به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، بیست‌ونهمین نشست از سلسله‌ درس‌گفتارهایی درباره سنایی با موضوع «ملک سنایی؛ روکردی تازه در حل و تحلی شخصیت سنایی» و با سخنرانی مهدی محبتی، نویسنده، پژوهشگر ادبیات و دانشیار دانشگاه زنجان عصر روز چهارشنبه (14 تیرماه) در مرکز فرهنگی شهر کتاب شهید بهشتی برگزار شد.

مهدی محبتی سخنان خود را با ارائه نکاتی درباره حقیقت کفر و ایمان، حقیقت عشق، خدا، مسائل اجتماعی و ... در نگاه سنایی و خواندن ابیاتی از سنایی در این باره شروع کرد و گفت: سنایی از بُعد اجتماعی، عرفانی، فکری و ... نکات فراوانی در اشعار خود دارد. یکی از علت‌های اصلی جاذبه سنایی برای بزرگان گذشته ما، نکات سیاسی، فکری، عرفانی و اجتماعی سنایی بود که در اشعار خود مطرح می‌کرد. دومین دلیلی که سنایی را خیلی مطرح می‌کرد، این بو که همه سنایی را در اوج قدرت می‎‌دیدند. مثلا شخصیت او به گونه‌ای بود که پادشاه و وزیر برای دیدن او نامه می‌نوشتند و او گاها درخواستشان را اجابت نمی‌کرد یا به زمان دیگری موکول می‌کرد، در صورتی که شاعران و افراد دیگر شاید چند روز منتظر می‌ماندند تا به دیدار پادشاه راه یابند. بنابراین برای مردم جالب بود که سنایی چه قدرتی دارد که این‎‌طور نظر بزرگان زمانه را به خود جذب کرده است.

او ادامه داد: نکته دیگری که باعث توجه به سنایی می‌شود این است که با اینکه ظاهرا در جمع نیست و از جامعه دور است اما بزرگترین و وسیع‌ترین ارتباطات را با همه بزرگان عصر خود داشته است، به طوری که حتی یک نامه او می‌توانست خیلی چیزها را تغییر دهد. این روند ارتباطات سنایی با بزرگان، خود یکی از مسائلی است که این سوال را پیش می‌آورد که چطور می‌شود فردی در متن قدرت باشد اما آلوده نشود و اینکه چطور می‌شود که سنایی با این همه ارتباطات، هیچ باجی نداده باشد.

ورود جهان آرمانی، ذهنی و فوق‌العاده زیبا به ادبیات فارسی برای اولین بار در شعر سنایی
دانشیار دانشگاه زنجان گفت: نکته مهم دیگری که باعث توجه به سنایی می‌شود این است که اولین بار توسط سنایی یک جهان آرمانی، ذهنی و فوق‌العاده زیبا وارد ادبیات فارسی می‌شود که قبل از او نیست. تا قبل از سنایی هرچه هست، یا واقعیت است یا چیزهای دیگری که اطراف ما ساخته شده، ولی با سنایی یک‌دفعه یک جهان ذهنی درست می‌شود که آدم‌های دردمند، تحقیرشده و... به آن پناه می‌برند، که این مسئله تا قبل از سنایی وجود نداشته و اولین بار توسط سنایی وارد ادبیات فارسی شده است.

کلام ادبی سنایی فوق‌العاد قوی است
محبتی ضمن خواندن ابیاتی از سنایی درباره جهان ذهنی او، دعوت به این جهان را شبیه دعوتی که سهراب سپهری در شعر معاصر داشته، دانست و بیان کرد: قدرت فوق‌العاده سنایی در ادبیات دلیل دیگری برای توجه به سنایی است. سنایی فقط حرف خوب نمی‌زند بلکه خوب هم حرف می‌زند. ممکن است یکی حرف خوب بزند اما نتواند خوب حرف بزند اما سنای این توانایی را دارد که حرف‌های خوب و پرمغز را خیلی خوب بیان کند و کلام ادبی او فوق‌العاد قوی است.

وی در ادامه به تاریخ زندگی سنایی اشاره کرد و افزود: تاریخ زندگی سنایی با وجود این همه قدرت، بزرگی و سلطه، یکی از معضل‌دارترین و مشکل‌دارترین تاریخ‌های ادبیات فارسی و اجتماعی است. در زندگی سنایی تناقض‌هایی است که باید حل شود اما کسی جرات نمی‌کند که به آن وارد شود، چرا که میترسند به شخصیت سنایی اشکال گیرند، درصورتی که این مسئله نه تنها اشکالی ندارد، بلکه شاید آن چیزی که ما می‌خوهیم از سنایی بسازیم، او را کوچک و سطح پایین کند.

سخنران نشست ادامه داد: در طول تقریبا هزار سالی که از وفات سنایی می‌گذرد، حدود پنج راه‌حل برای اینکه نشان دهند که سنایی آن چیزی که فکر می‌کنیم و زندگی و اینقدر متعارض نیست، ارائه شده است و سعی شده تا تعارضاتی که در شعر و زندگی او وجود دارد را به گونه‌ای توجیه کنند.

سه مشکل سنایی
محبتی تقسیم کردن زندگی سنایی به دو مرحله قبل و بعد از توبه کردن او، بیان نکات تعلیمی در منظور سنایی از سرودن مدح، هجو و هزل، تقسیم شعرهای سنایی به سه دسته شعرهای روشن، تاریک و تیره و خاکستری و جای دادن عرفانیات او در دسته شعرهای روشن، هجو، هزل و مدجیات او در دسته شعرهای تاریک و آنچه که ما نمی‌دانیم در دسته شعرهای خاکستری او، آشوب‌های اجتماعی و دوران گذار بودن زمانه سنایی و اینکه سنای یک انسان تراژیک بوده را به عنوان رویکرد و راه‌حل‌های مطرح شده در تطهیر چهره سنایی از تناقضات موجود در شعر او دانست و گفت: مشکلات شخصی، شخصیتی و فکری سه مشکل بزرگ سنایی هستند که از تقسیم آن‌ه حدود ده نوع تعارض در شخصیت به وجود می‌آید.

او در ادامه به طور خلاصه به این تعارضات اشاره کرد و ضمن خواندن ابیاتی از سنایی در مثال همین تعارضات، افزود: سنایی خیلی چیزها مثل عقل، شاعرانگی، مدح و این قبیل مسائل را بد و نکوهیده می‌داند ولی در اشعار خود بسیار به آن‌ها می‌پردازد. این تعارضات در سنایی به ما نشان می‌دهد که با چه شخصیت پیچیده و عجیبی روبه‌رو هستیم و اینکه شاید ته شخصیت ما هم 60 درصد سنایی باشد، یعنی ما هم در زندگی خودمان یک شخصیت پنهانکارانه سنایی پنهان داریم اما جرات ابراز آن را نداریم و درود به سنایی که ابراز کرده و این جرات را داشته است. سنایی از این جهت که تعارض‌های خود را بیان می‌کند بسیار قابل الگو است.

این پژوهشگر ادبیات اضافه کرد: سنایی هر چه که هست، آدم صادقی است و خود می‌گوید که تعارض و مشکل دارد، در صورتی که ما هم تعارض داریم اما سربلند آن را انکار می‌کنیم. اصلا امکان ندارد انسان عاقل باشد، اما تعارض نداشته باشد. در مکتب نقد ادبی هم داریم که هر آدمی به مقداری که تعارض دارد، آدم‌تر است، بنابراین سنایی از این جهت بسیار قابل الگو است.

محبتی در ادامه به اساس شعر که برپایه تشبیهات، استعارات، اغراق و دروغ است، اشاره کرد و گفت: بعضی‌ها بر این عقیده‌اند که شعر به دلیل اساس دروغ آن نمی‌تواند گواه و قابل استناد باشد. اما باید گفت که شعر سنایی و در مجموع شعر می‌تواند گواه و سند واقع شود، چرا که اولا همه شعرها مربوط بهعوالم درونی نیستند، دوما همه شعرها متکی بر اغراق و مبالغه نیستند و دیگر اینکه خیلی از شعرها مستقیما ناظر بر وقایع اجتماعی هستند، بنابراین می‌تان در برخی موارد از شعر استناد تاریخی گرفت و به آن اتکا کرد، چنان که بسیاری از نظومه‌ای بزرگان ما نظیر شاهنامه، منظومه‌های تاریخی هستند.

هدف از طرح تعارضات، تخفیف شخصیت سنایی نیست
وی در پایان اظهار کرد: هدف ما از طرح این مباحث نشان دادن اینکه شخصیت سنایی تعارض دارد یا خیر، نیست، بلکه هدف حل کردن مسئله بسیار مهم‌تری است که سنایی را به اندازه خودمان کوچک نکنیم و سعی کنیم خود را به حد سنایی برسانیم. هدف محدود کردن سنایی هم نیست، بلکه هدف ما این است که تصویری واقعی‌تر از سنایی در طول تاریخ ادبیات به دست دهیم، نه آن سنایی که تاکنون به ما قالب کرده‌اند. بنابراین هدف از طرح این مسائل و تعارضات، تخفیف شخصیت سنایی نیست، بلکه موجب ترفیع او است.