روحانی از معدود سیاستمداران ایرانی است که در کارنامه خود آثاری را تالیف کرده و نشان داده که از لحاظ بینش و روش در عرصه سیاست خالی از اندیشه نیست. نگاهی به سال انتشار کتاب‌های رئیس‌جمهوری حاکی از این است که وی از دهه 70 سراغ تالیف کتاب رفته و این روند را تا اوایل دهه 90 ادامه داده است. همچنین وی در این سال‌ها که در عرصه سیاست حضور داشته در کنار ایفای نقش‌های سیاسی بخشی از زمان خود را به تحقیق و پژوهش اختصاص داده است. شاید حضور 21 ساله روحانی در مرکز تحقیقات استراتژیک (1371- 1392) در گرایش وی به سوی تحقیق و تالیف بی‌تاثیر نبوده است.
در این گزارش با بهره‌گیری از اطلاعات خانه کتاب نگاهی به کتابشناسی رئیس جمهور منتخب مردم ایران داشته‌ایم. باید این نکته را نیز در نظر داشت که این کتابشناسی جامع نیست و همه آثار دکتر حسن روحانی را دربرنمی‌گیرد.
• امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای
حسن روحانی، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، ۱۳۹۰، ۹۹۵ ص، ۱۸۰۰۰۰ ریال
این اثر، نخستین کتابی است که از سوی یکی از مسئولان ارشد ایران نوشته شده که زمانی ریاست تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای را برعهده داشته است. امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای مشتمل بر 12 فصل و هفت پیوست است.
«انقلاب اسلامی و فناوری هسته‌ای (۱۳۸۲-۱۳۵۷)»، «چالشها و ساختارها»، «شکل‌گیری تنش هسته‌ای و ضرورت‌های نوین (مرداد ۱۳۸۱ – مهر ۱۳۸۲)»، «تهدیدزدایی از امنیت ملی (مهر ۱۳۸۲ – دی ۱۳۸۲)»، «بحران جدید و تلاش‌های مضاعف»، «دیپلماسی در بحران (مرداد ۱۳۸۳ – آذر ۱۳۸۳)»، «توافق پاریس»، «آغاز مذاکرات و زمینه‌ای برای ایجاد فرصت»، «امیدهای نو»، «بی‌اعتمادی و تردید» ، «تغییر در خطوط قرمز» و «دستاوردهای ۶۷۸ روز تلاش» عناوین فصل‌های این کتاب را تشکیل می‌دهند.
این کتاب توانست در زماني كوتاه بازچاپ شود و چنان‌که مي‌توان استنباط کرد وجاهت سياسي و امنيتي موضوع كتاب، اهميت موضوع آن در آينده مردم، صداقت در گفتار نويسنده، نبود كتاب و نوشته‌هاي مشابه و جهت‌گيري غيرجناحي نویسنده در ذكر خاطرات دوران تصدي خود، موجب شده است كه حوزه مخاطبان كتاب از شمول خاص خارج شود و طيف وسيعي از گروه‌ها و اقشار جامعه را در برگيرد.
درباره کتاب «امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای» نقدهای متعددی نوشته شده است. بیشتر نقدها را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد؛ دسته اول، از جامع بودن این اثر و نکات مثبتی که در آن است، قدردانی کرده و دسته دوم، از فاش کردن اسرار محرمانه، بیان کردن نگرانی‌های مسئولان کشور و مسائل داخلی و استفاده احتمالی آن از سوی طرف‌های مذاکره‌کننده با ایران گله کرده و انتشار چنین کتابی را خلاف مصالح کشور و امنیت ملی دانسته‌اند. همچنین این کتاب را تک بعدی دانسته و اظهار کرده‌اند که نویسنده قسمت‌هایی را که با منافع خود یا تیم وی مغایرت داشته به طور کامل بیان نکرده است.
• روایت امید و تدبیر
حسن روحانی، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، ۵۲۲ ص، ۱۲۰۰۰۰ ریال
اين کتاب در واقع نسخه گزیده، خلاصه، منسجم و کم حجم‌تر کتاب «امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای» است. روحانی در پیشگفتار کتاب «روایت تدبیر و امید»، هدفش از انتشار آن را جذب خوانندگانی می‌داند که علاقه‌مند هستند از روند 678 روز مسئولیت حسن روحانی در پرونده هسته‌ای مطلع شوند اما فرصت یا تمایل کافی برای خواندن مطالب مفصل و حجیم کتاب اصلی را ندارند.
کتاب پیش رو روایتی موشکافانه و صادقانه از سابقه برنامه هسته‌ای ایران، نحوه تکمیل فناوری هسته‌ای و نحوه جلوگیری از ارجاع پرونده به شورای امنیت و اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه کشورمان است.
• آشنایی با کشورهای اسلامی
با همکاری جمعی از پژوهشگران مرکز تحقیقات استراتژیک؛ زیر نظر حسن روحانی؛ تدوین مرکز تحقیقات حج، تهران: نشر مشعر، ۱۳۹۰، ۲۶۸ص، ۲۸۰۰۰ ریال
«آشنایی با کشورهای اسلامی» عنوان کتابی است که به موضوعات جهان اسلام، مردم و فرهنگ کشورهای اسلامی پرداخته است. اين كتاب با هدف فراهم ساختن زمینه‌های آشنایی هرچه بیشتر با مسلمانان برخی کشورهای مهم جهان اسلام منتشر شده است. سیاست جهان سلطه در رابطه با اسلام و کشورهای اسلامی، مواضع نظام جمهوری اسلامی ایران در زمینه جریان‌های مختلف موجود در کشورهای اسلامی، مشخصات و شرایط عمومی عربستان سعودی، مشخصات و شرایط عمومی عراق، شیخ‌نشین‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس، مشخصات و شرایط عمومی عمان، ترکیه، فلسطین، لبنان، سوریه، مصر، الجزایر، مراکش، تونس، افغانستان، پاکستان، هندوستان، مالزی و اندونزی در شمار موضوع‌هایی هستند كه در این كتاب جاي دارند.
• امنیت ملی و نظام اقتصادی
حسن روحانی، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، ۱۳۸۸، ۱۰۰۴ ص، ۱۷۰۰۰۰ ریال
کتاب «امنیت ملی و نظام اقتصادی» با جزئیات دقیقی به روند مذاکرات هسته‌ای در زمان تصدی‌گری روحانی در شورای عالی امنیت ملی پرداخته شده و البته در آن، به مطالب منتشر شده در کتاب‌های جک استراو، یوشکا فیشر و محمد البرادعی درباره پرونده هسته‌ای ایران ارجاعات بسیاری صورت گرفته است.
اين کتاب ماحصل جلساتی است که طی سال‌های 81 تا 84 با حضور حسن روحانی، محمدباقر نوبخت، محمد نهاوندیان، علی لاریجانی، محمود سریع‌القلم، علی ربیعی، محمد شمخانی و محمدحسین ملایری (که در کتاب عنوان مهندس مقابل نام او قرار گرفته) تشکیل می‌شد. این جلسات در مرکز تحقیقات استراتژیک با هدف شناسایی تهدیدها و چالش‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تاثیرگذار بر امنیت ملی کشور برگزار می‌شد و در آن ابعاد مختلف مولفه‌های امنیت ملی از جمله روابط پیچیده و گسترده آن با مسائل اقتصادی مورد بحث و بررسی قرار می‌گرفت.
این کتاب بنا به گفته روحانی، حاصل پیاده‌سازی نوارهای ضبط شده این جلسات البته با اصلاح و تکمیل و به روز کردن آمارهای مربوطه است. تدوین مطالبی در ارتباط با این کتاب با این هدف صورت می‌گیرد که مهم‌ترین مطالب آن که دربردارنده نگاه استراتژیک و ژرف‌نگرانه رئیس جمهوری منتخب به مقوله امنیت ایران و ارتباط تنگاتنگ آن با حوزه‌های اقتصادی است، واکاوی شود که امروز به مهم‌ترین دغدغه دلسوزان نظام و مردم تبدیل شده است.
روحانی در جای جای کتاب و در بخش‌های مختلف آن بر این نکته تاکید می‌کند که باید با نگرشی چندبعدی به اصلاح امور در همه زمینه‌ها پرداخت و نباید از روی سادگی، مشکلات را اولویت‌بندی کرد. او معتقد است بيشتر مشکلات کنونی به ماهیت و ساختار پیچیده روابط میان عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، نظامی و بین‌المللی است و به همین دلیل هم نمی‌توان نقاط ضعف را تنها به یک یا چند عرصه مثل سوء مدیریت دولتمردان یا تحریم‌ها نسبت داد.
• خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حسن روحانی انقلاب اسلامی (۱۳۵۷ - ۱۳۴۱)
حسن روحاني، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، ۱۳۹۰ ، ۱۴۰۰۰۰ ریال
«خاطرات دکتر حسن روحانی (انقلاب اسلامی ۱۳۵۷-۱۳۴۱)» عنوان کتابی است نوشته حسن روحانی که به خاطرات حسن روحانی در خلال سال‌های ۱۳۴۱ تا ۱۳۵۷ پرداخته است. اين كتاب در 11 فصل با عناوين دوران کودکی و دبستان، آغاز طلبگی (حوزه علمیه سمنان)، ورود به مدرسه آیت‌الله گلپایگانی، آغاز نهضت اسلامی، حضرت امام در رأس نهضت، مبارزه با استعمار خارجی، تبعید امام به ترکیه، تبعید امام خمینی به نجف اشرف، اوج گیری و پیروزی انقلاب اسلامی، هجرت امام خمینی به پاریس و تثبیت انقلاب تنظيم شده است.
در این کتاب چنین می‌خوانیم: «با وجود رشد و گسترش فرهنگ کتبی و بهره‌گیری روحانیت از وسایل نوین و پیشرفته در امر تبلیغ دین، هنوز فرهنگ شفاهی، سخنرانی، وعظ و خطابه و منبر کارکرد ویژه و اصیل خود را از دست نداده و سخنرانان مذهبی و وعّاظ، همچون علمای بلاد به سبب ارتباط مستقیم خود با توده مردم، از جایگاه خاصی برخوردارند. وظیفه اهل منبر، تبلیغ دین و نشر آموزه‌های اسلامی در میان عموم مردم است که به همین علت در سلسله مراتب روحانیت شیعه از دیگر روحانیونی که بیرون از حیطه وعظ و خطابه فعالیت می‌کنند، متمایز گشته‌اند.»
• اندیشه‌های سیاسی اسلام
حسن روحانی، تهران: کمیل، ۱۳۸۸
کتاب سه جلدی «اندیشه‌های سیاسی اسلام» تالیف دکتر حسن روحانی در پاییز 1388 منتشر شده است. نخستين جلد این کتاب به مبانی نظری اندیشه سیاسی اسلام، انقلاب اسلامی و بعضی شاخصه‌های حکومت اسلامی و انقلاب اسلامی ایران می‌پردازد. روحانی با هدف به روز کردن نظریه‌پردازی در این حوزه، فهم مبانی نظری نهضت اسلامی و دولت اسلامی و تطابق زمانی و مکانی نظریات اسلامی در ارتباط با نهضت اسلامی به نگارش این کتاب همت گمارده است. این کتاب حاوی 25 سخنرانی است که از سال‌های 1356 تا سال 1386 ایراد شده است.
جلد دوم کتاب با عنوان «اندیشه‌های سیاسی اسلام: سیاست خارجی» عمدتا به حوزه مسائل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ابعاد سیاست خارجی مطلوب و توسعه‌گرا، سیاست خارجی ایران در تعامل با کشورهای منطقه و قطب‌های جهانی و امنیت ملی جمهوری اسلامی به ویژه ابعاد مختلف پرونده هسته‌ای ایران می‌پردازد. در این جلد روحانی با توجه به تجربه خود در زمینه سیاست خارجی تلاش می‌کند بهترین تصویر را برای پژوهش‌های پدیدار شناختی درباره سیاست خارجی ایران را فراهم آورد.
این جلد نیز شامل 27 سخنرانی از سال 1373 تا 1388 است که در پنج فصل تنظیم شده است. در این جلد در پنج فصل به مباحثی نظیر ویژگی‌های سیاست خارجی تعامل‌گرا، راه‌های توسعه و موانع روابط ایران با کشورهای حاشیه خلیج فارس، مقابله با توطئه‌های آمریکا، نسبت امنیت ملی و سیاست خارجی ابعاد مختلف مساله پرونده هسته‌ای ایران می‌پردازد.
جلد سوم کتاب با عنوان «اندیشه‌های سیاسی اسلام: مسائل فرهنگی و اجتماعی» به جنبه‌های نظری فرهنگ و اجتماع در اسلام و نظام جمهوری اسلامی‌ایران می‌پردازد. این جلد حاوی 20 سخنرانی و 6 مقاله از سال 1373 تا سال 1383 است که در پنج فصل تنظیم شده است. در این کتاب به مباحثی نظیر مساله تحول فرهنگی و مهندسی فرهنگی و اهمیت سرمایه فرهنگی، مساله بنیادین حوزه‌های فرهنگ و اجتماع، نسبت فرهنگ و امنیت ملی، مسائل اجتماعی- اقتصادی و گفتمان کاوی برخی چهره‌های جاویدان تفکر اسلامی پرداخته شده است.
• انقلاب اسلامی ری‍ش‍ه‌ه‍ا و چالشها
حسن روحانی، [تهران]: مجلس شورای اسلامی، مرکز پ‍ژوه‍ش‌ها، ۱۳۷۶.
کتاب حاضر به چهار بخش تقسیم شده است: اندیشه سیاسی اسلام، نظام اجتماعی - اقتصادی و انقلاب اسلامی، سیاست خارجی و انقلاب اسلامی و شخصیت‌های سیاسی - مذهبی که در پی تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی ایران بودند.
حسن روحاني در مقدمه در معرفي اين كتاب مي‌نويسد: «مدتی بود تعدادی از دوستان پیشنهاد می‌کردند که این‌جانب پیرامون سیر تحولات انقلاب اسلامی ایران، سیاست، روحانیت، دفاع مقدس و امنیت ملی به مناسبت فعالیت‌های مبارزاتی قبل از انقلاب و تجربیات مختلف در بخش‌های اجرایی و قانون‌گذاری پس از انقلاب، کتاب‌هایی را به رشته تحریر درآورم. اما متأسفانه بدلیل وظایف و مسئولیت‌های مختلف در طول دفاع مقدس و همچنین مسئولیت‌های پس از جنگ در مجلس شورای اسلامی و شورایعالی امنیت ملی، فرصت و آرامش لازم جهت تحقق این کار سیاسی - فرهنگی فراهم نگردید. در ماه‌های اخیر دوستان روش دیگری را برای ارائه نظرات و تجربیات به خصوص به نسل جوان انقلاب، پیشنهاد نمودند و آن توصیه در جمع‌آوری و ویرایش سخنرانی‌های مختلف قبل و بعد از انقلاب اسلامی بود. کتاب حاضر، حاصل اجرای این توصیه محبت‌آمیز آنان می‌باشد. امید است در فرصت‌های آینده توفیق جمع‌آوری و نشر مجموعه‌های دیگری در این زمینه را داشته باشم.»
• تصمیم‌گیری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: ساختارها و چالشها
حسن روحانی، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، ۱۳۹۲، ۱۱۸ص، ۳۰۰۰۰ ریال
کتاب «تصمیم گیری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ساختارها و چالشها» نوشته حسن روحانی، پاسخی است به نیاز جامعه علمی و دانشگاهی کشور تا بتوانند ضمن آشنایی با نظریه‌های مختلف تصمیم‌گیری، چکیده‌ای از فرایند تصمیم‌گیری برای سیاست خارجی را در دسترس داشته باشند.
این کتاب در واقع تعمیم یکی از بخش‌های کتاب معروف و پرتیراژ «امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای» وي است که در دو فصل تنظیم شده و بحثی علمی‌تر را برای این موضوع پرطرفدار دانشگاهی ارائه کرده است. روحانی در اين كتاب توانسته است مبانی علمی سیاست و نظریه تصمیم‌گیری را به زبانی ساده در قالب مثال‌هایی خواندنی از تجربیات دوران 16 ساله مسئولیت خود در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی و دوران جنگ در هم آمیزد.
اين کتاب دارای ویژگی‌هایی همچون عدم جانبداری سیاسی و حزبی، حفظ اصالت قلم، به کارگیری مثال‌های کاربردی به همراه طرح مباحث علمی، ایجاز سخن، ارائه راهکارهای مبتنی بر تجربه داخلی و طرح مباحث اسلامی در مکانیسم ارائه شده است.
• سن اهلیت و مسئولیت قانونی
حسن روحانی، حسین مهرپور، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، ۱۳۹۱، ۳۴۰ ص
«سن اهلیت و مسوولیت قانونی در فقه اسلام و نظام حقوقی» عنوان کتابی است که به بلوغ و رابطه آن با مسائل اجتماعی و حقوقی پرداخته است. نگارنده در بخشي از كتاب يادآور شده كه فرهنگ هر کشور حامل ارزش‌ها و عادات و رسوم آن کشور است و همين عامل موثر است که نظام حقوقي آن کشور را پي مي‌افکند. واقعيت اين است که امروزه کشورها در تدوين مقررات داخلي و تنظيم نظام حقوقي خود تلاش وافري به عمل مي‌آورند تا حداکثر حقوق و مزايا براي شهروندان خود را مقرر و تضمين كنند.
نويسنده همچنين اين نكته را نيز مدنظر قرار داده كه جهان به هم پيوسته امروز، به هيچ ملت و کشوري به راحتي اجازه نمي‌دهد که بي‌اعتنا به دغدغه‌ها و نگراني‌هاي جامعه بين‌المللي و صرفا با تمسک به رسوم و آداب گذشته خود، به تدوين موازين و مقرراتي بپردازد که با روح کلي حاکم بر جامعه انساني مغايرت و مباينت داشته باشد. تاريخ ملت‌ها بر اساس قدمت آن‌ها متنوع و متکثّر است. حضور در جامعه بين‌المللي مستلزم کنار آمدن اقوام و ملل مختلف با يکديگر و صرف نظر کردن از بخشي از نظرات و افکار حاکم است. امروزه بسياري از قوانين داخلي کشورها متاثر و برگرفته از موازين و مقررات بين‌المللي است. حتي در صورت تعارض قوانين داخلي با موازين بين‌المللي، بسياري از کشورها به نفع مورد دوم راي مي‌دهند و به آن عمل مي‌کنند. به همين دليل، مشارکت و نقش کشورها به هنگام تدوين مقررات و معاهدات بين‌المللي بسيار مهم و تاثيرگذار است.
• مقدمه‌ای بر تاریخ امامان شیعه: دریچه‌ای به سوی بازخوانی سیره ائمه(ع)
حسن روحانی. تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، ۱۳۹۰، ۳۷۵ ص، ۷۰۰۰۰ ریال
«مقدمه‌ای بر تاریخ امامان شیعه: مقدمه‌ای بر تاریخ امامان شیعه»، دریچه‌ای به سوی بازخوانی سیره ائمه (ع) عنوان کتابی است که به تاریخ زندگانی امامان شیعه پرداخته است. این کتاب درباره سیره امامان شیعه در زمینه مسائل اجتماعی و سیاسی، با دید و نگرش نوآورانه‌ای در بررسی تاریخی است.
• رویکردهای مختلف حوزه‌های علمیه و ضرورت نگاهی جدید
حسن روحانی، تهران: مجمع تشخيص مصلحت نظام، مركز تحقيقات استراتژيك، 1387، 39 ص.
• رویدادهای یازدهم سپتامبر و مواضع جمهوری اسلامی ایران
حسن روحانی، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، ۶۸ ص.
• سه گفتار پیرامون تحولات جهانی با نگاه به م‍وق‍ع‍ی‍ت جمهوری اسلامی ایران
حسن روحانی، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک، ۱۳۸۲، ۱۱۴ ص.
• مدرس اسوه جاودان
سخنرانی حسن روحانی پیرامون ویژگی‌های شخصیت حسن مدرس، تهران: اداره كل فرهنگي و روابط عمومي، 30 ص.
• مستندات گزارش صد روز رئیس جمهور به ملت: (وضعیت موجود، اقدامات و راهکارها)
[حسن روحانی]، تهران: رياست‌جمهوري، معاونت برنامه‌ريزي و نظارت راهبردي رئيس‌جمهور،1392، 186 ص.
• امنیت ملی و سیاست خارجی؛ بازنگری گذشته و راهیابی به آینده (آماده چاپ)
حسن روحانی، تهران: مجمع تشخيص مصلحت نظام، مركز تحقيقات استراتژيك، 1392، 1020 صفحه
• امنیت ملی و محیط زیست(آماده چاپ)
حسن روحانی ؛ با همکاری گروه مطالعات توسعه پایدار و محیط زیست مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، ۱۳۹۲، ۴۶۶ ص
• مباني تفكر سياسي امام خميني (ره) سخنراني حضرت حجت الاسلام والمسلمين جناب آقاي دكتر حسن روحاني نايب رئيس .../تهيه و تنظيم اداره تبليغات و انتشارات، [تهران]: اداره كل فرهنگي و روابط عمومي مجلس شوراي اسلامي، ۱۳۷۸. ۲۸ ص.
• مجموعه مقالات و سخنراني‌هاي همايش ملي "تنوع فرهنگي و همبستگي ملي"
به‌اهتمام:نورالله قيصري ؛ مقدمه:حسن روحانی ؛ زيرنظر:سيدرضا صالحی اميری - مجمع تشخيص مصلحت نظام، پژوهشكده تحقيقات استراتژيك، گروه پژوهشی مطالعات بين‌الملل - 160 صفحه - رقعی (شوميز) - چاپ 1 سال 1387 - 1000 نسخه - 27000 ريال
• امنیت ملی و سیاست خارجی؛ بازنگری گذشته و راهیابی به آینده
حسن روحانی. تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، ۱۳۹۲. ۱۰۲۰ص.
نظر شما