیا، سخنوری و تاریخ‌نگاری، نقاشی و مجسمه‌سازی، بررسی روایات تاریخی و سرّی و آثار شاعران و نمایشنامه‌نویسان و... تصویری زنده از حیات در تمامی صحنه‌های دنیای یونان باستان ارائه می‌کند. علاوه بر پُرآوازه‌ترین سیاستمداران و نیوسندگان از جمله پریکلس سیاستمدار آتنی، لئونیداس سردار اسپاتی، افلاطون فیلسوف و ارشمیدس دانشمند.

خواننده با شخصیت‌هایی کمتر شناخته‌شده همچون میلو کشتی‌گیر اُلمپیک آشنا خواهد شد که در زمان بحران شهر زادگاه خود را رهبری کرد؛ با آسپاسیا، بانوی روشنفکر مستعدی که سخنوری را به سقراط آموخت؛ با زئوکسیس نقاش که در آثارش خطای باصره را باب کرد؛ و اپامینونداس تنسی که با آموختن شگردهایی به فیلیپ مقدونی شهر خود را نابود کرد.



کتاب «تاریخ یونان باستان» پس از مقدمه به تاریخ و هویت در دنیای یونان باستان پرداخته و در 9 بخش به خدایان و پهلوانان، عصر جباران، یونان در مخاطره، عصر پریکلس، جنگ عالمگیر، طوفان، عصر سلسله‌ها، در سایه روم و آینه سرگذشت بخش‌بندی شده است. در زیربخش‌های هر فصل به هومر و منشا زندگی‌نامه‌نویسی، تاریخ‌نگار و آغاز تاریخ‌نگاری، فیثاغورس، پولوکراتس، کیمون، گلون، پیندار، آیسخولوس، پریکلس، هرودوت، سوفوکلس، سقراط، گزنفون، افلاطون، اسکندر مقدونی، اپیکور، دمتریوس فالرومی، گورگیاس، ارشمیدس، اتالوس اول، مناندر، پولوبیوس و... پرداخته شده است. پایان‌بخش کتاب نیز نقشه‌‌ها، واژه‌نامه، گاهشمار، نامداران و اساطیر آمده است.

آنچه اکنون «دنیای بونان باستان» می‌نامیم سه قاره و نسل‌های بسیاری رادربرمی‌گرفت. در وسیع‌ترین گستره خود از اسپانیای امروزی در غرب تا هند در شرق دور گسترده بود و بیشتر کشورهای میان این دو بخشی از آن به حساب می‌آمد. هر چند تلاش‌هایی در این زمینه صورت گرفت. آن‌چه به این دنیای یونانی پراکنده و نامتجانس هویتی ویژه می‌بخشید زبان مشترک بود کهبه واسطه آن مردم می‌توانستند باورها و ارزش‌های مشترک خود را بیان کنند.

بسیاری از این ارزش‌ها در دو اثر ادبی کهن جای داده شده است، ایلیاد و ادیسه منظومه‌هایی حماسی که یونان متحد را در مقابله با دشمن مشترک چنان تصویر می‌کرد که در واقعیت نبود. با این همه، در این دو منظومه وقتی پهلوانان خودبین برای «همیشه بهترین بودن» رقابت می‌کنند، تنش‌ها خبر از گسیختن اتحاد یونانی می‌دهد. هر چند سناریوی این دو منظومه تا حد زیادی تخیلی است، توصیف شخصیت‌ها در آن‌ها واقعیت را منعکس می‌کند: تاریخ یونان باستان تحت سیطره شخصیت‌های قدرتمند قرار داشت، بعضی‌ها برای خود یا شکوه شهرشان جد و جهد می‌کردند، تعدادی مرزهای دانش و فهم جهان را گسترش می‌دادند، عده‌ای اندیشه‌هایی را ثبت می‌کردند که (به گفته توسیدید (توکودیدس) مورخ» در پی مالکیت ابدیت بود.

زندگی شخصی یونانی‌ها می‌تواند بازگوکننده تاریخ و جامعه وسیع‌تر آن‌ها باشد. در این کتاب پنجاه زندگی‌نامه بررسی شده که دربرگیرنده بازه زمانی ششصدساله است، درست پس از آن امپراتوری روم الفبای یونانی را برای اول بار به منظور جذب دنیای یونانی اخذ کرد. زندگی‌نامه افراد انتخاب شده نه تنها تنوع تجربه یونانیان را نشان می‌دهد بلکه از جمله اثرگذارترین آتن‌ها در تاریخ کهن غرب به شمار می‌روند. فرمانروایان و حاکمانی مانند پریکلس و اسکندر مقدونی، فیلسوفانی مانند امپدوکلس و افلاطون، نویسندگانی همچون هرودوت و سوفوکلس، هنرمندانی نظیر آپلس و دانشمندانی مانند ارشمیدس سبک و سیاقی به‌وجود آوردند که نسل‌های بعد دنیا را از آن منظر نظاره کردند و بنای جوامعی را نهادند که بسیاری از ما در آن زندگی می‌کنیم.



آن‌ها همگی محصول دوران خود بودند. دنیای ارشمیدس برای فیثاغورس تقریبا همان‌قدر غریب بود که برای ما، چاره‌اندیشی‌های سیاسی کلئیستنس برای بطلمیوس اول کارساز نبود؛ و در حالی که لئونیداس حیات یونان را در معرض تهدید ایران می‌‌دید، فیلوپویمن همان تهدید را از سوی روم احساس می‌کرد. صرفا با توجه به زندگی این افراد در بافت دوران و جامعه خود آنان است که می‌توان آن‌ها را کاملا درک رد یا از تاثیری که بر دنیا داشتند آگاه شد.

این کتاب به جای آن‌که صرفا مجموعه‌ای از پنجاه زندگی‌نامه مستقل باشد، درصدد است نشان دهد که چگونه حیات آن‌ها در تاروپود تاریخ یونان بافته شده است و از این رو منظر تازه‌ای از تاریخ یونان ارائه می‌کند. بیشتر آنچه در منابع کهن آمده برای جبران بی‌خبری یا شرح  و تفصیل به منظور تاثیرگذاری بوده و جعلی است، مانند خودکشی سافو از سر فراق، روایات گوناگون و غیرطبیعی از مرگ امپدوکلس یا قتل اتفاقی ارشمیدس در حال حل معمای بغرنج ریاضی. با این همه، چنین جعلیاتی بی ارزش نیستند. دروغ‌های فاحش را می‌توان تشخیص داد: نویسندگان یونانی انتظار داشتند خوانندگان یونانی (حداقل بعضی‌هاشان) این دروغ‌ها را باور کنند وگرنه هیچ‌وقت آن‌ها را نمی‌نوشتند. اغلب چنین اسطوره‌سازی نشان‌دهنده حقایق پنهان و بزرگ‌تر و پرتوفکنی بر زوایای فراموش‌ده تجربه یونان باستان است. از این رو، با وجود ناموثق بودن آن‌ها، این کتاب بدون دغدغه حکایات و داستان‌های معترضه‌ای را بازگو می‌کند که منشا آن مشکوک است. از این گذشته، بیشتر آن‌ها بسیار سرگرم‌کننده‌اند.

به منظور بررسی و تشریح تاریخ و روشن ساختن تنوع گسترده فرهنگ یونان باستان زندگی‌نامه‌های این کتاب تقریبا برحسب توالی نسلی مرتب شده است. هر فصل با «خلاصه‌»‌‌ای از زندگی شروع می‌شود که شامل پیشینه تاریخی لازم برای آگاهی از دیگر زندگی‌نامه‌‌های در اختیار خواننده قرار می‌دهند و زندگی‌نامه‌های دیگر به شرح جزئیات کمک می‌کنند. از سوی دیگر، زندگی‌نامه‌ها را می‌توان به صورت تکی و بدون هیچ نظم خاصی خواند. بعضی رویدادها به نحوی اجتناب‌ناپذیر در چند زندگی‌نامه تکرار می‌شوند. (مثلا جنگ‌های ماراتن یا ایپسوس) که بیشتر به منظور نشان دادن اهمیت رویداد در زندگی‌نامه مزبور است اما سعی شده در صورت امکان از تکرار خودداری شود.

پنجاه زندگی‌نامه را فصول کوتاه مرتبط با دوره‌هایی که زندگی‌نامه‌ها پوشش نمی‌دهند تکمیل می‌کنند. این زندگی‌نامه‌ها همچنین به دو مضمون مهم می‌پردازند که در این کتاب محوری است: پدید آمدن تاریخ‌نگاری و زندگی‌نامه نویسی. یونانیان کهن در هر دو پیشگام بودند و اگر بگوییم آگاهی در حال توسعه از هر کدام به طریقی کمک کرد تا بسیاری از یونانیان زندگی خود را پیش برند و تاریخشان را شکل بدهند، چندان اغراق نخواهد بود.

البته سوژه‌های این کتاب در خلاء زندگی نمی‌کردند. در کنار آن‌ها بی شمار افراد ناشناس دیگری بودند که در خیابان‌ها و بازارهای بیزانتیوم (بیزانس) تا سیراکوز و اسکندریه در صفوف هوپلیت‌های (سربازان پیاده یونان باستان) سنگین اسلحه می‌جنگیدند، صاحب فرزند می شدند، درباراندازها چانه می‌زدند، ماهی می‌گرفتند، برای تاج‌های گل گل پرورش می‌دادند یا در معدن‌ها، کارخانجات و مزارع کار می‌کردند تا کمکی باشند به شکل‌دهی دنیای یونان باستان. اگر هم نتوانیم زندگی یک‌یک آن‌ها را دنبال کنیم، آنان را به دست فراموشی نسپرده‌ایم، زیرا بدون آن‌ها هیچ‌یک از این چیزها امکان‌پذیر نبود.

«تاریخ یونان باستان» در پنجاه زندگی‌نامه نوشته دیوید استاتارد با ترجمه شهربانو صارمی در 303 صفحه، شمارگان 1100 نسخه و بهای 35 هزار تومان از سوی انتشارات ققنوس منتشر شده است.